Áp dụng các công cụ toán tài chính vào việc quản lý danh mục đầu tư và ứng dụng trong thị trường

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

LỜI NÓI ĐẦU

Nhìn lại lịch sử 4000 năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt,

mười mấy năm mở cửa, hội nhập, phát triển kinh tế đất nước tuy là quãng

thời gian không dài nhưng đó là cả một chặng đường lịch sử. Nó đã đánh

dấu những bước ngoặt trọng đại, những biến chuyển, đổi thay sắc nét. Mở

cửa và hội nhập, đó là phải nắm bắt và đi theo xu thế của thời đại- xu thế hội

nhập kinh tế quốc tế và khu vực với sự ra đời của tổ chức thương mại thế

giới WTO, của khối thị trường chung Châu Âu, của các khối thị trường

chung khác. Điều này đòi hỏi các quốc gia phải thúc đẩy phát triển kinh tế

với tốc độ nhanh nhưng phải đạt hiệu quả cao. Để làm được điều này buộc

các quốc gia phải có một lượng vốn tương đối lớn nhằm đảm bảo quá trình

trên được thực hiện thông suốt. Cũng chính vì những lý do trên mà cần phải

có cơ chế chuyển đổi từ tiết kiệm sang đầu tư cụ thể là từ những người có

vốn nhàn rỗi không có cơ hội đầu tư hoặc không biết đầu tư vào đâu sang

những người có cơ hội sinh lời nhưng lại thiếu vốn. Thị trường chứng khoán

là một bộ phận của thị trường tài chính ra đời như một tất yếu khách quan để

cơ chế đó được thực hiện.

Xây dựng và phát triển TTCK là mục tiêu đã được Đảng và Chính

phủ Việt Nam định hướng từ những năm đầu thập kỷ 90 - thế kỷ 20 nhằm

huy động một kênh vốn mới cho đầu tư và phát triển, tạo ra một bước phát

triển mới cho thị trường tài chính Việt Nam nói chung và nền kinh tế Việt

Nam nói riêng.

Trong thị trường chứng khoán, các công ty chứng khoán với vai trò

rất quan trọng là một định chế tài chính trung gian nhằm thực hiện các

nghiệp vụ trên thị trường chứng khoán, nơi mà nghiệp vụ chuyên môn cao,

đội ngũ nhân viên lành nghề và bộ máy tổ chức phù hợp để thực hiện vai trò

trung gian môi giới mua- bán chứng khoán, tư vấn đầu tư và thực hiện một

số dịch vụ khác cho cả người đầu tư lẫn tổ chức phát hành, đã-đang và sẽ

tích cực thực hiện nhiệm vụ của mình trong thị trường chứng khoán. Nhờ có

1

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

họ mà chứng khoán được lưu thông từ nhà phát hành đến nhà đầu tư và có

tính thanh khoản, qua đó thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế nói chung và

của thị trường chứng khoán nói riêng.

Việc khai trương đưa Trung tâm GDCK thành phố Hồ Chí Minh đi

vào hoạt động (từ tháng 7/2000) đã đánh dấu một bước tiến trong quá trình

cải cách kinh tế ở Việt Nam, khẳng định quyết tâm phát triển kinh tế thị

trường của Đảng và Chính phủ trong tiến trình đổi mới. Sau 5 năm đưa thị

trường chứng khoán Việt Nam hoạt động, với mục tiêu ban đầu là đưa vào

vận hành một TTCK tập trung với quy mô thích hợp, phát triển từ thấp đến

cao và không gây mất ổn định kinh tế - xã hội, thị trường chứng khoán Việt

Nam đã bắt đầu thể hiện vai trò của mình.

Hiện nay (tháng 4 năm 2006), nước ta đã có 15 công ty chứng khoán

đi vào hoạt động với đầy đủ các hoạt động nghiệp vụ trên thị trường chứng

khoán, và trong đó phải kể đến nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư chứng

khoán.

Nghiệp quản lý danh mục đầu tư chứng khoán là một trong những

nghiệp vụ quan trọng của thị trường chứng khoán. Nghiệp vụ này không chỉ

được áp dụng ở những tổ chức kinh doanh chứng khoán như công ty chứng

khoán, công ty quản lý quỹ và quỹ đầu tư mà còn là bộ phận không thể thiếu

trong hoạt động đầu tư tại các tổ chức tài chính như công ty bảo hiểm, quỹ

hưu trí, quỹ bảo hiểm xã hội. Để phát triển thị trường chứng khoán ổn định,

hiệu quả và thanh khoản cao, hoạt động quản lý danh mục đầu tư chứng

khoán chuyên nghiệp của các tổ chức đầu tư tài chính trên là rất cần thiết.

Kinh nghiệm thế giới và kinh nghiệm thị trường chứng khoán Việt Nam

trong thời vừa gian qua đã cho thấy sự thiếu vắng của các tổ chức đầu tư

chuyên nghiệp sẽ tạo ra một thị trường hỗn loạn, thanh khoản thấp, biến

động đồng chiều và giá cả không phản ảnh giá trị. Nghiệp vụ quản lý danh

mục đầu tư chứng khoán là cốt lõi của hoạt động đầu tư chuyên nghiệp.

Về bản chất, nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư chứng khoán là việc

áp dụng những chiến lược đầu tư hiện đại, kiến thức, công cụ phân tích

chuyên nghiệp vào việc lựa chọn danh mục đầu tư chứng khoán nhằm tạo ra

2

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

lợi tức tối đa với mức rủi ro được giảm thiểu nhờ đa dạng hoá đầu tư. Do

những đòi hỏi cao về trình độ và quy mô lớn về vốn, nghiệp vụ này rất thích

hợp với các tổ chức đầu tư tài chính. Những nhà đầu tư nhỏ lẻ, vốn ít và

kinh nghiệm hạn chế, nếu muốn tận dụng hiệu quả của nghiệp vụ quản lý

danh mục đầu tư nên đầu tư thông qua các tổ chức đầu tư trung gian như

quỹ đầu tư chứng khoán, danh mục đầu tư do công ty chứng khoán cung cấp

để tạo được lợi thế quy mô vốn.

Lý thuyết và thực tiễn của nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư đã

được đúc kết qua nhiều năm phát triển của thị trường chứng khoán tại nhiều

nước. Việc nghiên cứu khai thác những kiến thức này nhằm áp dụng có

chọn lọc vào thị trường chứng khoán non trẻ của Việt Nam sẽ bước đầu giúp

ích cho việc đẩy mạnh phát triển loại nghiệp vụ này, góp phần vào sự phát

triển một thị trường chứng khoán Việt Nam ổn định và hiệu quả. Đó chính

là lý do để chúng tôi lựa chọn đề tài “Áp dụng các công cụ toán tài chính

vào việc quản lý danh mục đầu tư và ứng dụng trong thị trường chứng

khoán Việt Nam”.

Trong quá trình học tập tại trường kết hợp với thời gian thực tập tại

Công ty Cổ phần Chứng Khoán Bảo Việt, được sự giúp đỡ hết sức tận tình

của các thầy cô và của công ty nói chung, Phòng Nghiệp vụ 2 nói riêng, em

đã hoàn thành chuyên đề thực tập tốt nghiệp này.

Em xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc công ty cùng tập thể cán

bộ, nhân viên toàn công ty và đặc biệt cảm ơn các cán bộ, chuyên viên

Phòng Nghiệp vụ 2 đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình thực

tập, để em có thể tìm hiểu về các nghiệp vụ của công ty, được tiếp cận với

thực tế của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Em cũng xin chân thành cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Quang Dong -

Khoa Toán Kinh Tế đã hướng dẫn nhiệt tình để giúp em hoàn thành chuyên

đề này!

3

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

CHƯƠNG 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN

VỀ NGHIỆP VỤ QUẢN LÝ DANH MỤC ĐẦU TƯ

I. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VÀ NGHIỆP VỤ

QUẢN LÝ DANH MỤC ĐẦU TƯ

1.Về thị trường chứng khoán

Nhu cầu về vốn để tiến hành đầu tư và các nguồn tiết kiệm có thể phát

sinh từ các chủ thể khác nhau trong nền kinh tế. Trong đó, thường xảy ra

tình huống: những người có cơ hội đầu tư sinh lời thì thiếu vốn, trái lại

những người có vốn nhàn rỗi lại không có cơ hội đầu tư hoặc không biết đầu

tư vào đâu. Từ đó hình thành nên một cơ chế chuyển đổi từ tiết kiệm sang

đầu tư. Cơ chế đó được thực hiện và điều chỉnh trong khuôn khổ một thị

trường đó là thị trường tài chính. Trên thị trường tài chính, những người

thiếu vốn huy động vốn bằng cách phát hành ra các công cụ tài chính như

cổ phiếu, trái phiếu.... Những người có vốn dư thừa, thay vì trực tiếp đầu tư

vào máy móc thiết bị, nhà xưởng để sản xuất hàng hóa hay cung cấp dịch

vụ, sẽ đầu tư (mua) các công cụ tài chính được phát hành bởi những người

cần huy động vốn.

Vậy, thị trường tài chính là nơi diễn ra sự chuyển vốn từ những người

dư thừa vốn tới những người thiếu vốn. Thị trường tài chính cũng có thể

được định nghĩa là nơi phát hành, mua bán, trao đổi và chuyển nhượng các

công cụ tài chính theo các quy tắc, luật lệ đã được ấn định.

Trong nền kinh tế thị trường, sự tồn tại và phát triển của thị trường tài

chính là tất yếu khách quan. Hoạt động trên thị trường tài chính có những

tác động, hiệu ứng trực tiếp tới hiệu quả đầu tư của các cá nhân của các

doanh nghiệp và hành vi của người tiêu dùng, và tới động thái chung của

toàn bộ nền kinh tế.

Là một bộ phận cấu thành của thị trường tài chính, thị trường chứng

khoán (TTCK) được hiểu một cách chung nhất, là nơi diễn ra các giao dịch

4

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

mua bán, trao đổi các chứng khoán - các hàng hoá và dịch vụ tài chính giữa

các chủ thể tham gia. Việc trao đổi mua bán này được thực hiện theo những

quy tắc ấn định trước.

Hiện nay tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về thị trường chứng

khoán, tuy nhiên quan niệm đầy đủ và rõ ràng, phù hợp với sự phát triển

chung của TTCK hiện nay, đó là:

“Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra các giao dịch mua bán, trao

đổi các loại chứng khoán”.

Chứng khoán được hiểu là các loại giấy tờ có giá hay bút toán ghi sổ,

nó cho phép chủ sở hữu có quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản của tổ chức

phát hành hoặc quyền sở hữu. Các quyền yêu cầu này có sự khác nhau giữa

các loại chứng khoán, tuỳ theo tính chất sở hữu của chúng. Các giao dịch

mua bán, trao đổi chứng khoán có thể diễn ra ở thị trường sơ cấp (Primary

Market) hay thị trường thứ cấp (Secondary Market), tại Sở giao dịch (Stock

Exchange) hay thị trường chứng khoán phi tập trung (Over - The Counter

Market), ở thị trường giao ngay (Spot Market) hay thị trường có kỳ hạn

(Future Market). Các quan hệ mua bán trao đổi này làm thay đổi chủ sở hữu

của chứng khoán, và như vậy, thực chất đây chính là quá trình vận động của

tư bản, chuyển từ tư bản sở hữu sang tư bản kinh doanh.

Thị trường chứng khoán không giống với thị trường các hàng hoá

thông thường khác vì hàng hoá của thị trường chứng khoán là một loại hàng

hoá đặc biệt, là quyền sở hữu về tư bản. Loại hàng hoá này cũng có giá trị và

giá trị sử dụng. Như vậy, có thể nói, bản chất của thị trường chứng khoán là

thị trường thể hiện mối quan hệ giữa cung và cầu của vốn đầu tư mà ở đó,

giá cả của chứng khoán chứa đựng thông tin về chi phí vốn hay giá cả của

vốn đầu tư. Thị trường chứng khoán là hình thức phát triển bậc cao của nền

sản xuất và lưu thông hàng hoá.

5

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

Các loại hàng hoá trên thị trường chứng khoán cũng rất đa dạng: cổ

phiếu, trái phiếu (trái phiếu công ty và trái phiếu Chính Phủ), các loại chứng

khoán phái sinh.

- Cổ phiếu

Cổ phiếu là giấy chứng nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối

với thu nhập ròng và tài sản của công ty cổ phần.

Cổ phiếu có thể được chia làm hai loại:

 Cổ phiếu thông thường (cổ phiếu phổ thông): là loại cổ phiếu

có thu nhập không cố định, cổ tức biến động tuỳ theo sự biến động lợi nhuận

của công ty. Tuy nhiên, thị giá cổ phiếu lại rất nhạy cảm trên thị trường,

không chỉ phụ thuộc vào lợi nhuận công ty mà còn rất nhiều nhân tố khác

như: môi trường kinh tế, thay đổi lãi suất, hay nói cách khác tuân theo quy

luật cung cầu. Cụ thể hơn nữa, thị giá cổ phiếu thông thường phụ thuộc vào

tăng trưởng kinh tế nói chung và biến động theo chiều ngược lại với biến

động lãi suất trái phiếu chính phủ, các công cụ vay nợ dài hạn lãi suất cố

định và lãi suất huy động tiền gửi của ngân hàng.

 Cổ phiếu ưu đãi: là loại cổ phiếu có quyền nhận được thu nhập

cố định theo một tỷ lệ lãi suất nhất định, không phụ thuộc vào lợi nhuận của

công ty. Tuy nhiên, thị giá của cổ phiếu này phụ thuộc vào sự thay đổi lãi

suất trái phiếu kho bạc và tình hình tài chính của công ty.

Như vậy, việc đầu tư vào cổ phiếu không chỉ đơn giản là nhận được

cổ tức, mà quan trọng hơn chính là chênh lệch giá cổ phiếu trên thị trường

(lãi vốn). Khi cổ phiếu của công ty được nhiều người mua, chứng tỏ thị

trường tin tưởng vào hiện tại và khả năng phát triển của công ty trong tương

lai và ngược lại.

- Trái phiếu công ty

Trái phiếu là giấy chứng nhận việc vay vốn của một chủ thể (người

phát hành) đối với một chủ thể khác (người cho vay - người sở hữu trái

6

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

phiếu). Trái phiếu quy định trách nhiệm hoàn trả gốc và lãi của tổ chức phát

hành cho người sở hữu trái phiếu khi đến thời điểm đáo hạn.

Trái phiếu công ty là loại trái khoán dài hạn, do các công ty phát hành

với lãi suất khá cao, giúp công ty huy động khối lượng vốn lớn trong một

thời gian ngắn. Ngoài ra, trái phiếu công ty còn có khả năng chuyển đổi và

một số loại có thể chuyển thành cổ phiếu. Do vậy, trái phiếu công ty là một

công cụ được lưu hành rộng rãi trên thị trường vốn.

- Các loại chứng khoán chính phủ: Là các công cụ vay nợ do Chính

phủ phát hành như: Trái phiếu Chính phủ; Tín phiếu kho bạc; Công trái

quốc gia... Đặc điểm chung là rủi ro phá sản của các loại trái khoán này là

rất nhỏ, coi như là không có rủi ro.

- Các loại chứng khoán phái sinh (derivatives): quyền chọn mua và

quyền chọn bán (call – put option), hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai,…

Trước yêu cầu đổi mới và phát triển kinh tế, phù hợp với các điều

kiện kinh tế - chính trị và xã hội trong nước và xu thế hội nhập kinh tế quốc

tế, trên cơ sở tham khảo có chọn lọc các kinh nghiệm và mô hình TTCK trên

thế giới, Việt Nam đã quyết định thành lập thị trường chứng khoán với

những đặc thù riêng biệt. Sự ra đời của TTCK Việt Nam được đánh dấu

bằng việc đưa vào vận hành Trung tâm Giao dịch Chứng khoán (TTGDCK)

tại thành phố Hồ Chí Minh ngày 20/07/2000, và thực hiện phiên giao dịch

đầu tiên vào ngày 28/07/2000 (tên viết tắt của TTGDCK TpHCM là

HoSTC). Năm năm sau đó, thị trường giao dịch Bảng II – Sàn giao dịch

chứng khoán (SGDCK) Hà Nội (HaSTC) ra đời, đánh dấu bước ngoặt cho

sự phát triển vượt bậc của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Hiện nay, thị trường chứng khoán Việt Nam đang trong giai đoạn đầu

phát triển, quy mô và chất lượng vẫn còn nhiều hạn chế và cũng do các đặc

thù riêng nên sự can thiệp của Chính Phủ vào thị trường còn lớn. Quy mô thị

trường nhỏ thể hiện ở số lượng hàng hóa niêm yết còn ít, cụ thể, tính đến hết

tháng 4 năm 2006 mới có 36 cổ phiếu niêm yết trên HoSTC và 10 cổ phiếu

7

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

niêm yết trên HaSTC. Giao dịch khớp lệnh là khớp lệnh định kỳ, 2

phiên/ngày, 5 ngày/tuần (từ thứ 2 - thứ6) trên sàn giao dịch TpHCM và 3

ngày/tuần (thứ 2,4,6) trên HaSTC. Sự biến động của cổ phiếu chịu sự quản

lý của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (biên độ dao động giá chứng khoán

là 5% ở HoSTC; 10% ở HaSTC).

2. Về nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư chứng khoán

2.1. Khái niệm về nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư chứng khoán

2.1.1. Tài sản đầu tư

Bất kỳ những gì có giá trị trong giao dịch mà người ta sở hữu đều là

tài sản. Trong nền kinh tế thị trường, tài sản được phân ra thành hai loại tài

sản chủ yếu là tài sản hữu hình và tài sản tài chính. Tài sản hữu hình là

những tài sản có giá trị phụ thuộc vào tính chất riêng có của nó như nhà cửa

đất đai, máy móc, trang thiết bị.

Tài sản tài chính hay còn gọi là công cụ tài chính hay chứng khoán là

những tài sản thể hiện những đòi hỏi hợp pháp nào đó về lợi ích trong tương

lai. Theo Markowitz: Tài sản tài chính là chứng từ thể hiện quyền của người

sở hữu các tài sản đó đối với các nguồn thu nhập tương lai của chủ thể phát

hành. Tài sản chính bao gồm tiền và chứng khoán. Chứng khoán lại được

chia thành 2 nhóm chính là trái phiếu và cổ phiếu.

Các loại tài sản chủ yếu, phổ biến được xem là các tài sản có thể đầu

tư trong các tổ chức cũng như cá nhân đầu tư chuyên nghiệp bao gồm:

Cổ phiếu

Vốn của công ty có thể chia thành nhiều phần bằng nhau được gọi là

cổ phần. Người nắm giữ cổ phần hay sở hữu cổ phần được gọi là cổ đông.

Giấy chứng nhận về việc sở hữu cổ phần đó, được cấp cho cổ đông và được

gọi là cổ phiếu.

- Cổ phiếu là loại tài sản có tác dụng giảm biến động lợi tức của danh

mục cao nhất bởi độ biến động của tài sản này không trùng khớp về chu kỳ

hay thời gian với các loại tài sản khác.

8

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368

- Cổ phiếu là loại tài sản được đầu tư phổ biến nhất cho các nhà đầu

tư tổ chức trên thế giới. Tuy nhiên do biến động cao về thu nhập và giá, nên

rủi ro của đầu tư cổ phiếu cũng cao.

- Lợi ích của đầu tư cổ phiếu thông thường bao gồm: thanh khoản

cao, tăng trưởng dài hạn, lợi ích về thuế. Rủi ro bao gồm: biến động giá,

không ổn định về thu nhập cổ tức, rủi ro phá sản, và rủi ro kinh tế khác, các

rủi ro ngoại hối và thanh toán khác nếu cổ phiếu là bằng ngoại tệ và nước

ngoài.

Trái phiếu

Trái phiếu là chứng khoán nợ, là chứng từ ghi nhận người nắm giữ có

được quyền đòi quyền lợi của chủ nợ khi đến hạn.

- Trái phiếu là loại tài sản quan trọng thứ 2 sau cổ phiếu đối với

nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư, bao gồm trái phiếu Chính phủ, trái

phiếu công trình, trái phiếu công ty, trái phiếu bảo đảm và không bảo đảm,

các trái phiếu cơ cấu, trái phiếu bất động sản v.v...

- Đầu tư trái phiếu trong danh mục đầu tư chủ yếu là rủi ro thấp,

người đầu tư nâng cao tính đa dạng tài sản để giảm rủi ro, lợi tức cao hơn là

các đầu tư tiền tệ ngắn hạn. Rủi ro gắn liền với các chứng khoán nợ này là

rủi ro lãi suất, kỳ hạn và độ cong (convexity), rủi ro ngoại hối, rủi ro tín

dụng/phá sản.

Các loại chứng khoán khác

- Trái phiếu chuyển đổi là một loại chứng khoán nợ có đặc tính cổ

phần, do đó là một tài sản hấp dẫn về tính linh hoạt trong đầu tư, có rủi ro

phức tạp và cơ hội kiếm lời cũng cao, phù hợp với những nhà đầu tư chuyên

nghiệp, hiểu rõ về bản chất của loại chứng khoán này.

- Các chứng khoán phái sinh khác như quyền chọn, quyền mua, hợp

đồng tương lai, hợp đồng trao đổi chứng khoán. Đây là những chứng khoán

hình thành từ những loại chứng khoán cơ bản trên, nhưng có tính phức tạp

hơn do các đặc thù về thời gian tương giao chứng khoán tương lai, giá

9