Bệnh học thủy sản (phần 1,2,3,4)

ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thñy s¶n I

TS. Bïi Quang TÒ

BÖnh häc

thñy s¶n

N¨m 2006

BÖnh häc thñy s¶n 1

BÖnh häc thñy s¶n

BI£N SO¹N: bïI QUANG TÒ

vIÖN NGHI£N CøU NU¤I TRåNG THUû S¶N 1

§ÞA CHØ: §×NH B¶NG-Tõ S¥N-B¾C NINH

§iÖn tho¹i: 0241 841934 & 0241 841 524

Mobile: 0912016959

E-mail [email protected]

N¨m 2006

Bïi Quang TÒ 2

Lêi nãi ®Çu

Nu«i trång thuû s¶n ngμy cμng cã vÞ trÝ quan träng trong ngμnh kinh tÕ

cña n−íc ta. §Ó cã n¨ng suÊt vμ s¶n l−îng t«m, c¸, ba ba, c¸c ®Þa ph−¬ng ®· øng

dông nhiÒu lo¹i h×nh nu«i t«m, c¸ vμ më réng diÖn tÝch nu«i, do ®ã viÖc ®¶m b¶o

chÊt l−îng s¶n phÈm vμ bÖnh cña t«m, c¸, c¸c thuû ®Æc s¶n kh¸c cã nhiÒu vÊn ®Ò

ph¸t sinh. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, bÖnh t«m, c¸ vμ c¸c thuû ®Æc s¶n kh¸c ®·

xuÊt hiÖn ë nhiÒu vïng trong c¶ n−íc. BÖnh ®· g©y nhiÒu tæn thÊt cho phong trμo

nu«i trång thuû s¶n. S¶n phÈm lμm ra kh«ng ®−îc thu ho¹ch hoÆc chÊt l−îng

gi¶m kh«ng phôc vô cho tiªu dïng vμ xuÊt khÈu, cho nªn c«ng t¸c phßng chèng

dÞch bÖnh cho nu«i trång thuû s¶n ®ang ®ßi hái cÊp b¸ch.

§Ó gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng thiÖt h¹i do bÖnh t«m, c¸ g©y ra, chóng t«i ®·

biªn so¹n cuèn s¸ch BÖnh häc thuû s¶n. Cuèn s¸ch nh»m phôc vô cho c«ng t¸c

gi¶ng d¹y, häc tËp cña sinh viªn chuyªn ngμnh nu«i trång thuû s¶n, ®ång thêi

cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt cho c¸n bé nghiªn cøu vÒ bÖnh t«m, c¸, c¸c c¬ së s¶n

xuÊt ®Ó tham kh¶o. Néi dung cña cuèn s¸ch ®−îc biªn so¹n dùa trªn c¸c kÕt qu¶

nghiªn cøu vÒ bÖnh t«m, c¸ cña n−íc ta trong thêi gian qua, ®Æc biÖt tõ n¨m 1990

trë l¹i ®©y. Bè côc cuèn s¸ch dùa trªn c¬ së tμi liÖu n−íc ngoμi vÒ bÖnh c¸, bÖnh

gi¸p x¸c, bÖnh nhuyÔn thÓ, bÖnh l−ìng thª, bÖnh bß s¸t,... ®Ó biªn so¹n, tõng b−íc

bæ sung nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc. Qua kinh nghiÖm nghiªn cøu vμ

trùc tiÕp nu«i trång thñy s¶n, chóng t«i m¹nh d¹n viÕt chung c¸c bÖnh cña ®éng

vËt thuû s¶n th−êng gÆp ë ViÖt nam vμo mét cuãn s¸ch BÖnh häc thñy s¶n, gåm

c¸c n«i dung sau:

PhÇn 1: Tæng quan vÒ bÖnh häc thñy s¶n

PhÇn 2: BÖnh truyÒn nhiÔm cña ®éng vËt thñy s¶n

PhÇn 3: BÖnh ký sinh trïng cña ®éng vËt thñy s¶n

PhÇn 4: BÖnh dinh d−ìng vμ m«i tr−êng cña ®éng vËt thñy s¶n

Cuèn s¸ch ®−îc biªn so¹n cho kh¸o ®μo t¹o k÷ s− nu«i trång thuû s¶n

,ngoμi ra cã thÓ tham kh¶o cho s¶n xuÊt vμ nghiªn cøu.

Cuèn s¸ch hoμn thμnh nhê sù cæ vò vμ t¹o ®iÒu kiÖn cña ViÖn Nghiªn cøu

nu«i trång thuû s¶n 1, Häc ViÖn kü thuËt ch©u ¸ (AIT), Tr−êng §¹i häc thuû

s¶n Nha Trang, Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I vμ c¸c b¹n ®ång nghiÖp chuyªn

nghiªn cøu vÒ bÖnh t«m, c¸, nh©n ®©y chóng t«i xin tr©n thμnh c¶m ¬n.

Cuèn s¸ch nμy ch¾c ch¾n cßn nhiÒu h¹n chÕ, chóng t«i hy väng nhËn ®−îc ý

kiÕn ®ãng gãp ®Ó kÞp thêi bæ sung söa ch÷a tèt h¬n.

N¨m 2006

T¸c gi¶

BÖnh häc thñy s¶n 3

Môc lôc

Néi dung Trang

Lêi nãi ®Çu 2

Môc lôc 3

Ch−¬ng më ®Çu 8

PhÇn 1: Tæng quan vÒ bÖnh häc thñy s¶n 11

Ch−¬ng 1: Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ bÖnh thñy s¶n 12

1. BÖnh truyÒn nhiÔm & bÖnh ký sinh trïng 12

1.1. BÖnh truyÒn nhiÔm 12

1.2. BÖnh ký sinh trïng 14

2. BÖnh lý 20

2.1. Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña bÖnh 20

2.2. Qu¸ tr×nh c¬ b¶n cña bÖnh lý 24

3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè g©y bÖnh cho thñy s¶n 32

3.1. M«i tr−êng sèng 32

3.2. MÇm bÖnh 39

3.3. VËt chñ 39

3.4. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè g©y bÖnh cho thñy s¶n 39

4. Ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n 42

4.1. §iÒu tra hiÖn tr−êng 42

4.2. KiÓm tra c¬ thÓ ®éng vËt thñy s¶n 42

4.3. Thu mÉu cè ®Þnh ph©n lËp vi khuÈn, nÊm virus, ký sinh trïng 44

Ch−¬ng 2: Nguyªn lý phßng bÖnh tæng hîp cho nu«i trång thñy s¶n 45

1. T¹i sao ph¶i phßng bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n 45

2. BiÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp cho ®éng vËt thuû s¶n 45

2.1. C¶i t¹o vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i ®éng vËt thuû s¶n 45

2.2. Tiªu diÖt c¸c nguån gèc g©y bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n 48

2.3. T¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n 49

Ch−¬ng 3: Thuèc dïng cho nu«i trång thñy s¶n 53

1. Kh¸i niÖm vÒ thuèc dïng trong nu«i trång thñy s¶n 53

2. Ph−¬ng ph¸p dïng thuèc 53

2.1. Ph−¬ng ph¸p cho thuèc vµo m«i tr−êng n−íc 54

2.2. Ph−¬ng ph¸p trén thuèc vµo thøc ¨n 55

2.3. Ph−¬ng ph¸p tiªm thuèc 55

3. T¸c dông cña thuèc vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc 55

3.1. T¸c dông cña thuèc 55

3.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc 57

4. Ho¸ chÊt vµ thuèc dïng phßng trÞ bÖnh cho nu«i trång thuû s¶n 60

4.1. Ho¸ d−îc 60

4.2. Kh¸ng sinh 65

4.3. Sulphamid 68

4.4 . Vitamin 71

4.5. ChÕ phÈm vi sinh 72

4.6. Thuèc vµ c©y th¶o méc ViÖt Nam 76

Danh môc thuèc cÊm sö dông vµ h¹n chÕ sö dông 85

Tµi liÖu tham kh¶o 87

Bïi Quang TÒ

4

Néi dung Trang

PhÇn 2: BÖnh truyÒn nhiÔm ë ®éng vËt thñy s¶n 88

Ch

−¬ng 4: BÖnh virus 89

1. BÖnh xuÊt huyÕt do virus ë c¸ chÐp- SCV 91

2. BÖnh Herpesvirrus ë c¸ chÐp- KHV 94

3. BÖnh xuÊt huyÕt do virus ë c¸ tr¾m cá GCRV 96

4. BÖnh xuÊt huyÕt do virus ë c¸- VHS 101

5. Bönh virus c¸ trª s«ng- CCVD 103

6. BÖnh khèi u tÕ bµo lympho 106

7. BÖnh Indivirus ë c¸ biÓn 109

8. BÖnh ho¹i tö thÇn kinh c¸ biÓn- VNN 110

9. BÖnh MBV ë t«m só 114

10. BÖnh ®èm tr¾ng ë gi¸p x¸c- WSSV 119

11. BÖnh ®Çu vµng ë t«m- YHD 125

12. BÖnh liªn quan ®Õn mang cña t«m- GAV 129

13.BÖnh nhiÔm virus d

−íi da vµ ho¹i tö m¸u- IHHVN 134

14. BÖnh Parvovirus ë gan tuþ t«m- HPV 136

15. BÖnh ho¹i tö m¾t cña t«m 138

16. BÖnh ®u«i ®á- TSV 141

17. BÖnh BMN ë t«m 146

18. BÖnh virus g©y chÕt t«m bè mÑ khi l

−u gi÷- SMVD 148

19. BÖnh ®u«i tr¾ng cña t«m cµng xanh- WTD 149

20. BÖnh cua s÷a 149

21. BÖnh run ch©n ë cua 150

22. BÖnh môn rép ë mµng ¸o cña hÇu 151

Ch

−¬ng 5: BÖnh Rickettsia vµ Clamydia 153

1. BÖnh u nang biÓu b× ë mang c¸ 153

2. BÖnh Rickettsia vµ Clamydia ë t«m 155

3. BÖnh run ch©n do Rickettsia ë cua 157

Ch

−¬ng 6: BÖnh vi khuÈn 159

1. BÖnh nhiÔm trïng do vi khuÈn Aeromonas spp. ë c¸ n

−íc ngät 161

2. BÖnh vi khuÈn Vibrio ë §VTS biÓn 165

3. BÖnh do vi khuÈn Pseudomonas sp 171

4. BÖnh do vi khuÈn Edwardsiella sp 173

5. BÖnh do vi khuÈn gram d

−¬ng- Streptococcus 175

6. BÖnh ®ôc c¬ ë t«m cµng xanh 177

7. BÖnh do vi khuÈn Mycobacterium 180

8. BÖnh vi khuÈn d¹ng sîi ë c¸ 182

9. BÖnh bÖnh do vi khuÈn d¹ng sîi ë t«m 185

10. BÖnh thèi mang ë c¸ n

−íc ngät 187

11. BÖnh ®èm tr¾ng do vi khuÈn ë t«m só 188

Ch

−¬ng 7: BÖnh do nÊm 192

1. BÖnh nÊm h¹t Dermocystidiosis 195

2. BÖnh nÊm h¹t- Ichthyophonosis 198

3. Héi chøng dÞch bÖnh lë loÐt ë c¸- EUS 201

4. BÖnh nÊm mang ë c¸ 208

5. BÖnh nÊm thuû my ë c¸, t«m n

−íc ngät 209

6. BÖnh nÊm ë c¸ t«m n

−íc mÆn 213

Tµi liÖu tham kh¶o 216

BÖnh häc thñy s¶n 5

Néi dung Trang

PhÇn 3: BÖnh ký sinh trïng ë ®éng vËt thñy s¶n 220

Ch−¬ng 8: BÖnh ký sinh trïng ®¬n bµo (Protozoa)- ë ®éng vËt thñy s¶n 221

1. BÖnh ngµnh trïng roi- Mastigophora 222

1.1. BÖnh trïng roi trong m¸u- Trypanosomosis 222

1.2. BÖnh trïng roi - Cryptobiosis 224

1.3. BÖnh trïng roi- Costiosis 225

2. BÖnh do ngµnh Opalinata 227

BÖnh- Protoopalinosis 227

3. BÖnh ngµnh Dinozoa 228

BÖnh cua s÷a- Hematodinosis 228

4. BÖnh ngành Haplosporidia 232

4.1. Bệnh bào tử đơn bội ký sinh trong máu của hàu- Bonamiosis 232

4.2. Bệnh bào tử hình cầu đa nhân Haplosporidiosis 235

5. BÖnh ngµnh Paramyxea 239

5.1. Bệnh Marteiliosis 239

5.2. BÖnh Mikrocytosis 250

6. BÖnh ngµnh Apicomplexa 253

Bệnh Perkinsiosis 253

7. BÖnh do ngµnh trïng bµo tö- Sporozoa 260

7.1. BÖnh trïng bµo tö- Gousiosis 260

7.2. BÖnh trïng hai tÕ bµo- Gregarinosis 263

8. BÖnh do ngµnh trïng vi bµo tö- Mycrosporidia 265

8.1. BÖnh trïng vi bµo tö ë c¸- Glugeosis 265

8.2. BÖnh t«m b«ng- Microsporosis 266

9. BÖnh do ngµnh bµo tö sîi- Cnidosporidia 269

9.1. BÖnh trïng bµo tö sîi cã 2 cùc nang- Myxobolosis 269

9.2. BÖnh trïng bµo tö sîi cã ®u«i- Henneguyosis 272

9.3. BÖnh trïng bµo tö sîi cã 1 cùc nang- Thelohanellosis 274

10. BÖnh do ngµnh trïng l«ng- Ciliophora 276

10.1. BÖnh trïng miÖng lÖch ë c¸ n−íc ngät- Chilodonellosis 276

10.2. BÖnh trïng miÖng lÖch ë c¸ n−íc mÆn- Brooklynellosis 278

10.3. BÖnh trïng l«ng ngo¹i ký sinh- Hemiophirosis 278

10.4. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh- Balantidiosis 279

10.5. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh- Ichthyonyctosis 281

10.6. BÖnh trïng l«ng néi ký sinh- Inferostomosis 283

10.7. BÖnh trïng qu¶ d−a ë n−íc ngät- Ichthyophthyriosis 286

10.8. BÖnh trïng l«ng n−íc mÆn- Cryptocaryonosis 289

10.9. BÖnh trïng b¸nh xe 290

10.10. BÖnh trïng loa kÌn 294

10.11. BÖnh trïng èng hót 298

Ch−¬ng 9: BÖnh do giun s¸n ë ®éng vËt thñy s¶n 299

1. BÖnh do ngµnh giun dÑp- Plathelminthes 301

1.1. BÖnh do líp s¸n l¸ ®¬n chñ- Monogenea 302

1.1.1. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ 16 mãc- Dactylogyrosis 302

1.1.2. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ ë mang c¸ n−íc ngät- Ancyrocephalosis 306

1.1.3. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ ruét ®¬n ë mang c¸ n−íc ngät￾Sundanonchosis

308

1.1.4. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ ë mang c¸ biÓn 309

1.1.5. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ ®Î con (18 mãc)- Gyrodactylosis 313

1.1.6. BÖnh s¸n l¸ song th©n- Diplozoosis 315

Bïi Quang TÒ 6

Néi dung Trang

1.2. BÖnh do líp s¸n l¸ song chñ- Trematoda 317

1.2.1. BÖnh s¸n l¸ song chñ- Aspidogastosis 320

1.2.2. BÖnh s¸n l¸ song chñ trong m¸u- Sanguinicolosis 321

1.2.3. BÖnh s¸n l¸ song chñ ký sinh ë bang h¬i c¸- Isoparorchosis 323

1.2.4. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ song chñ ký sinh ë m¾t c¸- Diplostomulosis 325

1.2.5. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ song chñ ký sinh ë trong c¬ thÓ c¸-

Clinostomosis

327

1.2.6. BÖnh s¸n l¸ song chñ ký sinh trong ruét c¸- Carassotremosis 328

1.2.7. BÖnh s¸n l¸ song chñ ký sinh trong ruét c¸- Azygirosis 329

1.2.8. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ gan nhá ë c¬ c¸- Clonorchosis 330

1.2.9. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ gan nhá ë c¬ c¸- Opisthorchosis 331

1.2.10. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ song chñ ë mang c¸- Centrocestosis 333

1.2.11. BÖnh Êu trïng s¸n l¸ phæi ë cua- Paragonimosis 335

1.3. BÖnh do líp s¸n d©y- Cestoides 336

1.3.1. BÖnh s¸n d©y kh«ng ph©n ®èt- Caryophyllaeosis vµ Khawiosis 338

1.3.2. BÖnh s¸n d©y ph©n ®èt- Bothriocephalosis 339

1.3.3. BÖnh Êu trïng s¸n d©y trong n«i t¸ng c¸- Diphyllobothriosis 341

1.3.4. BÖnh s¸n d©y- Ligulosis 342

2. BÖnh do ngµnh giun trßn- Nemathelminthes 343

2.1. BÖnh giun trßn- Philometrosis 345

2.2. BÖnh giun trßn- Spironourosis 347

2.3. BÖnh giun trßn- Spectatosis 348

2.4. BÖnh giun trßn- Contracaecosis 350

2.5. BÖnh giun trßn Spinitectosis 351

2.6. BÖnh giun trßn- Camallanosis 352

2.7. BÖnh giun trßn- Cucullanosis 353

2.8. BÖnh giun trßn- Cucullanellosis 354

3. BÖnh do ngµnh giun ®Çu gai- Acanthocephala 355

3.1. BÖnh giun ®Çu gai- Rhadinorhynchosis 358

3.2. BÖnh giun ®Çu gai- Pallisentosis 358

3.3. BÖnh giun ®Çu gai- Neosentosis 359

4. BÖnh do ngµnh giun ®èt Annelida 361

4.1. BÖnh ®Øa ë c¸- Piscicolosis 361

4.2. BÖnh ®Øa- Trachelobdellosis 362

4.3. BÖnh ®Øa ë c¸ sÊu- 363

5. BÖnh do ngµnh nhuyÔn thÓ- Mollusca 364

Ch−¬ng 10: BÖnh do ph©n ngµnh gi¸p x¸c- Crustacea 366

1. BÖnh do ph©n líp ch©n chÌo- Copepoda 367

1.1. BÖnh gi¸p x¸c ch©n chÌo- Ergasilosis 367

1.2. BÖnh gi¸p ch©n chÌo- Sinergasilosis 370

1.3. BÖnh gi¸p ch©n chÌo- Neoergasis 372

1.4. BÖnh gi¸p x¸c ch©n chÌo- Paraergaslosis 373

1.5. BÖnh gi¸p ch©n chÌo- Lamproglenosis 374

1.6. BÖnh trïng má neo n−íc ngät- Lernaeosis 375

1.7. BÖnh trïng má neo n−íc mÆn/lî- Therodamosis 380

1.8. BÖnh rËn c¸ - Caligosis 381

2. BÖnh do bé Branchiura 383

2.1. BÖnh rËn c¸ - Argulosis 383