Binh giang bai tho nguyet cua tran nhan tong

Đề bài: Bình giảng bài thơ ‘Nguyệt’ của Trần Nhân Tông

Hướng dẫn

Bán song đăng ảnh mãn sàng thư, Lộ trích thu dinh dạ khí hư. Thụy khởi châm thanh vô mịch xứ, Mộc tê hoa thượng nguyệt lai sơ. Nguyệt

Bóng đèn soi nửa cửa đổ, sách đầy giường, Sương thu rơi ngoài sân, ban đêm khí trời trống không, lặng lẽ. Thức dậy, tiếng chày đập vải đã vắng ngắt, Bóng trăng vừa hé gọi trên chùm hoa mộc. Bên song, đèn rạng, sách đầy giường, Khí lạnh, đêm thu, đượm giọt sương. Thức dậy, tiếng chày đà lặng ngắt, Trên chùm hoa mộc, nguyệt lồng hương. (Bản dịch ‘Hoàng Việt thi tuyển’)

‘Nguyệt’ là bài thơ thất ngôn tứ tuyệt của Trần Nhân Tông (1258 – 1308), nhà

vua anh hùng – thi sĩ của Đại Việt trong thế kỉ 13. Ta dự đoán, bài thơ có thể

được viết khi đất nước ta đã ‘rửa sạch mấy lần giáp hĩnh’ bước vào một kỉ

nguyên mới: ‘Giặc tan muôn thuở thanh hình’ (‘Bạch Đằng Giang phú’ – Trương Hán Siêu). Bao trùm bài thơ là một không khí, một không gian nghệ thuật êm đềm, trong

sáng và thơ mộng. Bài thơ tả cảnh một đêm thu nơi cung cấm. Nhà vua không đắm chìm trong tửu

sắc, không chuếnh choáng trong nhã nhạc, mà thức khuya đọc sách. Một không

gian thoáng đãng: cửa sổ rộng mở, đầy ánh sáng, ánh sáng của ngọn đèn, ánh

sáng của tri thức của trí tuệ. Hình ảnh ‘mãn sàng thư’ (sách đầy giường) đã thể

hiện một tâm hồn, một cốt cách cần mẫn, cao nhã và hiếu học. Sử sách cho biết

Trần Nhân Tông là một con người siêng năng, giản dị và thông tuệ. Một câu

thơ, một con người: ‘Bán song đăng ảnh mãn sàng thư’

(Bên song đèn rạng, sách đầy giường)

Sau này Lê Thánh Tông cũng sống đẹp như thế: ‘Trống dời canh còn đọc sách, Chiêng xế bóng chửa thôi chầu’

(Tự thuật)

Câu thơ thứ hai tả cảnh đêm thu. Sương rơi. Trời đêm trong sáng mênh mỏng, êm đềm lặng lẽ. Câu thơ lấy ngoại cảnh để biểu hiện nội tâm phong phú, vô

cùng thư thái. Nhà vua vừa đọc sách vừa nghe tiếng sương thu nhẹ rơi ngoài

sân. Câu thơ thứ hai đượm màu sắc cảm giác, xúc giác; cảnh diễn tả tinh tế nhẹ

nhàng: ‘Lộ trích thu đình dạ khí hư’

(Khí lạnh đêm thu đượm giọt sương)

Hai câu 3, 4 tả cảnh nhà vua từng đọc sách suốt đêm khuya nhưng dậy rất sớm. Chưa nghe tiếng gà gáy. Chưa nghe tiếng chày đập vải. Bốn bề vắng lặng, gợi

lên không khí thanh bình của đất nước. Nhà thơ ngắm nhìn hoa, nhìn trăng. Hình tượng ‘trăng lồng hoa’ rất thơ mộng hữu tình: