Cơ chế tác động lòng trắc ẩn lên ý định khởi sự kinh doanh xã hội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH

SINH VIÊN: NGUYỄN ĐOÀN THIÊN KIM

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

Tên đề tài: Cơ chế tác động lòng trắc ẩn lên ý định khởi sự

kinh doanh xã hội: Trường hợp đối tượng sinh viên ở một

nền kinh tế mới nổi

(Mechanisms for the impact of compassion on social

entrepreneurial intention: The case of students in an

emerging economy)

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2023

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH

SINH VIÊN: NGUYỄN ĐOÀN THIÊN KIM

MSSV: 1954012132

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

Tên đề tài: Cơ chế tác động lòng trắc ẩn lên ý định khởi sự

kinh doanh xã hội: Trường hợp đối tượng sinh viên ở một

nền kinh tế mới nổi

(Mechanisms for the impact of compassion on social

entrepreneurial intention: The case of students in an

emerging economy)

Ngành: Quản trị kinh doanh

Giảng viên hướng dẫn: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2023

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

i

LỜI CẢM ƠN

Đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Khoa Quản trị kinh

doanh và Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức và

tạo điều kiện tốt nhất để hoàn thành đề tài nghiên cứu này.

Đặc biệt, em muốn gửi lời cảm ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn

– Thầy Bùi Ngọc Tuấn Anh đã tận tình truyền đạt những kiến thức và

kinh nghiệm quý báu cho em trong suốt thời gian thực hiện đề tài.

Ngoài ra, em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè

và tất cả mọi người đã giúp đỡ nhóm hoàn thành tốt đề tài.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 24 tháng 02 năm 2023

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Đoàn Thiên Kim

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

ii

MỤC LỤC

CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................1

Giới thiệu: ..................................................................................................................1

1.1 Tính cấp thiết của đề tài: ...................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu:.........................................................................................3

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu :...................................................................3

1.3.1 Đối tượng nghiên cứu:................................................................................3

1.3.2 Phạm vi nghiên cứu: ...................................................................................4

1.4 Phương pháp nghiên cứu:..................................................................................4

1.5 Ý nghĩa, đóng góp của nghiên cứu: ..................................................................5

1.6 Kết cấu của báo cáo nghiên cứu:.......................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU............................8

Giới thiệu: ..................................................................................................................8

2.1 Nền tảng lý thuyết của nghiên cứu....................................................................8

2.1.1 Doanh nghiệp xã hội...................................................................................8

2.1.2 Doanh nhân xã hội......................................................................................9

2.1.3 Ý định khởi sự kinh doanh xã hội (SEI).....................................................9

2.2 Lược khảo một số nghiên cứu tiêu biểu..........................................................10

2.2.1 Nghiên cứu của Segal và cộng sự (2002).................................................10

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

iii

2.2.2 Nghiên cứu của Preeti Tiwari, Anil K. Bhat & Jyoti Tikoria (2017).......11

2.2.3 Nghiên cứu của Chaoyun Liang và cộng sự (2021) .................................12

2.2.4 Nghiên cứu của Phan Tấn Lực (2020)......................................................13

2.2.5 Nghiên cứu của Bùi Ngọc Tuấn Anh và Phạm Xuân Lan (2021)............14

2.2.6 Nghiên cứu của Ludi Wishnu Wardana và cộng sự (2020) .....................15

2.2.7 Nghiên cứu của Bingyan Tu và cộng sự (2021).......................................15

2.2.8 Nghiên cứu của Obi-Anike và cộng sự (2022).........................................16

2.2.9 Khoảng trống nghiên cứu từ lược khảo và đề xuất hướng tiếp cận..........17

2.3 Nền tảng lý thuyết của nghiên cứu..................................................................20

2.3.1 Lý thuyết về hành vi có kế hoạch (TPB)..................................................20

2.3.2 Lý thuyết nghề nghiệp nhận thức xã hội (SCCT).....................................21

2.3.3 Hiệu quả bản thân (SE).............................................................................21

2.3.4 Kỳ vọng kết quả (SOE). ...........................................................................22

2.3.5 Thái độ kinh doanh (EA). .........................................................................23

2.3.6 Lòng trắc ẩn (CO).....................................................................................24

2.3.7 Khả năng kết nối (NA) .............................................................................24

2.3.8 Phần thường bên ngoài (ER) ....................................................................25

2.4 Xây dựng giả thuyết và mô hình nghiên cứu ..................................................25

2.4.1 Mối quan hệ giữa kỳ vọng về kết quả đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội

..................................................................................................................25

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

iv

2.4.2 Mối quan hệ giữa hiệu quả bản thân đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội

..................................................................................................................26

2.4.3 Mối quan hệ giữa thái độ kinh doanh đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội

..................................................................................................................27

2.4.4 Mối quan hệ của hiệu quả bản thân đến kỳ vọng về kết quả trong hoạt động

khởi sự kinh doanh xã hội.........................................................................28

2.4.5 Mối quan hệ giữa hiệu quả bản thân và thái độ kinh doanh.....................29

2.4.6 Mối quan hệ giữa lòng trắc ẩn đối với kỳ vọng kết quả ...........................30

2.4.7 Mối quan hệ giữa lòng trắc ẩn và hiệu quả bản thân................................30

2.4.8 Mối quan hệ giữa lòng trắc ẩn và thái độ trong kinh doanh.....................31

2.4.9 Mối quan hệ giữa lòng trắc ẩn và ý định khởi sự kinh doanh xã hội .......32

2.4.10 Khả năng kết nối trong mối quan hệ giữa hiệu quả bản thân và kỳ vọng kết

quả.............................................................................................................33

2.4.11 Khả năng kết nối trong mối quan hệ giữa hiệu quả bản thân với ý định khởi

sự kinh doanh xã hội.................................................................................34

2.4.12 Phần thưởng bên ngoài trong mối quan hệ giữa kỳ vọng kết quả và ý định

khởi sự kinh doanh xã hội.........................................................................34

2.5 Mô hình nghiên cứu đề xuất............................................................................35

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................................................37

Giới thiệu: ................................................................................................................37

3.1 Tiếp cận nghiên cứu ........................................................................................37

3.1.1 Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................37

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

v

3.1.2 Quy trình nghiên cứu ................................................................................38

3.2 Nghiên cứu định tính.......................................................................................40

3.2.1 Kết quả tổng quan tài liệu.........................................................................40

3.2.2 Kết quả thảo luận nhóm............................................................................41

3.2.3 Kết quả phỏng vấn sơ bộ ..........................................................................51

3.3 Nghiên cứu định lượng....................................................................................52

3.3.1 Đối tượng khảo sát....................................................................................52

3.3.2 Phương pháp chọn mẫu và thu thập dữ liệu .............................................52

3.3.3 Kỹ thuật xử lý dữ liệu...............................................................................53

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................................58

Giới thiệu .................................................................................................................58

4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu.....................................................................................58

4.2 Đánh giá mô hình đo lường.............................................................................60

4.2.1 Kiểm định độ hội tụ và độ tin cậy nhất quán nội tại.................................60

4.2.2 Kiểm định giá trị phân biệt giữa các cấu trúc trong mô hình nghiên cứu 61

4.3 Đánh giá mô hình cấu trúc ..............................................................................63

4.3.1 Đánh giá mức độ đa cộng tuyến VIF, hệ số xác định R2 và hệ số tác động

f

2

................................................................................................................63

4.3.2 Đánh giá tác động và kiểm định giả thuyết nghiên cứu ...........................64

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

vi

4.4 Phân tích đa nhóm giữa các nhóm trong mô hình ý định khởi sự kinh doanh xã

hội....................................................................................................................67

4.4.1 Đánh giá sự khác biệt giữa giới tính đến mô hình ý định khởi sự kinh doanh

xã hội ........................................................................................................67

4.4.2 Phân tích mức độ khác biệt của ngành nghề trong mô hình ý định khởi sự

kinh doanh xã hội......................................................................................68

4.4.3 Sự khác biệt của phần thưởng bên ngoài đối với mối quan hệ giữa kỳ vọng

kết quả và ý định khởi sự kinh doanh xã hội............................................71

4.5 Thảo luận kết quả nghiên cứu .........................................................................71

4.5.1 Mô hình dựa trên lý thuyết TPB và SCCT với các thành phần tham gia

khởi sự kinh doanh xã hội.........................................................................72

4.5.2 Lòng trắc ẩn (CO).....................................................................................73

4.5.3 Khả năng kiểm soát của các biến điều tiết: phần thưởng bên ngoài (ER) và

khả năng kết nối (NA) ..............................................................................74

4.6 Kết luận về ảnh hưởng của giới tính và nghề nghiệp đến ý định khởi sự kinh

doanh xã hội ....................................................................................................75

4.6.1 Giới tính....................................................................................................75

4.6.2 Ngành nghề...............................................................................................76

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ HÀM Ý.........................................................78

Giới thiệu .................................................................................................................78

5.1 Kết luận ...........................................................................................................78

5.1.1 Kết quả nghiên cứu...................................................................................78

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

vii

5.1.2 Tính mới của nghiên cứu..........................................................................83

5.1.3 Các đóng góp chính của kết quả nghiên cứu ............................................84

5.2 Hàm ý quản trị.................................................................................................85

5.2.1 Đối với nhóm đối tượng sinh viên............................................................85

5.2.2 Đối với nhóm nhà quản lý và doanh nghiệp.............................................87

5.2.3 Đối với các nhà hoạch định chính sách và Chính phủ..............................87

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo..........................................................88

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................90

PHỤ LỤC 1. DÀN BÀI THẢO LUẬN NHÓM......................................................... 102

PHỤ LỤC 2. BIÊN BẢN THẢO LUẬN NHÓM....................................................... 114

PHỤ LỤC 3. TỔNG HỢP CÁC THAY ĐỔI VỀ PHÁT BIỂU TỪ THẢO LUẬN NHÓM

CHUYÊN GIA ............................................................................................................ 136

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

viii

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1: Mô hình nghiên cứu đề xuất......................................................................... 35

Hình 2: Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 38

Hình 3: Quy trình tổng quan tài liệu ......................................................................... 41

Hình 4: Kết quả phân tích mô hình ........................................................................... 62

Hình 5: Kết quả kiểm định giả thuyết ....................................................................... 66

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

ix

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Lược khảo các nghiên cứu liên quan........................................................ 17

Bảng 4.1: Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................... 59

Bảng 4.2: Kết quả đo lường độ tin cậy thang đo và giá trị hội tụ........................... 61

Bảng 4.3: Kết quả đo lường các giá trị phân biệt..................................................... 62

Bảng 4.4: Hệ số giá trị đa cộng tuyến VIF ................................................................ 63

Bảng 4.5: Hệ số tác động (f2

)....................................................................................... 64

Bảng 4.6: Kết quả kiểm định giả thuyết.................................................................... 64

Bảng 4.7: Bảng so sánh đa nhóm theo giới tính........................................................ 67

Bảng 4.8: Bảng so sánh đa nhóm giữa nhóm ngành Kinh tế - Quản trị - Dịch vụ và

nhóm ngành Công nghệ - Kỹ thuật - Sản xuất ......................................................... 68

Bảng 4.9: Bảng so sánh đa nhóm giữa nhóm ngành Kinh tế - Quản trị - Dịch vụ và

nhóm ngành Báo chí - Xã hội - Nhân văn ................................................................. 69

Bảng 4.10: Bảng so sánh đa nhóm giữa nhóm ngành Công nghệ - Kỹ thuật - Sản

xuất và nhóm ngành Báo chí - Xã hội - Nhân văn.................................................... 70

Bảng 4.11: So sánh đa nhóm Phần thưởng bên ngoài giữa cá nhân quan tâm đến

vật chất và cá nhân quan tâm đến tinh thần............................................................. 71

Bảng 4.12: So sánh ảnh hưởng của giới tính đến ý định khởi sự kinh doanh ....... 76

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

x

DANH MỤC BẢNG THANG ĐO

Bảng thang đo 3.1: Thang đo hiệu quả bản thân (Ký hiệu: SE)............................. 43

Bảng thang đo 3.2: Thang đo kỳ vọng kết quả (Ký hiệu: SOE).............................. 45

Bảng thang đo 3.3: Thang đo thái độ kinh doanh (Ký hiệu: EA)........................... 46

Bảng thang đo 3.4: Thang đo lòng trắc ẩn (Ký hiệu: CO)....................................... 47

Bảng thang đo 3.5: Thang đo khả năng kết nối (Ký hiệu: NA)............................... 48

Bảng thang đo 3.6: Thang đo phần thưởng bên ngoài (Ký hiệu: ER).................... 50

Bảng thang đo 3.7: Thang đo ý định khởi sự kinh doanh xã hội (Ký hiệu: SEI).. 51

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

1

1 CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU

Giới thiệu:

Chương 1 phần mở đầu giới thiệu tổng quan về các vấn đề của đề tài. Ở chương này, để

nắm được các nội dung cần thiết của đề tài nghiên cứu chúng ta sẽ khái quát các nội dung

liên quan bao gồm: Tính cấp thiết, mục tiêu, đối tượng và phạm vi của đề tài, phương

pháp, ý nghĩa và đóng góp của đề tài nghiên cứu.

1.1 Tính cấp thiết của đề tài:

Hiện nay, với sự phát triển nhanh chóng một cách không ngừng của các quốc gia trên

thế giới, tạo ra ngày càng nhiều thành tự to lớn về mọi lĩnh vực thì bên cạnh đó cũng đã

bộc lộ ra nhiều bất cập và áp lực lên các vấn đề môi trường, hệ sinh thái và xã hội. Các

vấn đề như biến đổi khí hậu toàn cầu, ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, nghèo

đói, thất nghiệp, ... là những trở lực ngăn cản nền kinh tế của các quốc gia trên toàn thế

giới phát triển bền vững. Song song với đó là sự phát triển không đồng đều của nền kinh

tế thế giới làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia, khu vực và vùng lãnh

thổ. Khoảng cách này tạo nên sự phân hóa rõ rệt trong tầng lớp dân cư ở khắp nơi và đặt

biệt là sự xuất hiện ngày càng nhiều hơn những đối tượng bị yếu thế trong xã hội (Tiwari

và cộng sự, 2017). Hơn thế nữa, sau đại dịch Covid khiến nhiều nền kinh tế tại các quốc

gia bị ảnh hưởng nghiêm trọng và đang trong quá trình dần khôi phục, trong số đó, lượng

người thất nghiệp đang vẫn còn ở mức báo động. Với mục tiêu tiến bộ vượt trội từ nền

kinh tế đang phát triển trở thành nền kinh tế phát triển, doanh nghiệp xã hội được mong

đợi là giải pháp tối ưu giúp các nước giải quyết vấn đề trên vì doanh nghiệp xã hội đáp

ứng cả mục tiêu về kinh tế lẫn phi kinh tế (Seelos, 2014). Các doanh nghiệp xã hội được

thành lập nhằm mục đích cung cấp các dịch vụ kinh tế, trợ giúp xã hội và thúc đẩy thay

đổi xã hội (Gupta và cộng sự, 2020). Mặc dù kết quả của loại hình doanh nghiệp này rất

đáng kỳ vọng, nhưng số lượng loại hình doanh nghiệp này ở các nước đang phát triển

còn rất thấp (Luc, 2018). Do đó, nhiều quốc gia đã và đang hỗ trợ nhằm phát triển lực

lượng doanh nhân xã hội. Việt Nam cũng đã nhận thức được vấn đề và có hướng tiếp

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

2

cận sớm với lĩnh vực và đối tượng mới mẻ, tiềm năng này nhằm có thể đảm bảo sự kết

hợp hài hòa, chặt chẽ giữa các mặt kinh tế - xã hội – môi trường đất nước. Để có những

biện pháp hiệu quả nhằm gia tăng lực lượng của đội ngũ này, các nhà chính sách cần

nắm bắt những yếu tố giải thích được động cơ hình thành nên ý định khởi sự kinh doanh

xã hội của họ.

Nghiên cứu trước đây cho thấy các nhà lãnh đạo doanh nghiệp xã hội còn tương đối trẻ,

và độ tuổi trung bình là từ 25 đến 34. Vì lý do này, nghiên cứu này đã khảo sát những

sinh viên dưới 25 tuổi, giả định rằng sinh viên là những người lựa chọn nghề nghiệp tiềm

năng. Dữ liệu khảo sát mà nghiên cứu này nhắm đến là nhóm đối tượng sinh viên đang

theo học tại các trường đại học trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Sinh viên thường

được nhắm mục tiêu vào một nhóm dân số mẫu để nghiên cứu ý định kinh doanh khi họ

trải qua sự lựa chọn nghề nghiệp ngay (Krueger, Reilly và Carsrud, 2000). Hơn nữa, sinh

viên kinh doanh có thể hiểu rõ hơn về các khái niệm quản lý kinh doanh và khởi nghiệp.

Chính vì thế, nghiên cứu này nhắm đến nhóm đối tượng chủ yếu là sinh viên để phân

tích ý định kinh doanh khởi sự kinh doanh xã hội là phù hợp với tình hình kinh tế mới

hiện nay. Nhằm khai thác tối đa điểm đặc sắc cho lĩnh vực này, đề tài nghiên cứu đã kết

hợp hai lý thuyết liên quan đến ý định là lý thuyết về hành vi có kế hoạch (TPB) (Ajzen,

1991) và lý thuyết nghề nghiệp nhận thức xã hội (SCCT) (Lent và cộng sự, 1994, 2000).

Lý thuyết TPB được công nhận là đã và đang là một khung lý thuyết điển hình cho các

nghiên cứu về khởi sự kinh doanh xã hội (Zaremohzzabieh và cộng sự, 2019), chiếm ưu

thế trong việc khám phá và giải thích ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Do đó, TPB

được dùng làm lý thuyết nền một cách rộng rãi trong nhiều nghiên cứu về ý định kinh

doanh nói chung và ý định kinh doanh xã hội nói riêng. Lý thuyết SCCT là khía cạnh

tiếp cận mới để khám phá và định hình ý định kinh doanh xã hội (Lanero và cộng sự,

2016) và cách tiếp cận này chưa được nghiên cứu đầy đủ. Chính vì vậy, nghiên cứu này

cung cấp một cách tiếp cận mới khi kết hợp cả 2 mô hình nghiên cứu TPB và SCCT vào

thực nghiệm để khám phá ý định khởi sự kinh doanh xã hội của sinh viên.

Luận văn tốt nghiệp GVHD: TS. Bùi Ngọc Tuấn Anh

SVTH: Nguyễn Đoàn Thiên Kim

3

1.2 Mục tiêu nghiên cứu:

Đề tài tập trung phân tích và đánh giá mối tương quan của các nhân tổ ảnh hưởng đến ý

định khởi sự kinh doanh xã hội hướng đến mục tiêu chính là phát hiện nhiều điểm mới,

từ đó bổ sung kiến thức cơ sở lý thuyết cũng như các giải pháp khuyến khích các thế hệ

trẻ tiếp cận tinh thần khởi sự kinh doanh xã hội hơn. Cụ thể như sau:

1. Phát triển và xác nhận mô hình khái niệm mô tả vai trò của lý thuyết về hành vi

có kế hoạch như một trung gian kết hợp với lý thuyết nghề nghiệp nhận thức xã

hội trong việc dự đoán các ý định khởi sự kinh doanh xã hội.

2. Xác định và đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự kinh doanh xã

hội của sinh viên tại Thành phố Hồ Chí Minh: Lòng trắc ẩn, Hiệu quả bản thân,

Kỳ vọng về kết quả và Thái độ kinh doanh.

3. Điều tra và đánh giá vai trò điều tiết phần thưởng bên ngoài và khả nắng kết nối

đến các mối quan hệ lên ý định khởi sự kinh doanh xã hội của sinh viên tại Thành

phố Hồ Chí Minh.

4. Đề xuất các hàm ý quản trị và khuyến nghị nhằm giúp các sinh viên có thể đưa ra

quyết định lựa chọn nghề nghiệp một cách khoa học hướng đến thúc đẩy đổi mới

xã hội.

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu :

1.3.1 Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu: Các nhân tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội của

sinh viên tại Thành phố Hồ Chí Minh: Lòng trắc ẩn, hiệu quả bản thân, kỳ vọng về kết

quả, thái độ kinh doanh và vai trò điều tiết của phần thưởng bên ngoài, khả năng kết nối.

Đối tượng khảo sát: Hiện nay, số lượng đối tượng lựa chọn khởi nghiệp làm kim chỉ

nam cho tương lai của mình ngày càng tăng, đặc biệt là giới trẻ, nhất là sinh viên. Tại

các trường đại học trên cả nước, các cuộc thi “Ý tưởng khởi nghiệp” được nhà trường