Cái tôi trữ tình trong thơ huy cận.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

PHAN THÁI QUỐC TÂN

CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ HUY CẬN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số : 60.22.01.21

TÓM TẮT

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Đà Nẵng – Năm 2015

Công trình được hoàn thành tại

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phong Nam

Phản biện 1: TS. Phan Ngọc Thu

Phản biện 2: TS. Ngô Minh Hiền

Luận văn đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn

tốt nghiệp Thạc sĩ Khoa học xã hội và nhân văn họp tại

Đại Học Đà Nẵng vào ngày 24 tháng 07 năm 2015.

Có thể tìm hiểu Luận văn tại:

- Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng

- Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Lịch sử phát triển của văn học Việt Nam được đánh dấu

bằng nhiều giai đoạn phát triển cùng những sự kiện có ý nghĩa lớn

lao. Trong tiến trình phát triển ấy, Thơ mới có một vị trí, một giá trị

và vai trò quan trọng đối với nền văn học Việt Nam nói chung và thơ

ca Việt Nam nói riêng.

Phong trào Thơ mới là một trào lưu thơ ca hiện đại xuất hiện

vào những năm 30 và kéo dài đến năm 45 của thế kỷ XX. Những

thành quả mà Thơ mới đạt được vô cùng to lớn. Tuy xuất hiện ngắn

ngủi “Như ánh chớp loé lên giữa trời đông”,nhưng nó đã đánh dấu

một sự thay đổi rõ rệt của thơ dân tộc về nhiều phương diện. Thơ

mới đã đưa đến những cách tân mới mẻ, đưa cái tôi, đưa tiếng nói cá

nhân vào thơ để thơ ca thực sự là tiếng nói tâm tình, tạo ra diện mạo

mới cho thơ ca Việt Nam. Vì vậy, đi sâu tìm hiểu Thơ mới nói chung

và các nhà Thơ mới nói riêng là một trong những đòi hỏi cần thiết

nhằm nhìn nhận đánh giá những ý nghĩa và giá trị mà Thơ mới đã tạo ra.

Việc nghiên cứu tìm hiểu về thơ Huy Cận cũng không nằm ngoài mục

đích ấy.

1.2. Trong “Thời đại thi ca” đó, có những nhà thơ nổi bật lên

như những ngôi sao sáng chói. Huy Cận là một trong những ngôi sao

sáng chói của Thơ mới và cũng là một tác gia lớn. Với tập thơ đầu

tay Lửa thiêng (1940), Huy Cận đã góp vào phong trào Thơ mới một

tiếng thơ không thể thiếu, một hồn thơ luôn hướng tới vẻ đẹp hài hòa

và một phong cáchđặc sắc đã được định hình rõ rệt. Sau cách mạng,

Huy Cận vẫn gieo hạt đều tay và cho ra đời nhiều tập thơ có giá trị cả

về tư tưởng và nghệ thuật. Hơn 60 năm cầm bút, từ Lửa

thiêng đến Lời tâm nguyện cùng hai thế kỷ, ông đã để lại một gia tài

2

thơ khá đồ sộ: hơn 20 tập thơ. Đi cùng với những bước thăng trầm

của lịch sử dân tộc, Huy Cận luôn chứng tỏ được một bút lực dồi dào

và tiềm năng sáng tạo to lớn của mình.

1.3. Tìm hiểu cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận, chúng ta sẽ

khám phá được cái hay, độc đáo, vừa thống nhất, vừa đa dạng của

một chủ thể đầy sáng tạo đã được chọn lọc đưa vào nhà trường ở

chương trình trung học cơ sở và trung học phổ thông. Qua đó, chúng

ta được cảm nhận một thế giới thơ độc đáo, một cái tôi trữ tình đa

dạng, phong phú, nhiều cung bậc sắc thái khác nhau, sẽ hiểu hơn vai

trò, vị trí của thơ ông trong tiến trình phát triển của thơ ca hiện đại.

Vì vậy, đề tài cũng góp phần cho việc tìm hiểu thơ Huy Cận trong

nhà trường- một việc làm rất cần thiết trước hết là với bản thân tác

giả luận văn.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu cái tôi trữ tình trong thơ

Huy Cận và những phương thức, phương tiện góp phần tạo nên diện

mạo cái tôi trữ tình trong thơ ông. Huy Cận có hai mảng sáng tác

trước và sau cách mạng, hai mảng sáng tác này thể hiện khá rõ sự

vận động của cái tôi trữ tình trong thơ, tuy nhiên sự vận động này

không làm mất đi nét độc đáo xuyên suốt đời thơ của ông. Mong

muốn của chúng tôi là nhận diện cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận

và nói rõ được tầm ảnh hưởng của thơ Huy Cận đối với Thơ mới nói

riêng và thi ca hiện đại Việt Nam nói chung.

3

2.2. Phạm vi nghiên cứu

Huy Cận sáng tác và cho xuất bản khoảng 20 tập thơ. Trong

phạm vi nghiên cứu đề tài này, chúng tôi chỉ tập trung đi vào khảo

sát một số tập thơ tiêu biểu của ông như: “Lửa Thiêng” (1940),

“Trời mỗi ngày lại sáng” (1958), “Đất nở hoa” (1960), “Bài thơ

cuộc đời” (1963). Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu chúng tôi

đi vào tìm hiểu một số bài thơ tiêu biểu trong các tập thơ khác để làm

nổi bật các dạng thức của cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận cũng

như những đóng góp quan trọng của tác giả trong nền thơ Việt Nam.

3. Phương pháp nghiên cứu

4. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Trước 1945, các nhà nghiên cứu đã đánh giá cao vai trò của

Huy Cận cũng như “Lửa thiêng” của ông. Các bài tựa, giới thiệu

chân dung, phê bình, đọc sách, tổng kết của Xuân Diệu, Hội Thống,

Hoài Thanh - Hoài Chân,… đi sâu phân tích những phương diện cơ

bản nhất về hồn thơ, nguồn cảm xúc vũ trụ, giọng điệu, nội dung và

hình thức nghệ thuật thơ Huy Cận. Xuân Diệu ông với niềm yêu mến

và trân trọng nhất: “Thơ Huy Cận cũng thuộc về hạng thơ vừa xem

qua thơ dường như khó khăn, nhưng kỳ thực không có gì quá bí

hiểm. Huy Cận cũng là “một người của đời, một người ở giữa loài

người”, ông không đi với lối thơ phù phiếm, mộng mơ. Ông chỉ nói

lòng người của ông, hồn người của ông, và thơ ông càng đẹp, càng

xinh, khi chứa đầy hương vị của đời, của sự sống” [45]. Trong sự

phát triển của thơ những năm sau cách mạng,Vương Trí Nhàn đã góp

một tiếng nói khẳng định vai trò, vị trí rất lớn của thơ Huy Cận:

“Chế Lan Viên có Ánh sáng và phù sa với cái phần e ấp chờ đợi hồi

4

hộp khát khao ít thấy. Tế Hanh có Gửi miền Bắc không dễ dãi như

tác giả này vốn có. Xuân Diệu có Cầm tay, chùm thơ tình mà chất

lượng hoàn toàn có thể đọ với Thơ thơ ngày xưa. Và Huy Cận có

Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, Bài thơ cuộc đời” [46, tr. 140].

Kho tàng thơ Huy Cận vẫn còn là một kho báu đồ sộ, phong

phú với muôn ngàn giá trị quý hiếm, khơi mạch nguồn để những ai

yêu say thơ ông đi vào chiêm ngưỡng, nghiên cứu.

5. Bố cục luận văn

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, tài liệu tham khảo,luận

văn gồm có 3 chương

- Chương 1: Huy Cận và con đường hình thành cái tôi trữ

tình trong thơ

- Chương 2: Đặc điểm cái tôi trữ tình thơ Huy Cận

- Chương 3: Những phương thức hình thành nên cái tôi trữ

tình thơ Huy Cận

CHƯƠNG 1

HUY CẬN VÀ CON ĐƯỜNG HÌNH THÀNH

CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ

1.1. VÀI NÉT VỀ CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ VIỆT

NAM HIỆN ĐẠI

1.1.1. Khái niệm “hình tượng cái tôi trữ tình”

Nhà triết học Phichtê khi bàn về cái tôi đã cho rằng: “Cái tôi

là một cá nhân hoạt động, có sức sống và cuộc sống của nó là ở chỗ

xây dựng cá tính và tính cách của mình, ở chỗ biểu hiện mình và

khẳng định mình”. Cái tôi luôn vận động, đổi thay để phù hợp với

hiện thực và sự phát triển của lịch sử. Với cái tôi trữ tình đã có không

ít những nhà nghiên cứu nhận định, khái niệm khác nhau.

5

Theo chúng tôi trong bất kỳ thời đại nào, tác phẩm trữ tình

cũng mang trong mình một cái tôi đặc sắc riêng, và đặc điểm của cái

tôi trữ tình phụ thuộc vào phong cách của mỗi nhà thơ, của các trào

lưu, khuynh hướng thơ.

1.1.2. Cái tôi trữ tình trong Thơ mới và thơ Việt Nam

nửa sau thế kỷ XX

Nếu ở thơ trung đại các thi nhân thường lấy thiên nhiên làm

thước đo, chuẩn mực của cái đẹp, thì đến với Thơ mới cái đẹp là ở

chủ thể con người, các nhà thơ đi vào đề cao vẻ đẹp của con người.

Tiếp nối thời đại Thơ mới, cái tôi trữ tình trong thơ ở giai đoạn nửa

sau thế kỷ XX cũng không kém phần đa dạng và phong phú. Cái tôi

trữ tình trong thơ sau cách mạng cũng dần dần bùng nổ và đổi thay

theo sự đổi thay của đất nước, cái tôi lúc này đang thoát ra khỏi cái

tôi sầu não của những ngày nô lệ, tăm tối để hòa chung, dấn thân vào

cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và công cuộc kiến thiết đất

nước. Cái tôi lúc này đây tràn ngập những lời ca ngợi vẻ đẹp non

sông đất nước, ca ngợi quê hương, con người.

Qua tìm hiểu cái tôi trữ tình trong Thơ mới cũng như thơ giai

đoạn nửa sau thế kỷ XX, chúng ta có thể nói rằng mỗi giai đoạn, mỗi

thời kỳ đều có những quan niệm nghệ thuật khác nhau. Tùy theo

từng thời kỳ mà cái tôi trữ tình trong thơ thay đổi cho phù hợp nhằm

tạo nên những phong cách thơ độc đáo, riêng biệt.

2.2. QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG

TÁC THƠ HUY CẬN

2.2.1. Quan niệm nghệ thuật của Huy Cận

Thơ Huy Cận, nhất là sau cách mạng rất gần gũi với con

người, bởi ông quan niệm thơ phải gắn với đời.Nhà thơ từng tâm sự:

“Tôi sống và lao động ở mỏ với tất cả cái hào hứng của một cán bộ

6

muốn đi sâu vào phong trào quần chúng của một con người vốn ham

giao thân với nhiều người khác, ham kết bạn với những con người

chân thực, với những tấm lòng bạn bè” [8, tr.175].

Nói về thơ trước cách mạng, ông từng tự nhận xét rằng:

“Trước cách mạng, thơ tôi rất buồn, không phải buồn về số phận cá

nhân, mà buồn về cuộc đời; cái buồn ấy của tôi được các nhà nghiên

cứu, bình luận là cái buồn nhân thế, cái sầu đau đời”[8, tr.112]. Sau

cách mạng, quan niệm của nhà thơ thay đổi: “sau này, sống cách

mạng và sống bên cạnh Bác Hồ, thấm đẫm tư tưởng, tình cảm dân

tộc của Bác, tôi nhớ nhiều đến cha ông, đến cái hào hùng, và cả cái

đau xót, đau đời của cha ông” [8, tr.112].

2.2.2. Hành trình sáng tác thõ Huy Cận

Thơ Huy Cận những năm trước cách mạng tháng tám 1945

gồm có tập thơ đầu tay Lửa Thiêng (1940). Thời gian này, Huy Cận

cùng sống với Xuân Diệu tại số 40 Hàng Than-Hà Nội. Đôi bạn thân

thiết với nhau như hình với bóng này đã làm nên những vần thơ mãi

mãi ghi dấu ấn trong trái tim bạn đọc. Tập thơ gồm có 50 bài,và vừa

ra đời Lửa Thiêng đã nhanh chóng được nhiệt liệt đón nhận từ phía

độc giả ở mọi lứa tuổi, thành phần. Không phải ai cũng có được một

sự cảm nhận tinh tế, một cái nhìn chín chắn, trải nghiệm về tình đời,

tình người ở tuổi còn rất trẻ như Huy Cận. Nhà thơ đã sáng tác tập

thơ đầu tay Lửa Thiêng khi mới vừa tròn hai mươi mốt tuổi. Tiếp nối

cho nguồn mạch thơ của ông là tập thơ Vũ trụ ca (1942). Sự ra đời

của tập thơ này đã dần dần khẳng định hơn nữa vị trí của Huy Cận

trên thi đàn.

Sau cách mạng, Huy Cận cho ra đời tập Trời mỗi ngày lại

sáng. Tập thơ được viết sau đợt đi thực tế lao động tại Hồng

Gai.Liên tiếp những năm sau đó, nhà thơ đã sáng tác các tập thơ:Ðất

7

nở hoa (1960), Bài thơ cuộc đời (1963), Hai bàn tay em (1967),

Những năm sáu mươi (1968); Cô gái Mèo (1972), Chiến trường gần

đến chiến trường xa (1973); Những người mẹ, những người vợ

(1974); Ngày hằng sống, ngày hằng thơ (1975),Hạt lại gieo,

(1984).Đại thắng mùa xuân năm 1975, đất nước được giải phóng

hoàn toàn, bắc nam sum họp một nhà, đất nước trở về với thời bình

và bước vào công cuộc kiến thiết, đổi mới, nhà thơ Huy Cận với bút

lực dồi dào vẫn sáng tác đều đặn. Những tập thơ tiêu biểu ở giai đoạn

này là: Ngôi nhà giữa nắng (1978), Hạt lại gieo (1984), Chim làm ra

gió (1989), Lời tâm nguyện cùng hai thế kỷ (1997). Và tiếp tục

những trang thơ đầy suy tưởng, hướng nội, chiêm nghiệm về ý nghĩa

nhân sinh cao cả từ những biểu hiện bình dị, giản đơn của cuộc sống

đời thường.

2.3. VỊ TRÍ HUY CẬN TRONG DÒNG MẠCH CỦA THƠ CA

HIỆN ĐẠI VIỆT NAM

2.3.1. Huy Cận trong Thơ mới

Huy Cận đã tạo niềm yêu thích trong lòng người đọc và

đứng vững qua thời gian ngay từ khi mới xuất hiện trên thi đàn như

lời nhận định của Hoài Thanh “Huy Cận vừa bước vào làng thơ đã

được người ta dành ngay cho một chỗ ngồi yên ổn” [49, tr.132]. Đầu

tiên, chúng ta biết đến vẻ đẹp trong thơ ông, ở chính nỗi buồn cao cả.

Có thể bao quát thơ Huy Cận trước cách mạng bằng những lời nhận

xét của nhà nghiên cứu Trần Khánh Thành, đó là “Như nhiều nhà

thơ lãng mạn khác, Huy Cận giai đoạn này ít thơ vui hơn thơ buồn.

Luôn có một nỗi sầu thường trực trên từng trang thơ của ông, nhưng

đó là biểu hiện sinh động của bi kịch tâm trạng; đáng được cảm

thông, trân trọng”.

8

Phong trào Thơ mới là một hiện tượng rất độc đáo trong lịch

sử văn học Việt Nam. Đặc trưng dễ nhận thấy, là tiếng thơ của cái tôi

cá nhân, cá thể được xuất hiện, hiện lên một cách trực tiếp mà không

hề giấu diếm. Có thể nói “chưa bao giờ trong thơ ca cái tôi hiện lên

ở nhiều cấp độ như vậy”. Cái tôi trong thơ Huy Cận đượm một nỗi

buồn sâu lắng“Một chiếc linh hồn bé nhỏ/ Mang mang thiên cổ sầu”

(Ê chề). Cái tôi trữ tình của nhà thơ lúc này đây cố vươn lên nhưng

đành bất lực trước thời cuộc.

2.3.2. Huy Cận và thơ sau cách mạng

Cách mạng tháng Tám đã đưa dân tộc ta thoát khỏi ách nô lệ,

mở ra một trang sử mới đầy tươi sáng. Cách mạng cũng ảnh hưởng

rất lớn đến các văn nghệ sỹ lúc bấy giờ, trong đó có Huy Cận. Cái tôi

trữ tình trong giai đoạn này hòa nhập với cuộc đời, với nhân dân.

Thế nhưng, không phải ngày một ngày hai cái tôi với tâm hồn đa

cảm, đa sầu trong thơ Huy Cận nhanh chóng chuyển sang cái tôi vui

vẻ, nhiệt huyết hơn mà phải qua thời gian.

Cùng với một đội ngũ lớn “hùng dũng” của thơ ca sau cách

mạng, Huy Cận cũng đã có những đóng góp quan trọng ở cả nội

dung, giá trị tư tưởng và cả nghệ thuật đặc sắc, xứng đáng được ngợi

ca không chỉ đối với nhân dân ta, mà còn với cả thế giới.

CHƯƠNG 2

NÉT ĐẶC SẮC CỦA CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG

THƠ HUY CẬN

2.1. CÁI TÔI SẦU MUỘN VÀ ĐẬM CHẤT CỔ ĐIỂN

2.1.1. Cái tôi sầu muộn, lạc loài

Trước cách mạng, đó là cái tôi sầu muộn, lạc loài. Cái tôi trữ

tình mang đặc điểm “sầu muộn”, “lạc loài” này được Huy Cận thể

hiện nhiều nhất qua tập thơ đầu tay Lửa thiêng (1940). Cái tôi thi

9

nhân buồn và cảm thấy lạc loài, chơi vơi, không tìm được lối thoát.

Chính nỗi buồn, nỗi cô đơn trong những tác phẩm của Huy Cận đã

làm cho thơ của ông trở nên có hồn hơn, gần gũi hơn.

Xuất phát từ một tình yêu sâu sắc, nặng lòng với quê hương,

đất nước nên trong thơ Huy Cận tâm trạng buồn đau luôn hiện hữu.

Đó là nỗi đau chia ly, nỗi đau bị chà đạp, dày xéo. Nhà thơ buồn

trước cái nghèo khổ, cơ cực của nhân dân trong thời buổi loạn lạc khi

mà “Đôi guốc năm hiên kéo bốn mùa/ Tiền nhà ít gởi biết chi mua”

(Học sinh).Cùng với nỗi buồn, nỗi đau vì quê hương, đất nước, Huy

Cận còn buồn vì cuộc đời, vì thế thái nhân tình. Nhưng đó không chỉ

là nỗi buồn riêng tư, cá nhân một nhà thơ mà còn là nỗi buồn chung.

Bởi thế, có người cho rằng: “Thơ Huy Cận buồn, căn bệnh tinh thần

của thế hệ không dễ đổi thay, nhưng nỗi buồn của Lửa thiêng không

mang tính riêng tư, không gắn liền với dục vọng, đam mê để rồi chán

chường, tuyệt vọng” [48, tr.57].

2.1.2. Cái tôi nhuốm màu sắc cổ điển

Huy Cận là một trong rất nhiều nhà thơ thể hiện rõ nét cái tôi

trữ tình thấm đẫm chất cổ điển qua các trang thơ, nhất là những tập

thơ trước cách mạng. Một trong những bài thơ được đánh giá cao ở

vẻ đẹp cổ điển của Huy Cận phải kể đến Tràng giang. Người đọc

cảm nhận được chất cổ điển trước tiên qua cảm hứng thơ – đó là cảm

hứng vũ trụ ca, cảm hứng không gian rợn ngợp trước cảnh sông dài

vô tận, không gian mênh mông, bao la.Huy Cận ảnh hưởng rất lớn

của các nhà thơ cổ điển Việt Nam, trong khi đó các nhà thơ xưa lại

chịu ảnh hưởng lớn từ thơ Đường. Vì vậy mà trong thơ Huy Cận

cũng có một sự tiếp thu rất tinh tế cái hay của thơ Đường.

Đặc biệt, cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận thấm đẫm chất

cổ điển qua những bài thơ viết về tình yêu, về kiếp người. Nhà thơ

10

dù trăn trở, khắc khoải băn khoăn về kiếp người cũng không thoát

khỏi cảm xúc của vũ trụ. Trong thơ xưa, ta thường bắt gặp ở các nhà

thơ mỗi khi buồn đều tìm đến với thiên nhiên để được giãi bày hay

được hòa hợp cùng thiên nhiên, vũ trụ để thấy lòng nhẹ nhõm hơn

giữa cảnh đời nhiều chông gai. Một đội ngũ những thi nhân như

Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ,…đã tìm đến

với vũ trụ, thiên nhiên để được giãi bày nỗi niềm tâm sự,…vì cuộc

thế đầy gai góc, nhiễu nhương.

2.2. CÁI TÔI CÔNG DÂN DẤN THÂN, NHẬP CUỘC VÀ CÁI

TÔI TỰ HÀO, NGỢI CA

2.2.1. Cái tôi công dân dấn thân, nhập cuộc

Thơ Huy Cận những năm sau cách mạng mang một màu sắc

của cái tôi trữ tình hòa chung vào công cuộc xây dựng đất nước, cái

tôi ấy nhập cuộc vào cuộc sống mới. Giai đoạn thơ này, nhà thơ từng

được “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” với các anh chiến sĩ, bộ đội, nhân

dân ta.Hiện lên trong thơ ông là hình ảnh thân thương và gần gũi của

các anh bộ đội, anh công binh, chiến sỹ lái xe, cô giao liên xung

phong,...

Đặc biệt, cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận giai đoạn này

không ngừng hòa nhập vào công cuộc xây dựng kinh tế, thi đua sản

xuất, góp phần tạo nên hậu phương vững chắc. Có như vậy, mới có

thể tiếp thêm sức mạnh cho các anh chiến sỹ nơi tiền tuyến đấu tranh

giải phóng đất nước thoát khỏi giặc ngoại xâm. Lắng nghe nhịp đập

rộn ràng của cuộc sống mới, Huy Cận cảm nhận một cách sâu sắc

từng âm thanh của cuộc sống đời thường. Không chỉ có những câu

thơ làm xúc động lòng người bởi tài năng thơ hơn người của nhà thơ

Huy Cận mà ở đó, trên từng trang thơ là hình ảnh rất thực về cuộc

sống của nhân dân ta những năm tháng trong chiến tranh gian khổ.

11

2.2.2. Cái tôi tự hào, ngợi ca

Cùng với cái tôi trữ tình nhập cuộc, dấn thân vào đời sống để

kết nên những vần thơ mang vẻ đẹp của lòng yêu quê hương, đất

nước, dân tộc và vẻ đẹp của niềm tin ánh sáng cách mạng chói lói là

cái tôi đầy tự hào của Huy Cận. Đó là niềm tự hào vì sự dũng cảm,

đầy nhiệt huyết, sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc mỗi khi có

giặc xâm lăng ở cha ông: “Đánh Mỹ là chuyện sự sống cái chết đặt

lại hằng giờ hằng phút/ Phải sống anh dũng, không có cách nào hơn!/

Đánh Mỹ là mỗi đêm bước lên cầu Hàm Rồng, không nhụt, không

run/Tay cầm ngọn lửa xanh êm rịt hàn xương thép” (Niềm tự hào).

Cùng với niềm tự hào, ngợi ca về con người, lao động là

niềm tự hào của cái tôi trữ tình vì được sống trong một đất nước, một

miền quê có phong cảnh hữu tình, giàu đẹp. Quê hương ông đã

không còn là một miền quê cằn cội, nghèo khổ khi miền bắc được

hoàn toàn giải phóng. Nhà thơ từ chỗ đau thương, xót xa, buồn khổ

cho cảnh đói nghèo của quê nhà trở nên vui tươi vô ngần vì quê

hương ngày một khởi sắc.

2.3. CÁI TÔI CỦA NIỀM SUY TƯỞNG VƯƠN RA VŨ TRỤ

VÀ CÁI TÔI BẮT RỄ TRONG CỘI NGUỒN TRUYỀN

THỐNG

2.3.1. Cái tôi của niềm suy tưởng vươn ra vũ trụ

Một trong những hình tượng cái tôi trữ tình nổi bật nhất, dễ

nhận thấy trong thơ Huy Cận, đó là cái tôi của niềm suy tưởng vươn

ra vũ trụ. Cùng với hình ảnh vũ trụ bao la là niềm suy tưởng về cuộc

đời. Cái tôi vươn ra vũ trụ trong thơ Huy Cận được thể hiện từ khi

còn là một đứa bé nhỏ, ngày ngày theo bạn trẻ chăn trâu qua âm

thanh của từng tiếng trống đất: “Tiếng trống vang lên điệu cổ sơ/

Vang từ lòng đất – Đến bây giờ” (Chiếc trống đất).Nhà thơ vui

12

mừng đón nhận vẻ đẹp của không gian vũ trụ khi được “chiêm

ngưỡng trái đất từ trên cao”.

Hình ảnh vũ trụ với vẻ đẹp rộng lớn, bao la luôn là nguồn

cảm hứng trong sáng tác thơ Huy Cận. Cái tôi trữ tình trong thơ luôn

khát khao vươn ra cùng với vũ trụ nhưng cũng không tách khỏi cuộc

đời đã mang đến cho người đọc những bài thơ thật độc đáo, hấp dẫn

bởi vẻ đẹp của chất tư duy, suy tưởng qua mỗi trang thơ. Vẻ đẹp đó

là hiện hữu của một trái tim nhân văn luôn biết yêu và trân trọng sự

sống, trân trọng những gì mà con người đang có. “Vũ trụ ca” trong

thơ Huy Cận vì thế luôn hấp dẫn chúng ta hơn bất cứ ở nơi đâu.

2.3.2. Cái tôi bắt rễ trong cội nguồn truyền thống

Cái tôi trữ tình trong thơ Huy Cận luôn xuất phát, bắt rễ từ

trong cội nguồn truyền thống dân tộc.Huy Cận yêu quê hương như

bao người yêu quê hương là yêu dòng sông tuổi thơ, yêu bờ kênh

xanh thẳm, yêu từng món ăn quê nhà, tuy nghèo khổ đã gắn bó và

thấm sâu vào trong máu thịt của mỗi người con. Phải gắn bó rất sâu

sắc với làng quê với những món ăn, thức uống đặc trưng không thể

quên được như cà, nước chè, khoai lang rồi những món cây nhà lá

vườn như cam, xoài, Huy Cận mới có thể viết được những lời thơ

không chỉ đúng mà còn giàu tình cảm yêu mến đến vậy: “Khoai lang

vàng xứ Nghệ/ Càng nhai kỹ càng bùi/ Cam xã Đoài xứ Nghệ/ Càng

chín lại càng tươi”.

Truyền thống văn hóa dân gian cũng được nhà thơ Huy Cận

thể hiện qua hình tượng cái tôi trữ tình rất gần gũi, thân quen mà

chan chứa tình cảm. Ai dù đi xa muôn nơi vẫn không quên được

tiếng nhạc, tiếng đàn đặc trưng, truyền thống của làng quê mình sinh

ra. Huy Cận và người dân Nghệ Tĩnh quê ông cũng vậy, họ sống

chan hòa, gắn bó, thủy chung cùng nhau qua từng câu ví dặm: “Nghe

13

câu hò ví dặm/ Càng lắng lại càng sâu/…/ Đất này bền nghĩa bạn/

Đất này tình thủy chung” (Gửi bạn người Nghệ Tĩnh).

2.4. CẢM THỨC KHÔNG-THỜI GIAN TRONG THƠ HUY

CẬN

2.4.1. Nỗi “khắc khoải không gian”

Ai đã từng thưởng thức thơ Huy Cận, nhất là những tác

phẩm thơ trong “Lửa thiêng” đều nhận ra ở đó là một không gian

mênh mông, quạnh vắng và lạnh giá. Đó cũng là điều mà cái tôi trữ

tình trong thơ ông luôn thổn thức và “khắc khoải” ám ảm bởi không

gian nhiều đến vậy. Nỗi “nhớ không gian” qua lời thơ được hiểu là

một sự cảm nhận tinh tế về không gian vật lí, không gian có thật,

nhưng trong không gian ấy con người lại gợi lên cái cảm giác như

đánh mất một điều gì, hình ảnh của không gian như không nắm

được, không giữ được càng trở nên vô định khiến lòng người chơi

vơi hơn.

Nỗi “khắc khoải” không gian trong thơ Huy Cận trước cách

mạng thường nghiêng về “nỗi buồn, “nỗi nhớ” với không gian của vũ

trụ bí ẩn, rợn ngợp. Sau cách mạng, sự “khắc khoải” về không gian

trong thơ ông nghiêng về không gian trần thế, không gian tự nhiên

gắn bó với hình ảnh của làng quê, nông thôn có hình ảnh của khu

vườn, nhà cửa, con sông, bến nước,….Và nỗi buồn cô đơn rợn ngợp

của thi sĩ trong không gian giờ cũng được thay bằng những hình ảnh

mới, tươi tắn hơn.

2.4.2. Cảm thức “thời gian bất định”

Có thể nhận thấy ở thơ Huy Cận là sự ám ảnh không nguôi

về thời gian. Thời gian bất định, luôn vận động không ngừng như

một quy luật tất yếu của tự nhiên trong sự mâu thuẫn của thời gian

“đứng yên”. Quy luật ấy cũng mang theo tâm trạng của con người