Chuyển biến về kinh tế - xã hội huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên (1986 - 2010)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN 9

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HÀ VIỆT HỒNG

CHUYỂN BIẾN VỀ KINH TẾ - XÃ HỘI

HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

(1986 - 2010)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Thái Nguyên - Năm 2013

Thái Nguyên, 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

HÀ VIỆT HỒNG

CHUYỂN BIẾN VỀ KINH TẾ - XÃ HỘI

HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

(1986 - 2010)

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã Số: 60.22.03.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Ngọc La

Thái Nguyên - Năm 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số

liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố

trong một công trình khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013

Tác giả luận văn

Hà Việt Hồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả các thầy cô

giáo trong Khoa Lịch sử, đặc biệt là những thầy cô giáo ở chuyên ngành Lịch

sử Việt Nam, những người đã giảng dạy và động viên tôi trong suốt hai năm

học vừa qua giúp tôi hoàn thành nghiên cứu và hoàn thiện nghiên cứu đề tài.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Hoàng Ngọc La, người đã

tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu.

Tôi cũng xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp và các cơ

quan, đơn vị liên quan đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi sưu tầm tài liệu và tham

gia đóng góp ý kiến về chuyên môn trong quá trình nghiên cứu.

Luận văn này là kết quả bước đầu của quá trình nghiên cứu khoa học

song do điều kiện năng lực và thời gian còn hạn chế, đề tài nghiên cứu không

tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót. Rất mong được sự đóng góp, bổ sung của

các thầy cô và các bạn để công trình thêm hoàn thiện

Tác giả luận văn

Hà Việt Hồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn ..........................................................................................................i

Lời cam đoan......................................................................................................ii

Mục lục..............................................................................................................iii

Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt....................................................................v

Danh mục các bảng, các hình............................................................................vi

MỞ ĐẦU ............................................................................................................1

Chƣơng 1 TÌNH HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI HUYỆN VÕ NHAI

TRƢỚC NĂM 1986...........................................................................................9

1.1. Khái quát về huyện Võ Nhai ..................................................................... 9

1.1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................9

1.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội...................................................................14

1.2. Tình hình kinh tế - xã hội huyện Võ Nhai trước năm 1986 .................... 19

1.2.1. Tình hình kinh tế ................................................................................20

1.2.2. Tình hình xã hội .................................................................................25

Tiểu kết chương 1........................................................................................... 29

Chƣơng 2 CHUYỂN BIẾN VỀ KINH TẾ HUYỆN VÕ NHAI TRONG

THỜI KÌ ĐỔI MỚI (1986 - 2010)..................................................................30

2.1. Huyện Võ Nhai trong thời kì đổi mới đất nước ...................................... 30

2.1.1. Bối cảnh lịch sử..................................................................................30

2.1.2. Đường lối đổi mới của Đảng và sự vận dụng của Đảng bộ huyện

Võ Nhai ........................................................................................................33

2.2. Chuyển biến về kinh tế huyện Võ Nhai .................................................. 35

2.2.1. Nông nghiệp, lâm nghiệp...................................................................35

2.2.2. Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp ....................................................54

2.2.3. Thương mại - dịch vụ.........................................................................59

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

2.2.4. Xây dựng cơ sở hạ tầng......................................................................63

Tiểu kết chương 2........................................................................................... 71

Chƣơng 3 CHUYỂN BIẾN VỀ XÃ HỘI HUYỆN VÕ NHAI TRONG

THỜI KÌ ĐỔI MỚI (1986 - 2010)..................................................................73

3.1 Giáo dục - đào tạo, văn hóa - thông tin - thể thao .................................... 74

3.1.1. Về giáo dục và đào tạo.......................................................................74

3.1.2. Về văn hóa - thông tin - thể thao........................................................80

3.2. Y tế - Môi trường..................................................................................... 84

3.2.1. Về y tế ................................................................................................84

3.2.2. Về môi trường ....................................................................................87

3.3. Lao động - việc làm................................................................................. 88

3.4. Thu nhập - đời sống................................................................................. 91

3.5. Thực hiện các chính sách xã hội.............................................................. 95

3.6. Công tác an ninh - quốc phòng................................................................ 97

Tiểu kết chương 3......................................................................................... 100

KẾT LUẬN....................................................................................................102

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................106

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

PAM Chính sách quản lý và sử dụng rừng trồng bằng nguồn vốn

tài trợ của chương trình lương thực thế giới.

VAC Phương thức chăn nuôi kết hợp với nhau và khép kín gọi là

vườn + ao + chuồng

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG, CÁC HÌNH

Trang

Bảng 1.1: Tình hình phân bố đất đai huyện Võ Nhai ........................................ 12

Bảng 1.2: Thống kê các dân tộc ở huyện Võ Nhai - Thái Nguyên.................... 17

Bảng 2.1: Diện tích, năng suất, sản lượng lúa từ năm 2000 đến 2010 .............. 44

Bảng 2.2: Diện tích, sản lượng cây ngô lai........................................................ 45

Bảng 2.3: Diện tích, sản lượng một số cây công nghiệp ................................... 46

Bảng 2.4: Diện tích, sản lượng cây ăn quả ........................................................ 47

Bảng 2.5: Số lượng gia súc, gia cầm.................................................................. 49

Bảng 2.6: Sản lượng thịt hơi xuất chuồng ......................................................... 50

Bảng 2.7: Sản phẩm Lâm nghiệp chủ yếu..........................................................53

Bảng 2.8: Giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn huyện ............................... 57

Bảng 2.9: Hoạt động thương mại, khách sạn - nhà hàng và dịch vụ trên địa

bàn huyện ........................................................................................... 63

Bảng 2.10: Đường ô tô, điện thoại đưa đến các xã và tình hình xây dựng

trường tiểu học, trung học cơ sở ở xã, thị trấn 2006 - 2010 ............ 68

Bảng 3.1: Số trường, giáo viên và học sinh phổ thông trên địa bàn huyện

Võ Nhai (từ năm 2005 đến năm 2010).............................................. 80

Bảng 3.2: Cơ sở y tế, giường bệnh và cán bộ y tế trên địa bàn ......................... 85

Hình 2.1: Biểu đồ chuyển dịch cơ cấu công nghiệp 2005 - 2010......................58

Hình 2.2: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2000 - 2010 ...........................70

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Kinh tế được coi là thước đo trình độ phát triển của mọi quốc gia trên

thế giới. Chính vì thế mà tất cả các quốc gia dù đi theo thể chế xã hội nào thì

cũng đều có những chiến lược để phát triển kinh tế của đất nước. Sau thắng lợi

của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954 - 1975), nước ta chuyển sang

giai đoạn đất nước độc lập, thống nhất, đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong 10 năm

đầu (1976 - 1986) đi lên chủ nghĩa xã hội, thực hiện hai kế hoạch nhà nước 5

năm do Đại hội IV (12/1976) và Đại hội V (3/1982) của Đảng đề ra, bên cạnh

những thành tựu và ưu điểm, chúng ta gặp không ít khó khăn, yếu kém, cả sai

lầm, khuyết điểm. Khó khăn của ta ngày càng lớn, sai lầm chậm được sửa

chữa, đưa đến khủng hoảng, trước hết về kinh tế - xã hội, đòi hỏi phải đổi mới.

Đường lối đổi mới của Đảng đề ra lần đầu tiên tại Đại hội VI (12/1986), được

điều chỉnh, bổ sung và phát triển tại Đại hội VII (6/1991), Đại hội VIII

(6/1996), Đại hội IX (4/2001), Đại hội X (4/2006). Sau hơn 20 năm thực hiện

đổi mới, đất nước ta đã thu được rất nhiều thành tựu to lớn: Thoát khỏi khủng

hoảng kinh tế, bước vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, thực hiện dân

giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Võ Nhai là một huyện vùng cao của tỉnh Thái Nguyên thuộc vùng đặc

biệt khó khăn nằm ở phía đông bắc của tỉnh gồm 14 xã và 01 thị trấn với tổng

số 170 xóm và 02 tổ dân phố. Huyện nằm dọc theo quốc lộ 1B từ Thái

Nguyên đi Lạng Sơn. Võ Nhai có tọa độ địa lý 210

36 đến 21

0

56 vĩ độ Bắc và

1050

45 đến 1060

17 kinh độ Đông. Phía bắc huyện Võ Nhai giáp huyện Na Rì

- Bắc Kạn, phía đông bắc giáp huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn, phía nam giáp

huyện Đồng Hỷ - Thái Nguyên và Yên Thế - Bắc Giang, phía tây giáp huyện

Đồng Hỷ và Phú Lương - Thái Nguyên. Tổng diện tích tự nhiên của toàn

huyện theo địa giới hành chính là 845,1 km2. Thị trấn Đình Cả là huyện lỵ,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

trung tâm kinh tế - xã hội của huyện cách thành phố Thái Nguyên khoảng

40km về phía đông bắc, cách thị trấn Đồng Đăng - Lạng Sơn khoảng 80km về

phía tây. Với vị trí như vậy, ta có thể thấy Võ Nhai có một vị trí chiến lược

quan trọng trong những thời kỳ có chiến tranh, là nơi dụng binh hiểm yếu

“tiến khả dĩ công, thoái khả dĩ thủ”. Từ Võ Nhai, người ta có thể dễ dàng qua

Thái Nguyên về Hà Nội, hoặc lên phía bắc qua Lạng Sơn để ra nước ngoài.

Ngoài trục giao thông 1B, ở phía tây và tây nam huyện còn có con đường mòn

chay từ miền rừng núi Bắc Sơn qua Võ Nhai xuống vùng trung du và về xuôi.

Trải qua hơn 20 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, Võ Nhai đã

có nhiều chuyển biến quan trọng về kinh tế - xã hội. Điều đó đã khẳng định

đường lối đúng đắn của Đảng, cũng như sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt, phù

hợp với hoàn cảnh địa phương của nhân dân Võ Nhai. Tuy nhiên, bên cạnh

những thành tựu vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và khó khăn. Vì vậy, việc

nghiên cứu tìm hiểu sự chuyển biến về kinh tế - xã hội của huyện Võ Nhai

trong giai đoạn (1986 - 2010) không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học mà cả về

thực tiễn. Đồng thời, mong muốn góp ý kiến nhỏ bé vào việc gợi mở một số

giải pháp và phương hướng phát triển của huyện trong tương lai. Nghiên cứu

đề tài này còn để làm rõ hơn truyền thống lịch sử, văn hoá của nhân dân Võ

Nhai trong quá khứ và hiện tại. Từ đó, giáo dục thế hệ trẻ của huyện thêm trân

trọng, giữ gìn và phát huy truyền thống quý báu đó, một số nội dung của luận văn

có thể sử dụng để làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy lịch sử địa phương. Xuất

phát từ những lí do trên, tôi đã chọn vấn đề “Chuyển biến kinh tế - xã hội huyện Võ

Nhai tỉnh Thái Nguyên (1986 - 2010)” làm đề tài luận văn thạc sĩ.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của cá nhân, tập thể, các tổ chức

viết về đề tài kinh tế - xã hội. Liên quan đến đề tài là các văn kiện, nghị quyết

của Đảng, nhất là văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX,

X. Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX có nêu lên hai nội dung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

rất quan trọng, mang tính chất định hướng cho sự phát triển là “Chiến lược

phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010” và “Phương hướng nhiệm vụ, kế hoạch

phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2001 - 2005”; đặc biệt là “Chiến lược ổn định

và phát triển kinh tế xã hội đến năm 2000” của Ban chấp hành trung ương

Đảng do Nhà xuất bản Sự thật - Hà Nội xuất bản năm 1991.

Ngoài ra, còn có nhiều tác phẩm của các nhà lãnh đạo của Đảng và nhà

nước viết về vấn đề đổi mới như: “Đổi mới là đòi hỏi bức thiết của đất nước

và thời đại” của Trường Chinh, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1987; cuốn “Sự

nghiệp đổi mới của chủ nghĩa xã hội” của Đỗ Mười, Nhà xuất bản Sự thật, Hà

Nội 1992; hai cuốn của Nguyễn Văn Linh là “Đổi mới sâu sắc và toàn diện

trên mọi lĩnh vực”, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1987 và “Đổi mới để tiến

lên”, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1991…Những tài liệu trên đã nêu lên yêu

cầu và định hướng đổi mới kinh tế - xã hội cho cả nước nói chung và từng địa

phương nói riêng. Phản ánh quá trình vận động cách mạng, xây dựng, bảo vệ

Tổ quốc và thực hiện đường lối đổi mới của Đảng ở tỉnh Thái Nguyên, có:

“Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Thái - tập 1 (xuất bản năm 1980);” “Lịch sử Đảng

bộ tỉnh Bắc Thái - tập 2 (xuất bản năm 1991)” của Ban nghiên cứu lịch sử

Đảng tỉnh Bắc Thái. Cuốn “Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên - tập 1 (1936 -

1965)” (xuất bản năm 2003); “Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên - tập 2 (1965 -

2000) (xuất bản năm 2005)” của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên.

Năm 1993, Huyện uỷ Võ Nhai xuất bản “Lịch sử Đảng bộ huyện Võ

Nhai tập I (1930 - 1954)”. Cuốn sách đã giới thiệu về huyện Võ Nhai trong

lịch sử, công cuộc chuẩn bị lực lượng, tiến lên khởi nghĩa vũ trang giành chính

quyền trong cách mạng tháng 8/1945 và tiến hành cuộc kháng chiến chống

Pháp (1945 - 1954). Năm 2004, huyện uỷ Võ Nhai xuất bản “Lịch sử Đảng bộ

huyện Võ Nhai tập II (1955 - 2000)”. Cuốn sách đã dựng lại quá trình xây

dựng, trưởng thành và thành tích lãnh đạo của Đảng bộ trên các lĩnh vực kinh

tế - văn hoá - an ninh - quốc phòng, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, và thực hiện công cuộc đổi mới ở huyện

Võ Nhai. Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Đảng bộ huyện Võ Nhai khoá

14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 đã đề cập đến các vấn đề kinh tế, văn hoá, xã hội, an

ninh - quốc phòng, công tác xây dựng Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc,

các đoàn thể nhân dân. Các báo cáo đó đã nêu lên những thành tựu, hạn chế,

chỉ ra được nguyên nhân, bài học kinh nghiệm trong việc thực hiện nghị quyết

Đại hội đại biểu khoá trước, đề ra phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và

những giải pháp cho nhiệm kỳ tiếp theo nhằm đưa huyện phát triển toàn diện,

vững chắc. Báo cáo tổng kết hàng năm của Uỷ ban nhân dân huyện Võ Nhai

nêu lên kết quả đạt được về công nghiệp, nông nghiệp, thủ công nghiệp, lâm

nghiệp, thương nghiệp, dịch vụ, xây dựng cơ sở hạ tầng, văn hoá, giáo dục, y

tế, môi trường. Trên cơ sở đó, có những đánh giá chung tình hình thực hiện

nhiệm vụ kinh tế - xã hội năm trước, đề ra nhiệm vụ mục tiêu trong năm tới.

Hệ thống niên giám thống kê của phòng thống kê huyện Võ Nhai cũng phản

ánh tình hình kinh tế - xã hội hàng năm của huyện. Tuy nhiên, cho tới nay vẫn

chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu sự chuyển biến kinh tế - xã hội của

huyện Võ Nhai từ 1986 đến năm 2010. Vì vậy, việc đi sâu tìm hiểu về sự

chuyển biến kinh tế - xã hội của huyện Võ Nhai 1986 đến năm 2010 là một

vấn đề mới mẻ và cần thiết.

3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu, nhiệm vụ đề tài

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Luận văn nghiên cứu về sự chuyển biến kinh tế - xã hội của huyện Võ

Nhai trong thời kì từ 1986 - 2010.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về thời gian: Luận văn nghiên cứu từ 1986 đến năm 2010. Tuy nhiên,

để làm sáng tỏ sự chuyển biến kinh tế của huyện, luận văn còn đề cập khái

quát tình hình kinh tế - xã hội trước 1986.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

Về không gian: Luận văn giới hạn trong huyện Võ Nhai thuộc tỉnh Thái

Nguyên. Địa giới huyện gồm 14 xã và một thị trấn (Thị trấn Đình Cả).

3.3. Nhiệm vụ đề tài

Thứ nhất, khái quát về huyện Võ Nhai: Điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý,

tài nguyên thiên nhiên, thành phần dân tộc, tình hình kinh tế - xã hội của

huyện trước 1986.

Thứ hai, nghiên cứu hệ thống, toàn diện những chuyển biến về kinh tế -

xã hội của huyện từ 1986 đến 2010. Qua đó, rút ra, mặt mạnh và những hạn

chế của huyện Võ Nhai trong phát triển kinh tế - xã hội từ 1986 đến 2010.

4. Nguồn tƣ liệu, phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Nguồn tƣ liệu

Luận văn sử dụng các nguồn tài liệu liên quan tới đề tài gồm: Các văn

kiện Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng, các chỉ thị, Nghị quyết của Đảng và

Nhà nước; các văn kiện, Nghị quyết, báo cáo của Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên,

Huyện uỷ Võ Nhai, Uỷ ban nhân dân huyện Võ Nhai; các số liệu thống kê của

các cơ quan kinh tế, văn hóa, giáo dục của tỉnh và huyện Võ Nhai. Luận văn

còn kế thừa các nguồn tư liệu, các kết quả nghiên cứu khoa học đăng trên các

sách chuyên khảo, bài viết, bài nghiên cứu về đổi mới kinh tế - xã hội đăng

trên báo và tạp chí, đặc biệt là các cuốn Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên và

Lịch sử Đảng bộ huyện Võ Nhai, ngoài ra còn sử dụng các tài liệu điều tra

thực địa.

4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng chủ yếu phương lịch sử và

phương pháp lôgic. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các phương pháp khác

như: Thống kê, so sánh, điều tra, phân tích

5. Đóng góp của luận văn

Luận văn trình bày hệ thống, sinh động quá trình phát triển, chuyển biến

kinh tế - xã hội của huyện Võ Nhai trong giai đoạn (1986 - 2010).