Đặc điểm lâm sàng, nồng độ T3, FT4, TSH, TgAb, TPOAb huyết tương ở bệnh nhân bướu nhân tuyến giáp tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

1

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BNTG Bướu nhân tuyến giáp

CHKN Chọc hút kim nhỏ

FT4 Free Thyroxine

SÂ Siêu âm

T3 Triiodothyronine

T4 Tetraiodothyronine

TBG Thyroxine binding globuline

(Globulin gắn thyroxin)

TBPA Thyroxine binding prealbumine

(Prealbumin gắn thyroxin)

TG Tuyến giáp

TgAb Thyroglobulin antibody

(Kháng thể kháng thyroglobulin)

TPOAb Thyroid peroxidase antibody

(Kháng thể kháng peroxidase tuyến giáp)

TSH Thyroid stimulating hormon

(Hormon kích thích tuyến giáp)

USGFNA Ultrasound guided fine needle aspiration

(Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ dưới hướng dẫn của siêu âm)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y - DƯỢC

VŨ THU HIỀN

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, NỒNG ĐỘ T3, FT4, TSH,

TgAb, TPOAb HUYẾT TƯƠNG Ở BỆNH NHÂN

BƯỚU NHÂN TUYẾN GIÁP TẠI BỆNH VIỆN

TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: NỘI KHOA

Mã số: 60 72 01 40

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THU HƯƠNG

THÁI NGUYÊN - NĂM 2017

2

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN......................................................................... 11

1.1. Sơ lược giải phẫu, sinh lý tuyến giáp trạng liên quan đến nội dung

nghiên cứu..........................................................................................11

1.1.1. Giải phẫu ............................................................................................... 11

1.1.2. Sinh lý ................................................................................................... 12

1.2. Phương pháp khám, thăm dò hình thái, chức năng tuyến giáp..........14

1.2.1. Khám lâm sàng tuyến giáp.................................................................... 14

1.2.2. Các phương pháp thăm dò hình thái, chức năng tuyến giáp................. 15

1.3. Bướu nhân tuyến giáp .....................................................................24

1.3.1. Đặc điểm dịch tễ học............................................................................. 24

1.3.2. Lâm sàng bướu nhân tuyến giáp ........................................................... 25

1.3.3. Cận lâm sàng bướu nhân tuyến giáp..................................................... 26

1.3.4. Tiến triển của bướu nhân tuyến giáp..................................................... 29

1.3.5. Điều trị bướu nhân tuyến giáp .............................................................. 31

1.4. Một số nghiên cứu về bướu nhân tuyến giáp ...................................33

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 35

2.1. Đối tượng nghiên cứu .....................................................................35

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng ............................................................. 35

2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ đối tượng................................................................ 35

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu............................................................ 35

2.3. Phương pháp nghiên cứu và các bước tiến hành ..............................36

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô tả cắt ngang, tiến cứu................. 36

2.3.2. Tính cỡ mẫu cần thiết............................................................................ 36

2.3.3. Chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................... 36

2.3.4. Công cụ thu thập số liệu........................................................................ 37

2.3.5. Phương pháp thu thập số liệu................................................................ 37

3

2.3.6. Các tiêu chuẩn chẩn đoán, phân loại sử dụng trong nghiên cứu .......... 42

2.4. Xử lý số liệu và đạo đức y học trong nghiên cứu.............................49

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................... 53

3.1. Một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bướu nhân tuyến giáp 53

3.1.1. Đặc điểm lâm sàng................................................................................ 53

3.1.2. Đặc điểm bướu tuyến giáp trên siêu âm................................................ 59

3.1.3. Đặc điểm bệnh nhân dựa vào một số xét nghiệm máu ......................... 62

3.1.4. Kết quả tế bào học bướu nhân tuyến giáp............................................. 64

3.2. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với một số đặc điểm lâm sàng, cận

lâm sàng.............................................................................................65

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN............................................................................. 72

4.1. Một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bướu nhân tuyến giáp 72

4.1.1. Đặc điểm lâm sàng................................................................................ 72

4.1.2. Đặc điểm hình ảnh siêu âm................................................................... 75

4.1.3. Đặc điểm xét nghiệm sinh hóa máu ...................................................... 77

4.1.4. Đặc điểm xét nghiệm tế bào học........................................................... 78

4.2. Mối liên quan giữa thể bướu nhân tuyến giáp với một số đặc điểm

lâm sàng, cận lâm sàng của đối tượng nghiên cứu ...............................79

4.2.1. Mối liên quan giữa thể bướu nhân tuyến giáp với một số đặc điểm lâm

sàng.................................................................................................................. 79

4.2.2. Mối liên quan giữa thể bướu nhân tuyến giáp với một số đặc điểm cận

lâm sàng........................................................................................................... 79

KẾT LUẬN.................................................................................................... 84

KIẾN NGHỊ................................................................................................... 85

TÀI LIỆU THAM KHẢO

4

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Chỉ số điểm siêu âm theo Koike, Gharib........................................ 17

Bảng 1.2. Giá trị bình thường của T3, FT4 huyết tương ................................ 19

Bảng 2.1. Phân độ bướu giáp to theo Tổ chức y tế thế giới............................ 42

Bảng 2.2. Bảng phân giai đoạn ung thư tuyến giáp theo TNM (Mỹ)............. 47

Bảng 2.3. Phân độ tăng huyết áp theo ESC - ESH 2013 ................................ 48

Bảng 2.4. Giá trị bình thường công thức máu theo labo Trung tâm huyết học

truyền máu - Bệnh viện trung ương Thái Nguyên........................ 48

Bảng 2.5. Giá trị bình thường sinh hóa máu theo labo khoa sinh hóa - Bệnh

viện trung ương Thái Nguyên....................................................... 49

Bảng 3.1. Tỷ lệ bệnh nhân theo nhóm tuổi..................................................... 53

Bảng 3.2. So sánh tỷ lệ bệnh nhân theo nhóm tuổi giữa nam và nữ............... 54

Bảng 3.3.Tỷ lệ một số bệnh mạn tính kèm theo đã xác định.......................... 54

Bảng 3.4. Triệu chứng lâm sàng liên quan đến bướu tuyến giáp ................... 55

Bảng 3.5. So sánh tỷ lệ vị trí bướu giữa đơn nhân và đa nhân trên lâm sàng. 56

Bảng 3.6. So sánh tỷ lệ bướu giáp dựa vào đường kính giữa đơn và đa nhân 58

Bảng 3.7. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào một số đặc điểm của bướu khi khám ..... 58

Bảng 3.8. Kích thước nhân giáp đo trên siêu âm............................................ 60

Bảng 3.9. So sánh đặc điểm ranh giới bướu giữa các thể loại........................ 61

Bảng 3.10. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào mức nồng độ TSH................................ 62

Bảng 3.11. Mối liên quan giữa TSH với đặc điểm bướu................................ 63

Bảng 3.12. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào mức độ hormon tuyến giáp .................. 63

Bảng 3.13. Mối liên quan giữa TgAb, TPOAb với viêm TG Hashimoto và

ung thư tuyến giáp ........................................................................ 65

Bảng 3.14. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với tuổi .................................. 65

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với giới .................................. 66

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với độ lớn của TG ................. 66

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với số lượng bướu trên SÂ.... 67

5

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với hình thái tổn thương bướu... 67

Bảng 3.19. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với tính chất giảm âm bướu

trên SÂ..................................................................................................68

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với ranh giới trên SÂ ............ 68

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với tính chất vôi hóa trên SÂ 69

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với T3.................................... 69

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với FT4.................................. 70

Bảng 3.24. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với TSH................................. 70

Bảng 3.25. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với TgAb ............................... 71

Bảng 3.26. Mối liên quan giữa thể bướu nhân với TPOAb............................ 71

6

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ bệnh nhân theo giới........................................................... 53

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phát hiện đặc điểm bướu khi khám lâm sàng.................... 55

Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào vị trí của bướu trên lâm sàng ............. 56

Biểu đồ 3.4. Phân bố bệnh nhân dựa vào độ lớn của bướu trên lâm sàng theo

tiêu chuẩn của WHO ....................................................................................... 57

Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào đường kính bướu nhân ước lượng trên

lâm sàng........................................................................................................... 57

Biểu đồ 3.6. Đặc điểm bướu giáp trên siêu âm............................................... 59

Biểu đồ 3.7. Tỷ lệ bệnh nhân theo hình thái bướu trên siêu âm ..................... 59

Biểu đồ 3.8. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào đường kính bướu trên siêu âm........... 60

Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ bướu dựa vào đặc điểm ranh giới...................................... 61

Biểu đồ 3.10. Tỷ lệ bướu dựa vào tính chất vôi hóa trên siêu ........................ 62

Biểu đồ 3.11. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào kết quả tế bào học ............................ 64

Biểu đồ 3.12. Tỷ lệ bệnh nhân dựa vào bản chất của bướu ............................ 64

7

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan toàn bộ số liệu và kết quả thu được trong luận văn

này là trung thực và chưa từng được sử dụng hay công bố trong bất kỳ tài

liệu nào khác và xin chịu mọi trách nhiệm về những thông tin và số liệu đã

đưa ra.

Thái Nguyên, ngày 11 tháng 11 năm 2017

Học viên

Vũ Thu Hiền

8

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được

sự quan tâm, giúp đỡ của các thầy cô, các anh chi, c̣ ác ban đ ̣ ồng nghiêp ṿ à

gia đình. Tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới:

TS. Nguyễn Thu Hương, trưởng khoa Khám bệnh - Bệnh viện Trung

ương Thái Nguyên. Cô đãtân t ̣ ình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo và đông viên tôi ̣

trong suốt quá trình làm luận văn.

PGS. TS. Dương Hồng Thái, trưởng bộ môn Nội - Trường đại học Y

dược Thái Nguyên. Thầy đãtruyền đat cho tôi ki ̣ ến thức quý báu về chuyên

môn, luôn quan tâm, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.

Tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học trong hội đồng chấm luân ̣

văn, đã góp ý, chỉ bảo cho tôi những kiến thức và kinh nghiêm qu ̣ ý báu để tôi

có

thể vững bước hơn trên con đường hoc̣ tâp ṿ à nghiên cứu sau này.

Tôi xin gửi lời cám ơn tới Đảng ủy, Ban giám hiêu, Ph ̣ òng đào tạo và

bô ̣môn Nội trường Đại hoc Y ̣ dược Thái Nguyên; Đảng ủy, Ban giám hiệu,

tâp th ̣ ể bộ môn Nội - Trường cao đẳng Y tế Thái Nguyên; các bác sỹ, điều

dưỡng khoa Khám bệnh - Bênh vi ̣ ên ̣ Trung ương Thái Nguyên đãtao ṃ oi đi ̣ ều

kiên thu ̣ ân l ̣ ơị cho tôi để tôi hoàn thành khóa hoc̣ này.

Cuối cùng, tôi xin dành tình cảm và

lòng biết ơn sâu sắc tới người

thân trong gia đình tôi, những người đãluôn ở bên, quan tâm, đông viên v ̣ à

chia sẻ vớ

i tôi mọi niềm vui nỗi buồn trong cuôc s ̣ ống, để tôi đat đư ̣ ợc kết

quả như ngày hôm nay.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày 11 tháng 11 năm 2017

Học viên

Vũ Thu Hiền

9

ĐẶT VẤN ĐỀ

Bệnh tuyến giáp là một trong các bệnh nội tiết rất thường gặp, đa dạng,

và đáng quan tâm. Có nhiều cách phân loại bệnh tuyến giáp dựa vào các đặc

điểm khác nhau. Nếu dựa vào hình thái, bướu tuyến giáp chia thành 3 thể: lan

tỏa, nhân hoặc hỗn hợp. Trong đó bướu thể nhân là một bệnh thường gặp

trong cộng đồng và lâm sàng. Theo tổ chức y tế thế giới công bố năm 1995 tỷ lệ

BNTG chiếm 5% dân số toàn cầu [55]. Theo các tác giả, tỷ lệ bệnh cũng khác

nhau theo khu vực địa lý: một nghiên cứu ở Framingham xác định tỷ lệ BNTG là

4,6% dân số [54]; ở Mỹ tỷ lệ BNTG chiếm khoảng 4 - 7% dân số người trưởng

thành [57]. Ở Việt Nam, chưa có một thống kê tầm quốc gia, nhưng qua các

thống kê khu vực tỷ lệ BNTG cũng không phải là thấp. Theo Đỗ Thanh Bình

và cộng sự thấy tỷ lệ BNTG trên lâm sàng là 5,7%, trên siêu âm là 10,4% [7].

Theo Trần Minh Hậu, ở lứa tuổi học đường tại các xã vùng ven biển tỉnh Thái

Bình bằng thăm khám lâm sàng, tỷ lệ bướu giáp nhân chiếm tới 3,85%, bướu

hỗn hợp là 3,66% (tổng cộng là 7,51%) [17]. Nếu tính chung tỷ lệ BNTG gặp

ở 20 - 83% trong số trường hợp bướu tuyến giáp nói chung tùy thuộc vào đối

tượng và phương pháp quan sát. Trong số bướu nhân chỉ khoảng 3 - 7% sờ

thấy khi khám, 20 - 70% trường hợp nhân tuyến giáp không sờ thấy khi khám

mà chủ yếu xác định dựa vào siêu âm hoặc xạ hình tuyến giáp [24], [34].

BNTG có nguyên nhân gây bệnh, cơ chế bệnh sinh và biểu hiện lâm

sàng rất đa dạng. Về mặt chức năng, bướu nhân có thể cường chức năng, bình

giáp hoặc suy chức năng, trong đó chủ yếu gặp chức năng bình thường, còn

suy chức năng thì ít gặp hơn. Về mặt hình thái, BNTG có thể là u lành tính,

viêm tuyến giáp, nang tuyến giáp, ung thư tuyến giáp. Để chẩn đoán bệnh cần

dựa đồng thời vào triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm nồng độ T3, FT4, TSH,

siêu âm và chọc hút tế bào nhân tuyến giáp. Kháng thể kháng tuyến giáp như

TgAb, TPOAb có giá trị chẩn đoán nguyên nhân của BNTG nhất là các

trường hợp viêm tuyến giáp, suy giáp do Hashimoto, ung thư tuyến giáp.