Chuyển đổi mô hình sở hữu của trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Hoàng Thị Huề ; Trần Quốc Tuấn người hướng dẫn khoa học

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Chuyển đổi mô hình sở hữu của Trung

tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam” chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ

tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tôi,

kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố

trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn

nguồn đầy đủ trong luận văn.

Hồ Chí Minh, Ngày Tháng Năm 2020

Tác giả luận văn

Hoàng Thị Huề

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn

– TS. Trần Quốc Tuấn đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy trong suốt quá trình thực hiện đề

tài. Cảm ơn vì cánh cửa văn phòng của Thầy luôn rộng mở mỗi khi tôi gặp phải rắc rối

hoặc có câu hỏi về vấn đề nghiên cứu của mình. Thầy vẫn luôn cho phép tôi tự do bày

tỏ quan điểm đồng thời đưa ra những nhận xét, góp ý, hướng dẫn tôi đi đúng hướng

trong suốt thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ. Đồng thời, tôi cũng

xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô bộ môn khoa Tài chính – Ngân hàng và khoa Sau

đại Học của trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, tạo điều

kiện cho tôi trong quá trình học và hoàn thành luận văn thạc sĩ.

Xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam

đã tạo điều kiện cho tôi tìm hiểu và nghiên cứu thực hiện đề tài. Một lời cảm ơn gửi

đến các anh chị trong cơ quan đã giúp đỡ, hướng dẫn và cung cấp tài liệu nghiên cứu,

trao đổi và giải đáp những vướng mắc trong quá trình nghiên cứu đề tài.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè vì đã luôn hỗ trợ tôi và

khuyến khích liên tục trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và viết luận văn này.

Trong bài luận, chắc hẳn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Tôi

mong muốn sẽ nhận được nhiều đóng góp quý báu đến từ các quý thầy cô và bạn đọc

để đề tài được hoàn thiện hơn nữa và có ý nghĩa thiết thực áp dụng trong thực tiễn.

Hồ Chí Minh, Ngày Tháng Năm 2020

Tác giả luận văn

Hoàng Thị Huề

iii

TÓM TẮT

Tiêu đề: Chuyển đổi mô hình sở hữu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam

Tóm tắt:

Xuất phát từ yêu cầu phát triển và nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam trong

tiến trình hội nhập. Nhằm chuẩn hóa quy định về tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục đăng ký,

lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán theo thông lệ quốc tế. Quốc hội đã ban hành

Luật chứng khoán số 54/2019/QH14, quy định Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng

khoán Việt Nam là doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc

nắm quyền chi phối. Đây là nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với sự phát triển của

Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD). Phương pháp sử dụng trong nghiên

cứu là phân tích định tính, tham khảo mô hình sở hữu một số Trung tâm lưu ký chứng

khoán trên thế giới để đưa ra các kiến nghị phù hợp cho việc chuyển đổi mô hình sở

hữu của VSD. Đồng thời, đáng giá những kết quả đạt được trong công tác quản trị và

điều hành các hoạt động của VSD kết hợp với phương pháp chuyên gia tổng hợp từ

điều tra, khảo sát về việc chuyển đổi mô hình sở hữu của VSD tập trung vào điều kiện

cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ, nguồn nhân lực, cơ cấu tổ chức, mức vốn điều lệ,

chất lượng dịch vụ, … Luận văn đã chỉ ra những kết quả đạt được, nguyên nhân hạn

chế trong mô hình sở hữu hiện tại. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, kết hợp với mục

tiêu, tầm nhìn và nhiệm vụ của VSD, tác giả đã đề xuất các giai đoạn chuyển đổi mô

hình sở hữu sang mô hình Tổng công ty (công ty mẹ - công ty con) và mô hình sở hữu

đa thành phần theo thông lệ quốc tế, phù hợp hơn với quy mô phát triển của thị trường

chứng khoán Việt Nam. Và đề xuất một số giải pháp về phát triển hệ thồng bù trừ,

thanh toán, quản lý rủi ro, đa dạng hóa các sản phẩm/dịch vụ góp phần bảo đảm an

toàn, minh bạch, thông suốt cho các giao dịch trên thị trường nhằm bảo vệ lợi ích của

công chúng đầu tư

Từ khóa: Đăng ký, lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán

iv

ABSTRACT

Tilte: Convert Vietnam Securities Depository ownership model

Abstract:

Stemming from the requirement to develop and upgrade Vietnam's stock market in the

integration process. In order to standardize regulations on standards, order and

procedures for securities registration, depository, clearing and settlement according to

international best practices. The National Assembly has issued the Law on Securities

No. 54/2019/QH14, stipulates that the Vietnam Securities Depository and Clearing

Corporation is an enterprise with over 50% of its charter capital held or dominated by

the State. This is an extremely important task for the development of the Vietnam

Securities Depository (VSD). The method using in the research is qualitative analysis,

refer to the ownership model of several Central Securities Depository in the world to

make suitable recommendations for the conversion of the ownership model of the

VSD. Simultaneously, an evaluation is made about the achievement of administration

and operation of the VSD in combination with expert methods to investigate and

survey about transforming the ownership model of the VSD, focusing on facilities,

technology infrastructure, human resources, organizational structure, charter capital,

service quality, ... The thesis has shown the achieved result, the causes of limitations

of current ownership model. Based on the research results, with the targets, vision and

duties of the VSD, the author has proposed the stages of converting the current

ownership model to the corporation model (Holding company - Subsidiaries company)

and multi - component ownership model according to international best practices more

suitable with the development scale of the Vietnam's stock market; and a number of

solutions to develop the clearing, settlement system, risk management, diversify

products/services to ensure safety, transparency, smooth transactions on the stock

market to protect the investors' benefits.

Keywords: Securities registration, depository, clearing and settlement

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt

BKS Ban kiểm soát

CNTT Công nghệ thông tin

CQSHCK Chuyển quyền sở hữu chứng khoán

CTCP Công ty cổ phần

ĐKCK Đăng ký chứng khoán

HĐQT Hội đồng quản trị

HNX Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội

HOSE Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

LKCK Lưu ký chứng khoán

MSGD Mã số giao dịch

QHTBSTN Qũy Hưu trí bổ sung tự nguyện

SBL Hệ thống vay và cho vay chứng khoán

SGDCK Sở giao dịch chứng khoán

SSC Ủy ban Chứng khoán Nhà nước

STP Hệ thống cổng giao tiếp trực tuyến

TCPH Tổ chức phát hành

TGĐ Tổng giám đốc

THQ Thực hiện quyền

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh

TPCP Trái phiếu Chính phủ

TPDN Trái phiếu doanh nghiệp

TTCK Thị trường chứng khoán

TVBT Thành viên bù trừ

TVLK Thành viên lưu ký

VSD Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam

VSDC Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt

ACG Asia - Pacific CSD Group Hiệp hội các tổ chức Lưu ký và Bù trừ

Chứng khoán khu vực châu Á – Thái Bình

Dương

CCP Central counterparty Đối tác bù trừ trung tâm

CPSS Committee on Payment

and Settlement Systems

Ủy ban về hệ thống các Dịch vụ Thanh

toán

CSD Central securities

depository

Trung tâm lưu ký chứng khoán

DIDC Debt Instruments

Depository and Clearing

Co., Ltd. Taiwan

Trung tâm Bù trừ và Lưu ký công cụ nợ

Đài Loan

DVP Delivery Vursus Payment Thanh toán chứng khoán cùng lúc thanh

toán tiền

IOSCO International Organization

of Securities Commissions

Tổ chức Ủy ban Chứng khoán Quốc tế

JASDEC Japan Securities

Depository Center, Inc

Trung tâm lưu ký chứng khoán Nhật Bản

KSD Korea Securities

Depository

Trung tâm lưu ký chứng khoán Hàn Quốc

OTC Over the counter market Thị trường phi tập trung

PFMI Principles for financial

market infrastructures

Nguyên tắc đối với cơ sở hạ tầng thị trường

tài chính

Repo Repurchase agreement Thỏa thuận mua lại

TDCC Taiwan Depository &

Clearing Corporation

Công ty Bù trừ và Lưu ký Đài loan

TSDC Taiwan Securities Central

Depository Co., Ltd.

Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Đài Loan

vii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................................ii

TÓM TẮT ....................................................................................................................iii

ABSTRACT .................................................................................................................iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT.............................................................. v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH..............................................................vi

MỤC LỤC ...................................................................................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................xiii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ.............................................................................................xiii

PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

1. Đặt vấn đề............................................................................................................... 1

2. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................... 2

3. Mục tiêu của đề tài.................................................................................................. 3

4. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................................. 4

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 4

6. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................ 4

7. Đóng góp của đề tài................................................................................................ 5

8. Kết cấu luận văn ..................................................................................................... 6

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TRUNG TÂM LƯU KÝ VÀ KINH NGHIỆM

QUỐC TẾ VỀ MÔ HÌNH SỞ HỮU CỦA TRUNG TÂM LƯU KÝ CHỨNG

KHOÁN......................................................................................................................... 7

viii

1.1. Những vấn đề cơ bản về Trung tâm lưu ký chứng khoán ................................... 7

1.1.1. Lịch sử hình thành .........................................................................................7

1.1.1.1. Nguồn gốc của ngành công nghiệp lưu ký .............................................7

1.1.1.2. Điều kiện tất yếu thành lập các Trung tâm lưu ký chứng khoán............8

1.1.2. Mô hình sở hữu Trung tâm lưu ký chứng khoán...........................................9

1.1.3. Quản trị tập đoàn chứng khoán....................................................................10

1.1.4. Tổ chức hệ thống lưu ký..............................................................................11

1.1.5. Chức năng của Trung tâm lưu ký chứng khoán ..........................................12

1.2. Cân nhắc trong việc lựa chọn nhà điều hành công hoặc tư...............................14

1.2.1. Khuyến khích lợi ích công...........................................................................15

1.2.2. Nguồn lực tài chính và nguồn nhân lực.......................................................16

1.3. Kinh nghiệm quốc tế về mô hình sở hữu của Trung tâm lưu ký chứng khoán các

nước trên thế giới......................................................................................................17

1.3.1. Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Hàn Quốc................................................17

1.3.1.1. Giới thiệu chung về Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Hàn Quốc........17

1.3.1.2. Cơ cấu tổ chức và mô hình sở hữu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán

Hàn Quốc ...........................................................................................................19

1.3.2. Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Nhật Bản.................................................21

1.3.2.1. Giới thiệu chung về Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Nhật Bản .........21

1.3.2.2. Cơ cấu tổ chức và mô hình sở hữu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán

Nhật Bản ............................................................................................................22

1.3.3. Công ty Bù trừ và Lưu ký Đài Loan............................................................25

1.3.3.1. Giới thiệu chung về Công ty Bù trừ và Lưu ký Đài Loan....................25

ix

1.3.3.2. Cơ cấu tổ chức và mô hình sở hữu của Công ty Bù trừ và Lưu ký Đài

Loan ...................................................................................................................26

1.3.4 Điểm chung và điểm riêng của các Trung tâm lưu ký chứng khoán Hàn

Quốc, Nhật Bản, Đài loan......................................................................................29

1.4. Bài học kinh nghiệm về xây dựng mô hình sở hữu Trung tâm lưu ký chứng

khoán tại Việt Nam...................................................................................................30

1.4.1. Về mô hình sở hữu Trung tâm lưu ký chứng khoán mới ............................30

1.4.2. Về quản trị Trung tâm lưu ký chứng khoán ................................................31

1.4.3. Về hiệu quả trong hoạt động của mô hình sở hữu mới ...............................32

1.4.5. Quản lý và giám sát tuân thủ .......................................................................33

1.4.6. Quản lý rủi ro hoạt động thanh toán chứng khoán ......................................34

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1...........................................................................................35

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG TÂM LƯU KÝ

CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI CHUYỂN ĐỔI MÔ

HÌNH SỞ HỮU...........................................................................................................36

2.1. Giới thiệu sơ lược về Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam ...................36

2.1.1. Lịch sử hình thành và địa vị pháp lý ...........................................................36

2.1.2. Chức năng của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam .......................37

2.1.3. Cơ cấu tổ chức của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam.................38

2.2. Thực trạng tổ chức và điều hành hoạt động của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán

Việt Nam giai đoạn 2009 - 2019 ..............................................................................41

2.2.1. Điều hành các hoạt động nghiệp vụ ............................................................41

2.2.1.1. Về hoạt động đăng ký chứng khoán .....................................................41

2.2.1.2. Về hoạt động thực hiện quyền ..............................................................42

x

2.2.1.3. Về hoạt động lưu ký chứng khoán........................................................43

2.2.1.4. Về hoạt động quản lý thành viên ..........................................................44

2.2.1.5. Về hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán..................46

2.2.1.6. Về dịch vụ quỹ......................................................................................47

2.2.1.7. Về dịch vụ vay và cho vay chứng khoán..............................................48

2.2.1.8. Về hoạt động cấp mã số giao dịch cho nhà đầu tư nước ngoài ............49

2.2.2. Hoạt động hợp tác quốc tế...........................................................................50

2.2.3. Công tác quản trị doanh nghiệp...................................................................52

2.2.4. Đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực .............................................................53

2.2.5. Bộ máy tổ chức của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam ...............54

2.2.6. Cơ chế quản lý tài chính ..............................................................................55

2.2.7. Hoạt động kiểm soát nội bộ.........................................................................56

2.2.8. Cơ chế quản lý lao động và tiền lương........................................................56

2.2.9. Cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ thông tin............................................57

2.3. Đánh giá công tác tổ chức và điều hành hoạt động của Trung tâm Lưu ký

Chứng khoán Việt Nam............................................................................................60

2.3.1. Khảo sát ý kiến chuyên gia về việc chuyển đổi mô hình sở hữu của Trung

tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam .....................................................................60

2.3.2. Kết quả đạt được..........................................................................................61

2.3.2.1. Các hoạt động nghiệp vụ ......................................................................61

2.3.2.2. Nguồn nhân lực.....................................................................................63

2.3.2.3. Cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ ........................................................63

2.3.3. Ưu điểm và nhược điểm của mô hình sở hữu Nhà nước.............................64

xi

2.3.4. Nguyên nhân hạn chế ..................................................................................66

2.4. Sự cần thiết chuyển đổi mô hình sở hữu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán

Việt Nam...................................................................................................................69

2.4.1. Khắc phục nhược điểm của mô hình sở hữu hiện tại ..................................69

2.4.2. Tự chủ về tài chính ......................................................................................70

2.4.3. Tăng cường mối quan hệ quốc tế ................................................................70

2.4.4. Yêu cầu của thị trường và hội nhập quốc tế ................................................70

2.4.5. Xu hướng phát triển theo thông lệ quốc tế ..................................................71

2.4.6. Tiến bộ của khoa học công nghệ .................................................................71

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2...........................................................................................72

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ CHUYỂN MÔ HÌNH SỞ HỮU CỦA

TRUNG TÂM LƯU KÝ CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM.......................................73

3.1. Định hướng phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam 2020 - 2025 .....73

3.1.1. Định hướng phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam..........................73

3.1.2. Điều kiện thực hiện chuyển đổi...................................................................74

3.1.2.1. Nguồn lực..............................................................................................74

3.1.2.2. Điều kiện thị trường..............................................................................76

3.2. Các giai đoạn chuyển đổi ..................................................................................79

3.2.1. Giai đoạn một từ 2021 – 2023 (mô hình Tổng công ty)..............................79

3.2.1.1. Chuẩn bị về văn bản pháp lý, cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ.........79

3.2.1.2. Tên giao dịch và loại hình doanh nghiệp..............................................81

3.2.1.3. Vốn điều lệ giai đoạn 2021 - 2023........................................................81

3.2.1.4. Cơ cấu tổ chức Tổng công ty (công ty mẹ - công ty con) ....................82