Xử lý vật chứng trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

VÕ HỒNG PHONG

XỬ LÝ VẬT CHỨNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH

SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

VÕ HỒNG PHONG

XỬ LÝ VẬT CHỨNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH

SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật hình Sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình khoa học do chính tác giả nghiên cứu dưới

sự hướng dẫn khoa học của giáo viên hướng dẫn. Các số liệu, tài liệu tham khảo

được trích dẫn đầy đủ. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của

luận văn.

Tác giả

Võ Hồng Phong

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

- ASEAN : Các nước trong khu vực Đông Nam Á;

- BLHS : Bộ luật hình sự;

- BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự;

- KSV : Kiểm sát viên;

- NĐ : Nghị định;

- QCTHQCT và KSXXCVAHS: Quy chế thực hành quyền công tố và kiểm sát

xét xử các vụ án hình sự;

- TTHS : Tố tụng hình sự;

- TT : Thông tư;

- VKS : Viện kiểm sát;

- VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

MỤC LỤC Trang

PHẦN MỞ ĐẦU 1

Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ NHỮNG QUI ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ

TỤNG HÌNH SỰ VỀ XỬ LÝ VẬT CHỨNG 6

1.1. Khái niệm xử lý vật chứng và các đặc trưng cơ bản của xử lý vật chứng 6

1.1.1. Khái niệm xử lý vật chứng 6

1.1.2. Các đặc trưng cơ bản của hoạt động xử lý vật chứng 18

1.2. Những qui định của Bộ luật tố tụng hình sự về xử lý vật chứng 22

1.2.1. Thu thập và bảo quản vật chứng 22

1.2.2. Thẩm quyền xử lý vật chứng 30

1.2.3. Cách thức xử lý vật chứng 33

Kết luận chương 1 39

Chương 2. THỰC TRẠNG XỬ LÝ VẬT CHỨNG VÀ MỘT SỐ

GỈAI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QỦA XỬ LÝ VẬT CHỨNG 41

2.1. Thực trạng xử lý vật chứng 41

2.1.1. Những thuận lợi trong vấn đề xử lý vật chứng 43

2.1.2. Hạn chế, vướng mắc trong việc xử lý vật chứng và nguyên nhân 56

2.1.2.1. Hạn chế, vướng mắc trong việc xử lý vật chứng 56

2.1.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế vướng mắc 70

2.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý vật chứng trong tố tụng hình sự 75

2.2.1. Hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về chế định xử lý

vật chứng

75

2.2.2. Một số giải pháp khác 79

Kết luận chương 2 87

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

90

1

Mở Đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong những năm gần đây, đất nước ta bước vào giai đoạn hội nhập quốc

tế trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, việc tăng cường, giữ vững an ninh

chính trị, duy trì trật tự xã hội tạo điều kiện phát triển về kinh tế và các lĩnh

vực khác trong giai đoạn hiện nay là yêu cầu cấp thiết. Trong đó, các cơ quan

tiến hành tố tụng như Công an, Viện kiểm sát, Tòa án và các cơ quan hữu

quan khác thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ của mình đã góp phần không

nhỏ vào việc thực hiện tốt chức năng chung của Nhà nước, cụ thể là các cơ

quan tiến hành tố tụng thực hiện các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đúng,

kịp thời đã mang lại nhiều lợi ích thiết thực, bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của Nhà nước, công dân, các tổ chức xã hội, hạn chế thiệt hại xảy ra,

ngăn chặn kịp thời các hành vi gây hại cho xã hội. Để làm được điều này

nhiệm vụ trước tiên mà các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan hữu

quan phải làm là xử lý đúng, nhanh chóng, kịp thời các vụ án hình sự nói

chung và xử lý vật chứng trong từng vụ án hình sự nói riêng. Tuy nhiên, việc

xử lý vật chứng trong các vụ án hình sự hiện nay của các cơ quan tiến hành

tố tụng còn nhiều bất cập do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó một

phần là do những qui định về xử lý vật chứng trong Bộ luật tố tụng hình sự

năm 2003 chưa qui định hoặc có qui định nhưng chưa đầy đủ, điều này xuất

phát từ nhiều lý do khác nhau như về mặt xã hội các quan hệ xã hội ngày

càng phát triển đa dạng tạo ra nhiều mối quan hệ phức tạp dẫn đến tình

tội phạm hiện nay cũng không kém phần gia tăng với thủ đoạn, hành vi phạm

tội tinh vi, liều lĩnh hơn. Mặt khác, các qui định về xử lý vật chứng trong Bộ

luật tố tụng hình sự năm 2003 đã không dự liệu kịp thời các tình huống xử lý

vật chứng khác nhau trong các vụ án hình sự dẫn đến việc thực hiện chức

năng, nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thật sự đáp ứng được

2

nhu cầu mà xã hội, Nhà nước đặt ra. Vì vậy, để thực hiện tốt hơn nữa chức

năng, nhiệm vụ của các cơ quan này đòi hỏi phải có những qui định về việc

xử lý vật chứng trong Bộ luật tố tụng hình sự đầy đủ, toàn diện, sâu về lý

thuyết, hữu dụng về mặt thực tiễn. Với những phân tích về tình hình xử lý

vật chứng của các cơ quan tiến tố tụng hiện nay, cũng như những qui

định của pháp luật về điều này còn nhiều bất cập nên tác giả muốn nghiên

cứu, chọn đề tài Xử lý vật chứng trong tố tụng hình sự Việt Nam làm luận

văn cho mình.

2.Tình hình nghiên cứu đề tài

Dưới góc độ khoa học luật hình sự, vật chứng và xử lý vật chứng được các

nhà khoa học luật quan tâm đến rất nhiều vì nếu vật chứng được thu thập và

thỏa mãn một số dấu hiệu bắt buộc theo qui định của pháp luật tố tụng hình

sự thì vật chứng sẽ trở thành chứng cứ và các cơ quan tiến hành tố tụng sử

dụng nó để chứng minh cho hành vi phạm tội. Vì vậy mà vật chứng và xử lý

vật chứng được qui định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 và Bộ luật

tố tụng hình sự năm 2003 là những văn bản mang giá trị pháp lý cao cho thấy

tầm quan trọng của nó. Bên cạnh đó, vật chứng còn được các nhà khoa học

luật nghiên cứu, thể hiện dưới nhiều góc độ, hình thức khác nhau như bài

báo, tham luận và một số đề tài như “Chế định chứng cứ trong luật tố tụng

hình sự Việt Nam” của TS. Trần Quang Tiệp, “Chứng cứ và chứng minh

trong vụ án hình sự” của TS. Đỗ Văn Đương, “ Chứng cứ trong luật tố tụng

hình sự Việt Nam” của ThS. Nguyễn Văn Cừ, “ Vật chứng trong tố tụng hình

sự Việt Nam” đề tài luận văn thạc sĩ Thái Chí Bình. Tuy nhiên nội chủ yếu

của các đề tài này khai thác vật chứng ở các phương diện như là một nguồn

chứng cứ để chứng minh trong vụ án hình sự, thu thập và bảo quản chứng cứ,

cũng như các qui định của Bộ luật tố tụng hình sự về vật chứng qua các giai

đoạn khác nhau của luật tố tụng hình sự Việt Nam. Hơn nữa, các đề tài này

cũng đề cập đến xử lý vật chứng nhưng không khai thác sâu và triệt để đây

cũng là điều tất nhiên vì nội dung này không phải là đối tượng chủ yếu để

3

các đề tài trên khai thác, nếu có khai thác vật chứng dưới góc độ này thì chủ

yếu là xử lý vật chứng của Tòa án bằng các bản án ở giai đoạn xét xử. Tuy

nhiên để có góc nhìn toàn diện, khách quan, chính xác về xử lý vật chứng

được qui định trong Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành mà các Cơ

quan tiến hành tố tụng áp dụng vào thực tiễn thì tác giả của đề tài này mạnh

dạn đi vào nghiên cứu việc xử lý vật chứng của các Cơ quan tiến hành tố

tụng ở cả ba giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Giai đoạn xử lý vật chứng

trước có thể là tiền đề làm thay đổi nội dung và cách thức xử lý vụ án hình sự

mà sự thay đổi này có thể gây khó khăn cho giai đoạn tiếp theo cho các Cơ

quan có thẩm quyền, có liên quan trong việc xử lý vật chứng nói riêng và vụ

án hình sự nói chung, cũng như những bất cập về xử lý vật chứng của Cơ

quan tiến hành tố tụng trong một số trường hợp cụ thể như tách - nhập vụ án

hình sự, quyết định trả lại tài sản hoặc tịch thu tài sản là công cụ, phương tiện

phạm tội khi xác định được nguồn gốc tài sản nhưng không xác định được

chủ sở hữu đang ở đâu. Sự chuyển giao vật chứng giữa các Cơ quan tiến

hành tố tụng để điều tra theo thẩm quyền. Một số vật chứng mang dấu vết tội

phạm hoặc dấu vết có liên quan đến vụ án nhưng chưa được Bộ luật tố tụng

hình sự thừa nhận là nguồn chứng cứ như cuộn băng ghi âm, ghi hình của

người bị tình nghi đã thực hiện tội phạm, … Bên cạnh đó, Bộ luật tố tụng

hình sự cũng không qui định rõ trường hợp nào khi tiêu hủy vật chứng trong

trường hợp vật chứng chóng hỏng, mau hư không thể bảo quản được thì bản

sao của những vật chứng này thể hiện dưới dạng photo, ghi âm, ghi hình …

thì bản sao đó có giá trị như là bản gốc và nếu cần được đem đi giám định

như là bản gốc. Nội dung bất cập trên mà tác giả vừa trình bày cũng chính là

những nội chủ yếu của đề tài này có tính mới so với các đề tài trước đây.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Mục đích nghiên cứu đề tài này nhằm làm sáng tỏ các nguyên nhân bất

cập trong việc xử lý vật chứng của các Cơ quan tiến hành tố tụng khi áp dụng

các qui định pháp luật để từ đó tác giả nêu ra một số giải pháp nhằm hạn chế

4

sự bất cập này trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về xử lý vật

chứng, nêu ra một số đề xuất để hoàn thiện hơn nữa những qui định của Bộ

luật tố tụng hình sự về phương diện này, nhằm nâng cao hiệu quả xử lý vật

chứng trong vụ án hình sự nói riêng và xử lý vụ án hình sự nói chung.

- Để đạt được mục đích trên, đề tài có các nhiệm vụ sau: Nghiên cứu và

làm rõ lý luận về xử lý vật chứng trong tố tụng hình sự. Phân tích và làm rõ

những qui định của pháp luật tố tụng hình sự có liên quan đến xử lý vật

chứng. Nghiên cứu thực trạng thực hiện qui định của Bộ luật tố tụng hình sự

về xử lý vật chứng trong việc giải quyết vụ án hình sự. Nhận diện và xác

định những bất cập, vướng mắc trong qui định của Bộ luật tố tụng hình sự và

thực tiễn xử lý vật chứng.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Dưới góc độ khoa học luật hình sự vật chứng

được các nhà khoa học luật hình sự khai thác trên nhiều phương diện khác

nhau, tuy nhiên trong đề tài luận văn này tác giả chỉ giới hạn phạm vi nghiên

cứu chủ yếu là qui định xử lý vật chứng tại Điều 76 Bộ luật tố tụng hình sự

hiện hành và các điều luật khác bộ luật này có liên quan.

- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ nghiên cứu những quy định về xử lý

vật chứng trong tố tụng hình sự Việt Nam, những quy định liên quan và thực

tiễn áp dụng trong những năm gần đây; luận văn không nghiên cứu quy định

về xử lý vật chứng trong LTTHS nước ngoài.

5. Phương pháp nghiên cứu:

- Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ

nghĩa Mác – Lênin, đặc biệt là lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện

chứng…

Ngoài ra, ở cấp độ là một luận văn thạc sĩ thì tác giả chỉ sử dụng một số

phương pháp nghiên cứu truyền thống như thống kê, phân tích, tập hợp hợp

hóa, phân tích, so sánh và phương pháp tham khảo ý kiến của các chuyên gia

về lĩnh vực này để hoàn thành luận văn.