Xung quanh chuyến đi của Pierre Poivre tới Đàng Trong giữa thế kỷ XVIII

XUNG QUANH CHUYEN Dl CUA PIERRE POIVRE TOTI

DANG TRONG GitfA THE KY XVIII

NGUYEN MANH DUNG*

Trong bai viet trUdc day (1), chung tdi

da cd dip de cap den chuyen di

thudng thuyet budn ban cua Pierre Poivre

trong nd liic cua Cdng ty Ddng An Phap d

Viet Nam giQa the ky XVIII. Bai viet nay

mud'n nghien cQu them xoay quanh chuye'n

di cua Pierre Poivre tdi Dang Trong vao

thap nien 40 theky nay.

*

1. Cho den cudi theky XVII, nhQng cdng

ty Ddng An cua cac cQdng qud'c thUdng mai

Anh (EIC), Ha Lan (VOC) deu rdi bd Dang

Ngoai (2), trong khi Phap (CIO) vin tiep

tuc cd 'dai dien' (3) d day. Tren binh dien

chung, d ca Dang Ngoai va Dang Trong,

quan he thUdng mai vdi cac nUdc phUdng

Tay giam di rd ret, chi cdn tha'y nhQng

doan tau tinh cd de'n rdi lai di. Nguyen

nhan cua sii dinh tre nhQ nhieu nha

nghien cQu cho rang la do phia Dai Viet.

Theo dd, khi ma ldng tham, thdi ha lam ciia

quan lai dia phUdng ngay cang vugt qua Idi

ich thUdng mai ma nhQng lai thUdng

phQdng Tay cd dudc, cung vdi nhu cau

thQdng mai khdng dQdc quan tam dung

mQc (tQ 1674-1774 la giai doan hda binh

giQa Dang Ngoai va Dang Trong) thi ta't

ye'u dan de'n sQ ra di chdng vanh ciia moi

chuye'n hang budn. Tuy nhien, cQng phai

tha'y thiic te la sii ndi len cua gidi Hoa kieu

sanh soi d Quang Chau (Guangzhou) gay ra

mdt sQc hut thi trQdng. Cdn ban than trong

nudc, giua ngQdi Au vdi nhau cung khdng

phai la khdng cd chuyen, cung nhu vdi

ngUdi ban xQ (4).

Trong nhQng thap nien dau the ky

XVIII, Idi ich thUdng mai ciia Phap dUdc

gia cd' manh de'n vung Ddng An, nha't la

Pondichery - mgt cd sd dac biet quan trgng

cua Phap d Ddng Nam An Do. NgUdi sang

lap thudng diem Francpois Martin (1634-

1706) tQ dau theky XVIII cung da ra't quan

tam de'n Batavia (da bi ngUdi Ha Lan

chiem) nhung chang "cd luc nao" cd the dUa

ra du an thUdng mai d cac xQ Ddng An nay.

Cdn ngUdi Phap, theo tinh toan, nam 1721

cdng dong ngUdi Phap d Batavia chi cd

khoang 32 ngiidi... (5) Nhin chung, mac cho

nhQng ngudi dam trach d chinh qud'c Phap

va hai ngoai cQng gidi thQdng nhan cd quan

tam den tinh hinh cua cdng ty nhUng chua

de ra ke hoach thUc sQ hieu qua.

Ddi vdi Dai Viet, mac du ngUdi Phap van

de nhQng 'dai dien' d Dang Ngoai nhung

trong xu the chung, ngUdi Phap cung da

chuyen hudng manh hdn vao Dang Trong.

Ngoai y nghia tranh gianh anh hUdng vdi

ngudi Anh, tQ cuoi the ky XVII, Phap da

chu y tdi cac dia diem d day. Nam 1686,

nhan vien thudng mai Veret da khuyen

• ThS. Vien Su hoc