Đặc điểm lâm sàng polyp đại trực tràng ở trẻ em và giá trị của chụp đối quang kép trong chẩn đoán

1

®Æt vÊn ®Ò

Polyp ®¹i trùc trµng (§TT) lµ mét thuËt ng÷ m« t¶ h×nh th¸i ®¹i thÓ

kh«ng ®Æc hiÖu cho bÊt kú tæn th¬ng nµo nh« lªn khái bÒ mÆt niªm m¹c cña ®¹i

trµng (§T), cã cuèng hoÆc kh«ng cã cuèng [11,16].

Polyp §TT lµ bÖnh kh¸ phæ biÕn vµ ®îc quan t©m ë nhiÒu níc trªn toµn

thÕ giíi, tû lÖ gÆp ë ch©u ¢u nhiÒu h¬n ch©u ¸ (ch©u ¢u: 26%, ch©u ¸ 12%)

[11]. Tû lÖ polyp §TT ë trÎ em lµ chÝnh vµ thêng lµnh tÝnh, trong ®ã hay gÆp

nhÊt lµ lo¹i polyp thiÕu niªn (juvenile) - lo¹i polyp kh«ng t©n sinh. Lo¹i polyp

thiÕu niªn chiÕm trªn 97% polyp ë trÎ em, 80% lµ trÎ díi 10 tuæi [1, 8, 11], chñ

yÕu n»m ë phÇn trùc trµng (TT) vµ §T xÝch ma, 70% lµ polyp ®¬n ®éc [8,11,

25].

BiÓu hiÖn l©m sµng næi bËt nhÊt cña polyp §TT lµ Øa m¸u t¬i cuèi b·i,

kÐo dµi. §©y còng lµ nguyªn nh©n g©y lo l¾ng cho gia ®×nh bÖnh nh©n vµ lóng

tóng cho thÇy thuèc trong chÈn ®o¸n còng nh trong ®iÒu trÞ.

ë c¸c tuyÕn y tÕ c¬ së, chÈn ®o¸n polyp §TT cßn cha ®îc quan t©m

nhiÒu, nªn c¸c trÎ em Øa m¸u kÐo dµi thêng ®îc chÈn ®o¸n lµ héi chøng lþ hoÆc

trÜ hay viªm ®¹i trµng ch¶y m¸u mµ Ýt nghÜ ®Õn polyp. Do vËy nh÷ng bÖnh nh©n

nµy ®· ®îc ®iÒu trÞ rÊt nhiÒu lo¹i thuèc g©y tèn kÐm vµ lo l¾ng cho gia ®×nh

bÖnh nh©n còng nh ¶nh hëng ®Õn trÎ em.

GÇn ®©y nhê kü thuËt chôp ®èi quang kÐp vµ néi soi §TT b»ng èng mÒm

ë trÎ em ®· gióp cho chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ polyp §TT ë trÎ em dÔ dµng h¬n.

XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi: "§Æc ®iÓm l©m sµng

polyp ®¹i trùc trµng ë trÎ em vµ gi¸ trÞ cña chôp ®èi quang kÐp trong chÈn

®o¸n″ víi hai môc tiªu:

1. T×m hiÓu ®Æc ®iÓm l©m sµng cña polyp §TT ë trÎ em.

2. NhËn ®Þnh gi¸ trÞ cña chôp ®èi quang kÐp trong chÈn ®o¸n polyp

§TT ë trÎ em.

2

Ch¬ng 1

tæng quan

1.1. T×NH H×NH nghiªn cøu polyp §TT

HiÖn nay ë c¸c tuyÕn c¬ së, viÖc chÈn ®o¸n polyp §TT cßn cha ®îc phæ

biÕn réng r·i, c¸c ph¬ng tiÖn chÈn ®o¸n cßn h¹n chÕ nªn hÇu hÕt trÎ em cã biÓu

hiÖn Øa m¸u ®Òu ®îc chÈn ®o¸n lµ héi chøng lþ hay trÜ hay viªm §T ch¶y m¸u.

Do vËy bÖnh thêng kÐo dµi vµ ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña trÎ.

ë c¸c tuyÕn y tÕ trung ¬ng, do sù ph¸t triÓn cña ph¬ng tiÖn kü thuËt nªn

viÖc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ polyp §TT dÔ dµng h¬n. §· cã mét sè c«ng tr×nh

nghiªn cøu vÒ polyp §TT ë trÎ em trªn thÕ giíi còng nh ë ViÖt Nam.

• Trªn thÕ giíi

- Tõ n¨m 1909 Werse ®· m« t¶ polyp thiÕu niªn lÇn ®Çu tiªn.

- N¨m 1954 Welin ¸p dông kü thuËt chôp ®èi quang kÐp ph¸t hiÖn ®îc

polyp ë 437/4437 bÖnh nh©n [2].

- N¨m 1968 Morson ®a ra b¶n ph©n lo¹i polyp §TT.

- N¨m 1969 soi §TT lÇn ®Çu tiªn ®îc thùc hiÖn do Wolff Shinga vµ néi soi

can thiÖp c¾t polyp ®Çu tiªn vµo th¸ng 9/1969.

• ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ néi soi c¾t polyp §TT:

- N¨m 2000 t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc Kh¸nh ®a ra kÕt qu¶ nghiªn cøu 106

bÖnh nh©n tõ 1-15 tuæi ®îc soi §TT t×m thÊy 82 bÖnh nh©n cã polyp vµ

nhËn xÐt ®Æc ®iÓm l©m sµng, néi soi, gi¶i phÉu bÖnh cña polyp §TT ë trÎ

em t¹i BÖnh viÖn ViÖt §øc [8].

- N¨m 2002 t¸c gi¶ §inh ThÞ Kim Liªn ®· nghiªn cøu ®Æc ®iÓm l©m sµng,

néi soi, m« bÖnh häc cña polyp §TT ë trÎ em t¹i BÖnh viÖn Nhi Quèc

Gia [11]. Lª Quang Liªm vµ NguyÔn Dung nghiªn cøu mét sè kÕt qu¶ c¾t

3

polyp §TT ë trÎ em qua c¾t ®èt néi soi t¹i BÖnh viÖn Trung ¬ng HuÕ

[10].

1.2. DÞch tÔ häc

Trªn thÕ giíi tû lÖ m¾c polyp §TT kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia. Khu vùc

ch©u ¢u vµ B¾c Mü cao h¬n c¸c níc ch©u ¸. C¸c vïng trong mét quèc gia còng

cã tû lÖ kh¸c nhau.

Nghiªn cøu sµng läc cho thÊy tû lÖ polyp trªn 100.000 d©n ë c¸c níc

kh¸c nhau th× kh¸c nhau [24].

Tû lÖ polyp gÆp trong tæng sè bÖnh nh©n ®îc soi §TT kh¸c nhau ë c¸c

vïng, ch©u ¢u nhiÒu h¬n ch©u ¸: ch©u ¢u 26%, ch©u ¸ 12%. BÖnh bÞ ë nam

nhiÒu h¬n n÷ tuæi hay gÆp nhÊt lµ díi 5 tuæi [1, 8,10, 11, 28, 33].

1.3. C¬ chÕ bÖnh sinh polyp §TT

C¬ chÕ bÖnh sinh cña polyp §TT cßn cha râ. Tuy nhiªn ngêi ta thÊy cã

mèi liªn quan gi÷a polyp víi mét sè yÕu tè:

• ChÕ ®é ¨n vµ thuèc: ChÕ ®é ¨n Ýt x¬, Ýt rau, thiÕu yÕu tè vi lîng, nhiÒu

thÞt, nhiÒu mì ®éng vËt liªn quan ®Õn c¬ chÕ sinh bÖnh polyp §TT. ChÕ

®é ¨n nhiÒu mì ®éng vËt lµm ph¸t triÓn lîng axit mËt vµ sterol trung tÝnh

lµm thay ®æi vi trïng s½n cã trong ruét, sù thay ®æi lµm ph¸t triÓn t¬ng

®èi sè lîng vi trïng yÕm khÝ ®Æc biÖt lµ clostridium lµm biÕn ®æi c¸c axit

mËt vµ c¸c sterol trung tÝnh thµnh c¸c u [11, 31]. ChÕ ®é ¨n thiÕu vitamin

A, C, E vµ canxi lµm t¨ng nguy c¬ sinh bÖnh. Ngoµi ra mét sè t¸c nh©n

kh¸c ®îc nªu lªn lµ cã liªn quan ®Õn nguyªn nh©n ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn

polyp nh hãa trÞ liÖu, thuèc kh¸ng viªm, thuèc l¸... [11, 18, 23, 28].

• YÕu tè di truyÒn: Ngêi ta chøng minh ®îc gen APC cã liªn quan ®Õn

polyp §TT. YÕu tè di truyÒn ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë bÖnh ®a polyp tuyÕn

gia ®×nh vµ bÖnh ®a polyp thiÕu niªn mang tÝnh gia ®×nh. Tû lÖ truyÒn

bÖnh cho con ë c¸c gia ®×nh nµy lµ 50% [11, 26, 32].