Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kiểu đột biến gen Alpha, Beta của bệnh nhi mắc bệnh Thalassemia tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y - DƯỢC

ĐỖ THU HẰNG

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ

KIỂU ĐỘT BIẾN GEN ALPHA, BETA CỦA BỆNH NHI MẮC BỆNH

THALASSEMIA TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

THÁI NGUYÊN - NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y - DƯỢC

ĐỖ THU HẰNG

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ

KIỂU ĐỘT BIẾN GEN ALPHA, BETA CỦA BỆNH NHI MẮC BỆNH

THALASSEMIA TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Nhi khoa

Mã số: NT 62 72 16 55

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. TS. BÙI THỊ THU HƯƠNG

2. PGS.TS. NGUYỄN THÀNH TRUNG

THÁI NGUYÊN - NĂM 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi là Đỗ Thu Hằng xin cam đoan:

1. Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn

của TS. Bùi Thị Thu Hương và PGS.TS. Nguyễn Thành Trung.

2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã

được công bố tại Việt Nam.

3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác,

trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi

nghiên cứu.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2021

Người viết cam đoan

Đỗ Thu Hằng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã

nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của Thầy, Cô giáo, các bạn đồng nghiệp

và gia đình.

Với tất cả lòng kính trọng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

TS. Bùi Thị Thu Hương, phó trưởng Bộ môn Sinh hóa, trưởng khoa Sinh

học phân tử - Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên, đã tận tình dạy dỗ, chỉ bảo

và trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới PGS.TS. Nguyễn Thành Trung, nguyên

Hiệu trưởng trường Đại học Y - Dược, Đại học Thái Nguyên, nguyên Giám

đốc Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên, người thầy thứ 2 đã nhiệt tình giúp

đỡ tôi trong quá trình học tập, cho tôi những lời khuyên quý báu để tôi có thể

hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo, thầy cô Bộ

môn Nhi - Trường Đại học Y Dược, Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo

điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Bệnh viện, Trung tâm Nhi

khoa, Trung tâm Huyết học, Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên, đặc biệt là

khoa Sơ sinh – Cấp cứu Nhi đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

học tập và nghiên cứu.

Tôi xin cảm ơn gia đình đã không ngừng động viên và là chỗ dựa vững

chắc về mọi mặt cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn gia đình bệnh nhi và các cháu bệnh

nhi đã cộng tác để tôi hoàn thành nghiên cứu. Chúc các cháu bệnh nhi nhanh

hồi phục sức khỏe.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2021

iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

ARMS-PCR Amplification Refractory Mutation System - Polymerase

Chain Reaction (Hệ thống khuyếch đại đột biến trơ - Phản

ứng chuỗi polymerase)

α-thal Alpha thalassemia

β-thal Beta thalassemia

Gap-PCR GAP-Polymerase Chain Reaction (Phản ứng chuỗi

polymerase cách đoạn)

Hb Hemoglobin

KN Kháng nguyên

KT Kháng thể

MCH Lượng huyết sắc tố trung bình hồng cầu (Mean Corpuscular

Hemoglobin)

MCHC Nồng độ Hb trung bình hồng cầu (Mean Corpuscular

Hemoglobin Concentration)

MCV Thể tích trung bình hồng cầu (Mean Corpuscular Volume)

NST Nhiễm sắc thể

Nu Nucleotit

RDW Đo độ thay đổi của kích thước, hình dạng hồng cầu (Red

Distribution Width)

TIF Liên đoàn Thalassemia quốc tế

Thal Thalassemia

WHO Tổ chức Y tế Thế giới ( World Health Organization)

XN Xét nghiệm

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT...........................................................................iii

MỤC LỤC........................................................................................................iv

DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ....................................................................vii

DANH MỤC HÌNH .......................................................................................viii

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN ............................................................................. 3

1.1. Thalassemia................................................................................................ 3

1.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng .......................................................... 4

1.3. Đột biến gen và các phương pháp phát hiện đột biến gen ......................... 8

1.4. Các nghiên cứu về bệnh thalassemia ....................................................... 21

1.5. Dự phòng thalassemia và tư vấn di truyền............................................... 24

CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............. 26

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 26

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu............................................................ 26

2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 26

2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu ......................................................... 26

2.5. Biến số, chỉ số nghiên cứu ....................................................................... 27

2.6. Phương pháp thu thập số liệu................................................................... 33

2.7. Sơ đồ nghiên cứu...................................................................................... 36

2.8. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu................................................... 36

2.9. Phương pháp khống chế sai số................................................................. 37

2.10. Đạo đức nghiên cứu ............................................................................... 37

CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................... 39

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ............................................. 39

v

3.2. Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu......................................... 40

3.3. Đặc điểm cận lâm sàng của đối tượng nghiên cứu .................................. 42

3.4. Đặc điểm kiểu gen.................................................................................... 51

CHƯƠNG IV: BÀN LUẬN............................................................................ 57

KẾT LUẬN..................................................................................................... 75

KHUYẾN NGHỊ............................................................................................. 77

DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN.................... 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Tương xứng giữa kiểu hình và thành phần Hb Bart’s...................... 9

Bảng 1.2. Đột biến α-thal ở các nhóm chủng tộc............................................ 13

Bảng 1.3. Kiểu hình, kiểu gen bệnh β-thal ..................................................... 15

Bảng 1.4. Đột biến gen β-thal ở các dân tộc trên thế giới .............................. 19

Bảng 1.5. Đột biến phổ biến bệnh β-thal ........................................................ 20

Bảng 2.1. Khoảng tham chiếu các xét nghiệm huyết học............................... 31

Bảng 3.1. Phân bố trẻ theo giới tính và thể bệnh............................................ 39

Bảng 3.2. Phân bố trẻ theo tuổi và thể bệnh ................................................... 39

Bảng 3.3. Phân bố trẻ theo lý do vào viện và thể bệnh................................... 40

Bảng 3.4. Đặc điểm hình thái gan theo thể bệnh ............................................ 40

Bảng 3.5. Đặc điểm hình thái lách theo thể bệnh ........................................... 41

Bảng 3.6. Hình thái biến dạng xương theo thể bệnh....................................... 42

Bảng 3.7. Đặc điểm nhóm máu theo thể bệnh ................................................ 42

Bảng 3.8. Kết quả điện di huyết sắc tố theo thể bệnh..................................... 43

Bảng 3.9. Tỉ lệ mức độ cần truyền máu dựa vào Hb theo thể bệnh................ 44

Bảng 3.10. Phân bố nồng độ Hb theo thể bệnh............................................... 45

Bảng 3.11. Các chỉ số huyết học theo thể bệnh .............................................. 46

Bảng 3.12. Đặc điểm của hồng cầu theo thể bệnh.......................................... 47

Bảng 3.13. Phân bố nồng độ sắt theo thể bệnh ............................................... 48

Bảng 3.14. Phân bố nồng độ ferritin theo thể bệnh ........................................ 49

Bảng 3.15. Phân bố nồng độ glucose theo thể bệnh ....................................... 49

Bảng 3.16. Giá trị của GOT theo thể bệnh...................................................... 50

Bảng 3.17. Giá trị của GPT theo thể bệnh ...................................................... 50

Bảng 3.18. Phân bố đột biến gen ở bệnh nhi thal theo dân tộc....................... 51

Bảng 3.19. Phân bố đột biến gen theo kiểu gen ở bệnh nhi β-thalassemia..... 52

Bảng 3.20. Phân bố alen đột biến ở bệnh nhi β-thalassemia .......................... 54

Bảng 3.21. Phân bố đột biến gen ở bệnh nhi β-thalassemia theo chức năng gen ... 55

Bảng 3.22. Tỷ lệ các kiểu gen gây bệnh α-thal............................................... 56

Bảng 3.23. Đặc điểm phân bố alen đột biến trên các bệnh nhi α-thal ............ 56

vii

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 2.1. Quy trình xác định đột biến gen cho bệnh nhi thalassemia........... 33

Sơ đồ 2.2. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu .............................................................. 36

Biểu đồ 3.1. Mức độ thiếu máu dựa vào Hb theo thể bệnh ............................ 44

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Cấu trúc của cụm gen α-globin trên nhiễm sắc thể 16...................... 9

Hình 1.2. Xóa đoạn một gen gây α+

-thal......................................................... 11

Hình 1.3. Xóa đoạn gây α

0

-thal....................................................................... 12

Hình 1.4. Sơ đồ của gen β-globin ................................................................... 16