Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị viêm phổi do Mycoplasma Pneumoniae ở trẻ em tại Bệnh viện Bạch Mai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ THANH

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ KẾT QUẢ

ĐIỀU TRỊ VIÊM PHỔI DO MYCOPLASMA PNEUMONIAE

Ở TRẺ EM TẠI BỆNH VIỆN BẠCH MAI

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ THANH

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ KẾT QUẢ

ĐIỀU TRỊ VIÊM PHỔI DO MYCOPLASMA PNEUMONIAE

Ở TRẺ EM TẠI BỆNH VIỆN BẠCH MAI

Chuyên ngành: Nhi khoa

Mã số: 62 72 16 55

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS. TS Phạm Trung Kiên

2. TS. Phạm Văn Đếm

THÁI NGUYÊN – NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi là Nguyễn Thị Thanh học viên lớp bác sĩ nội trú K11, chuyên ngành

Nhi khoa, Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên xin cam đoan.

1. Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn

của PGS. TS. Phạm Trung Kiên và TS. Phạm Văn Đếm.

2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã

được công bố tại Việt Nam.

3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác,

trung thực và khách quan, đã được chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Người cam đoan

Nguyễn Thị Thanh

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này,

tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị, các

bạn đồng nghiệp và gia đình.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS. Tiến sỹ Phạm Trung Kiên

và Tiến sỹ Phạm Văn Đếm, người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn,

truyền đạt cho tôi những kiến thức, kỹ năng quý báu và tinh thần học tập,

làm việc nghiêm túc, khích lệ, dành thời gian trao đổi và định hướng cho tôi

trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Bệnh viện Bạch Mai và các khoa, phòng trung

tâm. Đặc biệt tôi xin cảm ơn các bác sĩ và điều dưỡng là khoa Nhi là nơi đã

tạo điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và thu thập số liệu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên, phòng Đào

tạo, Bộ môn Nhi đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Hội đồng quản trị, Ban giám đốc Bệnh viện đa

khoa Hùng Vương - Phú Thọ và đặc biệt lãnh đạo cũng như đồng nghiệp của

tôi tại khoa khoa Nhi, nơi tôi công tác, đã tạo mọi điều kiện và động viên tôi

học tập, nghiên cứu.

Tôi xin cảm ơn và ghi nhớ các gia đình bệnh nhi đã tình nguyện tham

gia và hợp tác cùng tôi trong quá trình nghiên cứu.

Cuối cùng, tôi xin được trân trọng, biết ơn gia đình, không ngừng động

viên và là chỗ dựa vững chắc về mọi mặt cho tôi trong suốt quá trình học tập,

nghiên cứu.

Nguyễn Thị Thanh

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CARDS TX : Community-acquired respiratory distress syndrome toxin

Độc tố hội chứng suy hô hấp mắc phải cộng đồng

CRP : C reactive protein

Protein phản ứng C

DNA : Deoxyribonucleic Acid

IVIG : Intravenous immune globulin

Globulin miễn dịch tiêm tĩnh mạch

IL : Interleukin

LDH : Lactate Dehydrogenase

M.pneumoniae

MSCT

: Mycolasma pneumoniae

: Multislice Computer Tomography

Chụp cắt lớp vi tính đa lát cắt

O2 : Oxy

PCR : Polymerase chain reaction

Phản ứng khuếch đại chuỗi

RT-PCR

SL

: Real-Time Polymerase chain reaction

Phản ứng tổng hợp chuỗi thời gian thực

: Số lượng

SpO2

SPSS

: Độ bão hòa oxy qua da

: Statistical Package for the Social Sciences

TNF : Tumor necrosis factor

Yếu tố hoại tử khối u

WHO

ELISA

: World Health Organization

Tổ chức Y tế Thế giới

: Enzyme Linked ImmunoSorbent Assay

Kỹ thuật miễn dịch gắn enzym

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................................1

Chương 1: TỔNG QUAN .............................................................................................3

1.1. Viêm phổi trẻ em.....................................................................................................3

1.2. Viêm phổi do vi khuẩn M.pneumoniae ................................................................6

1.3.Một số nghiên cứu về viêm phổi do M.pneumoniae...........................................22

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................27

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................27

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ........................................................................27

2.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................28

2.4. Chỉsố và biến số nghiên cứu................................................................................31

2.5. Kỹ thuật thu thập xử lý và phân tích số liệu ........................................................39

2.6. Sai số và khống chế sai số.....................................................................................41

2.7. Đạo đức trong nghiên cứu.....................................................................................41

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU......................................................................42

3.1 Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu..........................................................42

3.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ........................................................................43

3.3. Đánh giá kết quả điều trị của viêm phổi do M.pneumoniae...............................52

Chương 4: BÀN LUẬN...............................................................................................55

4.1. Đặc điểm chung.....................................................................................................55

4.2. Đặc điểm lâm sàng................................................................................................57

4.3. Đặc điểm cận lâm sàng .........................................................................................65

4.4. Đánh giá kết quả điều trị.......................................................................................69

Chương 5: KẾT LUẬN ...............................................................................................74

5.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở trẻ viêm phổi do M.pneumoniae............74

5.2. Đánh giá kết quả điều trị.......................................................................................75

KHUYẾN NGHỊ..........................................................................................................76

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Giá trị công thức bạch cầu ngoại biên theo lứa tuổi .............................35

Bảng 3.1. Đặc điểm nhóm tuổi của hai nhóm căn nguyên viêm phổi......................42

Bảng 3.2. Thời gian diễn biến bệnh trước khi đến viện ở bệnh nhân .......................43

viêm phổi do M.pneumoniae.......................................................................................43

Bảng 3.3. So sánh thời gian xuất hiện triệu chứng và số ngày nằm viện giữa hai

nhóm căn nguyên viêm phổi........................................................................................43

Bảng 3.4. So sánh triệu chứng cơ năng giữa hai nhóm căn nguyên viêm phổi........45

Bảng 3.5. So sánh triệu chứng thực thể giữa hai nhóm căn nguyên viêm phổi.....46

Bảng 3.6. So sánh chỉsố SpO2 giữa hai nhóm căn nguyên viêm phổi ....................47

Bảng 3.7. So sánh triệu chứng ngoài phổi giữa hai nhóm.........................................47

căn nguyên viêm phổi...................................................................................................48

Bảng 3.8. So sánh tổn thương X-quang phổi giữa hai nhóm.....................................48

Bảng 3.9. Đặc điểm tổn thương khu trú thùy phổi trên X-quang..............................49

viêm phổi do M.pneumoniae.......................................................................................49

Bảng 3.10. Đặc điểm tổn thương khu trú thùy phổi trên X-quang viêm phổi do

M.pneumoniae theo nhóm tuổi....................................................................................49

Bảng 3.11. So sánh đặc điểm công thức bạch cầu giữa hai nhóm............................50

căn nguyên viêm phổi...................................................................................................50

Bảng 3.12. So sánh đặc điểm biến đổi công thức máu giữa hai nhóm căn nguyên

viêm phổi.......................................................................................................................50

Bảng 3.13. So sánh kết quả CRP giữa hai nhóm căn nguyên viêm phổi..................51

Bảng 3.14. So sánh giá trị một số xét nghiệm ở bệnh nhân viêm phổi do

M.pneumoniae theo nhóm tuổi....................................................................................51

Bảng 3.15. Kháng sinh đặc hiệu điều trị tại bệnh viện...............................................52

Bảng 3.16. Tỉ lệ hỗ trợ hô hấp ở bệnh nhân viêm phổi M.pneumoniae ...................53

Bảng 3.17. Thay đổi các dấu hiệu lâm sàng tại cơ quan hô hấp sau điều trị 5 ngày........53

Bảng 3.18. Kết quả điều trị bệnh nhân viêm phổi M.pneumoniae............................54

Bảng 3.19. Một số yếu tố nguy cơ kéo dài thời gian sốt sau điều trị Macrolide....54

DANH MỤC CÁC BIỂU

Biểu đồ 3.1. Đặc điểm giới tính của hai nhóm căn nguyên viêm phổi...................42

Biểu đồ 3.2. So sánh mức độ sốt giữa hai nhóm căn nguyên viêm phổi..................44

Biểu đồ 3.3. Kháng sinh sử dụng trước vào viện ở bệnh nhân viêm phổi do

M.pneumoniae..............................................................................................................................52

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Viêm phổi là tình trạng nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp dưới rất

thường gặp và phổ biến ở trẻ em và là một trong 10 bệnh lý có tỉ lệ tử vong cao

nhất ở nước ta hiện nay. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, Việt Nam

thuộc nhóm 15 quốc gia có gánh nặng bệnh tật do viêm phổi vẫn còn cao gấp

10 lần các nước phát triển trong khu vực như Nhật Bản, Singapor. Viêm phổi là

nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu, năm

2017 thống kê cho thấy có 808694 trẻ dưới 5 tuổi tử vong vì viêm phổi, chiếm

tổng số 15% nguyên nhân gây tử vong ở nhóm tuổi này [80].

Căn nguyên của viêm phổi trẻ em em tùy theo lứa tuổi, thường do virus, vi

khuẩn và các sinh vật khác [85]. Trong đó, tác nhân vi khuẩn không điển hình

Mycoplasma pneumoniae (M.pneumoniae) từ lâu đã được biết đến là nguyên nhân

quan trọng, phổ biến nhất gây viêm phổi không điển hình ở cả trẻ em và người lớn

ở các mức độ khác nhau từ nhẹ đến đe dọa tính mạng [77]. Theo Waites K. và

cộng sự, M.pneumoniae là nguyên nhân của 10 - 40% các trường hợp viêm

phổi cộng đồng, 80% dân số khi trưởng thành đều từng phơi nhiễm với

M.pneumoniae [73]. Tại Việt Nam, theo Phạm Thu Hiền từ năm 2010-2012, tỉ lệ

viêm phổi do M.pneumoniae là 26,3% trong tổng số viêm phổi điều trị tại khoa

Hô hấp - Bệnh viện Nhi Trung ương [6].

Viêm phổi do M.pneumoniae với các triệu chứng lâm sàng mang tính chất

gợi ý trong cộng đồng trẻ em bị viêm phổi mắc phải với các biểu hiện hô hấp và

ngoài phổi như tiêu hoá, tim mạch, thần kinh,... Hình ảnh X-quang phổi rất đa

dạng, nếu không có kinh nghiệm sẽ dễ nhầm với viêm phổi do các nguyên nhân

khác. Hơn nữa, do cấu tạo đặc biệt có vách tế bào không hoàn chỉnh nên

M.pneumoniae không chịu sự tác dụng của nhóm β - Lactam – nhóm kháng sinh

được sử dụng phổ biến trong điều trị viêm phổi ở trẻ em ở cộng đồng cũng như

trong bệnh viện [77]. Macrolide là nhóm kháng sinh được lựa chọn ưu tiên trong

điều trị viêm phổi do M.pneumoniae [23]. Tuy nhiên gần đây M.pneumoniae có tỉ