Cảm thức lịch sử trong tiểu thuyết "Mặt trời Pác Bó" của Hoàng Quảng Uyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐỖ THỊ VIỆT CHINH

CẢM THỨC LỊCH SỬ

TRONG TIỂU THUYẾT “MẶT TRỜI PÁC BÓ”

CỦA HOÀNG QUẢNG UYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐỖ THỊ VIỆT CHINH

CẢM THỨC LỊCH SỬ

TRONG TIỂU THUYẾT “MẶT TRỜI PÁC BÓ”

CỦA HOÀNG QUẢNG UYÊN

Ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Kiến Thọ

THÁI NGUYÊN - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều

trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2021

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Đỗ Thị Việt Chinh

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban

giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm – Đại học

Thái Nguyên cùng các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ trong

suốt quá trình học tập tại trường. Tác giả xin chân thành cảm ơn Hội Văn học

nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên, Thư viện tỉnh Thái Nguyên, Thư viện tỉnh Cao

Bằng đã giúp tôi tìm hiểu các thông tin cần thiết bổ sung cho luận văn. Cảm ơn

nhà văn Hoàng Quảng Uyên, tác giả cuốn tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó đã cung

cấp nhiều thông tin và tư liệu quý báu để tôi hoàn thành cuốn luận văn này!

Đặc biệt, tác giả luận văn xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên

hướng dẫn: TS. Nguyễn Kiến Thọ. Thầy luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong

suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn!

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng

nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2021

Tác giả

Đỗ Thị Việt Chinh

iii

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề..................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................5

4. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................6

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................6

6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................7

7. Đóng góp mới của luận văn.............................................................................8

8. Cấu trúc đề tài..................................................................................................8

PHẦN NỘI DUNG.............................................................................................9

Chƣơng 1. NHÀ VĂN HOÀNG QUẢNG UYÊN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ

LÍ THUYẾT LIÊN QUAN ĐỀ TÀI.........................................................9

1.1. Nhà văn Hoàng Quảng Uyên........................................................................9

1.1.1. Cuộc đời và sự nghiệp ...............................................................................9

1.1.2. Hành trình sáng tác của nhà văn Hoàng Quảng Uyên.............................11

1.2. Một số vấn đề lí thuyết liên quan đề tài......................................................15

1.2.1. Khái niệm cảm thức, cảm thức lịch sử ....................................................15

1.2.2. Cảm thức lịch sử trong tác phẩm văn học ...............................................15

Tiểu kết chương 1..............................................................................................17

Chƣơng 2. MỘT SỐ NỘI DUNG BIỂU HIỆN CẢM THỨC LỊCH SỬ

TRONG “MẶT TRỜI PÁC BÓ” CỦA HOÀNG QUẢNG UYÊN ....18

2.1. Cảm thức về các sự kiện lịch sử .................................................................18

2.1.1. Lịch sử được hình thành và xác lập bởi những sự kiện, cột mốc lớn .....18

iv

2.1.2. Một cách quan sát và giải mã các sự kiện lịch sử ...................................27

2.2. Cảm thức về các nhân vật lịch sử...............................................................30

2.3. Cảm thức về lãnh tụ Hồ Chí Minh .............................................................36

2.3.1. Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ .........................................................................37

2.3.2. Hồ Chí Minh - con người đời thường......................................................42

Tiểu kết chương 2..............................................................................................48

Chƣơng 3. MỘT SỐ HÌNH THỨC NGHỆ THUẬT BIỂU HIỆN CẢM

THỨC LỊCH SỬ TRONG “MẶT TRỜI PÁC BÓ” CỦA HOÀNG

QUẢNG UYÊN........................................................................................49

3.1. Giải huyền thoại về nhân vật Hồ Chí Minh bằng cảm quan lịch sử ..........49

3.2. Không gian lịch sử .....................................................................................56

3.3. Cách thức hư cấu lịch sử ............................................................................64

Tiểu kết chương 3..............................................................................................71

KẾT LUẬN.......................................................................................................72

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................75

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1. Những năm gần đây, lịch sử văn học chứng kiến sự trỗi dậy đầy nội

lực của thể loại văn học phi hư cấu bằng việc khai sinh hàng loạt tác phẩm nhật

kí chiến tranh (Đặng Thùy Trâm, Nguyễn Văn Thạc, Vũ Xuân, Chu Cẩm

Phong...), cùng với đó là nhu cầu thưởng ngoạn các giá trị lịch sử qua lăng kính

văn học. Đó chính là mảnh đất màu mỡ cho thể tài tiểu thuyết lịch sử.

Nếu như nhà sử học có sứ mệnh tạo dựng khuôn hình cho lịch sử thì sứ

mệnh của nhà văn là kiến tạo tâm hồn cho các sinh thể lịch sử đó, để những sự

kiện, những con người muôn năm cũ sống lại, tươi mới hơn và chân thực, gần

gũi hơn với người đọc. Nghiên cứu về tiểu thuyết lịch sử là một hướng tiếp cận

nhằm khai mở những hệ giá trị mới, kéo con người lịch sử về con người thời

đại, đưa lịch sử vào khuôn hình của lăng kính thời đại. Đó là một hoạt động

khoa học có tính liên ngành.

2. Nhà văn Hoàng Quảng Uyên được biết đến như một người khảo cứu lại

lịch sử bằng văn học với hàng loạt tiểu thuyết về đề tài lịch sử có định dạng chuyên

biệt về con người và sự nghiệp của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.

Hình tượng Bác Hồ trong các tiểu thuyết nói riêng và sáng tác của Hoàng

Quảng Uyên nói chung vừa là một hình mẫu đã được định vị từ lịch sử và trở

nên quen thuộc với nhân dân Việt Nam và nhân dân thế giới, vừa là một cá

tính, nhân cách riêng, độc đáo và đầy hấp lực đối với công chúng độc giả. Có

được điều đó cũng chính là do ngòi bút sáng tạo đầy nội lực được cộng sinh từ

tài năng và sự đam mê, tôn thờ nhân cách cao cả của Hồ Chí Minh. Trong đó,

cảm thức về lãnh tụ và về lịch sử là yếu tố then chốt khiến cho tiểu thuyết của

Hoàng Quảng Uyên soi chiếu một nhãn quan lịch sử mang tính hiện sinh. Ở đó,

2

hình tượng Hồ Chí Minh và các nhân vật lịch sử, các sự kiện lịch sử trở nên

sống động hơn, tinh tế hơn và cũng sâu sắc hơn.

3. Sáng tác của Hoàng Quảng Uyên đã là đề tài khai mở nhiều hướng

nghiên cứu và nhiều công trình nghiên cứu chuyên biệt. Tuy nhiên, đến thời

điểm hiện tại, chưa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu tiểu thuyết của

ông từ góc độ cảm thức lịch sử mà chúng tôi cho rằng, đó chính là một trong

những yếu tố then chốt làm nên giá trị cho tiểu thuyết lịch sử của Hoàng

Quảng Uyên. Xuất phát từ thái độ thành kính lãnh tụ Hồ Chí Minh và sự mến

mộ dành cho những đam mê đầy tâm huyết của nhà văn Hoàng Quảng Uyên,

chúng tôi chọn đề tài: Cảm thức lịch sử trong tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó

của Hoàng Quảng Uyên cho luận văn của mình.

2. Lịch sử vấn đề

Cho đến nay, trải qua hơn 30 năm cầm bút, nhà văn Hoàng Quảng Uyên

đã định vị được vị trí của mình trên văn đàn với hơn chục đầu sách bao gồm

nhiều thể loại phong phú như: truyện, ký, bút ký, phóng sự, khảo cứu văn

học… Trong đó, nổi bật và đặc biệt xuất sắc là bộ ba tác phẩm tiểu thuyết về đề

tài lịch sử mà nhân vật trung tâm chính là một huyền thoại lịch sử - lãnh tụ Hồ

Chí Minh.

Năm 2010, tiểu thuyết Mặt trời Pác Bó (Nhà xuất bản Hội Nhà văn) lần

đầu ra mắt độc giả. Tác phẩm đã nhận được giải thưởng cuộc vận động sáng tác

và quảng bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật và báo chí về cuộc vận động “Học

tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, nhân kỉ niệm 100 năm ngày

Bác Hồ rời bến Nhà Rồng ra đi tìm đường cứu nước; 70 năm Bác Hồ về nước

(Pác Bó - Cao Bằng) lãnh đạo thắng lợi cuộc cách mạng giải phóng dân tộc.

Lí giải vì sao ông lại viết về đề tài lãnh tụ, khi trả lời phỏng vấn nhà báo

Trần Hoàng Thiên Kim, nhà văn cho rằng, việc viết và hoàn thành Mặt trời Pác