Bai giảng sinh lý người và động vật - Chương 12

Chương 12

Sinh lý hoạt động thần kinh cấp cao

12.1. Khái niệm về hoạt động thần kinh cấp cao

Một em bé mới sinh có thể kêu khóc khi nhìn thấy chiếc thìa con mà người ta

dùng để cho nó uống thuốc đắng trong những lần trước và cũng có khả năng nhận biết

được người mẹ của mình. Ở động vật cũng vậy, chúng ta có thể nhận thấy khả năng nhận

biết được tiếng nói của người chủ với tiếng nói của người lạ ở chó nuôi, sự mừng rỡ của

nó khi chủ về. Người ta gọi những khả năng như vậy là hoạt động thần kinh cấp cao của

người và động vật.

Hoạt động thần kinh cấp cao là hoạt động của hệ thần kinh trung ương nhằm điều

hoà, phối hợp các chức năng của các cơ quan trong cơ thể, đồng thời bảo đảm cho cơ thể

thích ứng được với những điều kiện của môi trường sống luôn luôn biến động hay bảo

đảm được mối quan hệ phức tạp giữa cơ thể với thế giới bên ngoài.

Bên cạnh đó, hệ thần kinh trung ương còn có chức năng điều hoà và phối hợp

chức năng của tất cả các cơ quan trong cơ thể thành một khối thống nhất. Hoạt động đó

của hệ thần kinh trung ương được gọi là hoạt động thần kinh cấp thấp.

Về hoạt động thần kinh cấp cao và cấp thấp, I.P.Pavlov - người phát minh học

thuyết phản xạ có điều kiện hay học thuyết hoạt động thần kinh cấp cao viết “... các hoạt

động của bán cầu đại não cùng với phần dưới vỏ não bảo đảm cho quan hệ phức tạp và

bình thường của toàn bộ cơ thể đối với thế giới bên ngoài có thể thay cho khái niệm “tinh

thần” gọi là hoạt động thần kinh cấp cao hay tập tính của con vật. Đối lập với vỏ não,

hoạt động của các phần não bộ khác và của tuỷ sống, chủ yếu điều hoà mối quan hệ và

tập hợp các phần của cơ thể với nhau được gọi là hoạt động thần kinh cấp thấp”.

Hoạt động thần kinh cấp cao được thực hiện dựa trên cơ sở các phản xạ có điều

kiện, còn hoạt động thần kinh cấp thấp được thực hiện trên cơ sở các phản xạ không điều

kiện. Hai hệ hoạt động này gắn bó và tác dụng lẫn nhau rất chặt chẽ.

12.2. Các phương pháp nghiên cứu hoạt động thần kinh cấp cao

12.2.1. Phương pháp kinh điển nghiên cứu các phản xạ có điều kiện của I.P.Pavlov

Các phản xạ có điều kiện bài tiết nước bọt được I.P.Pavlov và cộng sự nghiên cứu

đầu tiên trên chó vào những năm đầu của thế kỷ XX. Phương pháp này được coi là

phương pháp kinh điển, có thể sử dụng để nghiên cứu hoạt động thần kinh cấp cao trên

nhiều đối tượng nghiên cứu khác nhau. Sở dĩ như vậy là vì chó là loài động vật khoẻ

mạnh, dẻo dai, đã được thuần hoá lâu đời, là người bạn đồng hành của con người từ thời

tiền sử, biết nghe người. Chó cũng có bán cầu đại não phát triển. Các phản xạ bài tiết

nước bọt dễ thành lập, không gây tổn hại đến động vật. Lượng nước bọt tiết ra dễ thu

nhận, cường độ của phản xạ cũng dễ dàng xác định chính xác bằng giọt hoặc bằng độ

chia của ống thu nước bọt.