Xu hướng vận động, đổi mới của hình thức thể loại truyện ngắn Việt Nam giai đoạn 1940-1945

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn | 22

XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG, ĐỔI MỚI CỦA HÌNH THỨC THỂ LOẠI TRUYỆN NGẮN

VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1940 – 1945

Đinh Thị Cẩm Lê*

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

TÓM TẮT

Trong thành tựu có thể nói là phong phú, rực rỡ của văn xuôi quốc ngữ gồm nhiều thể loại trƣớc

1945, truyện ngắn có tầm quan trọng và vị trí riêng. Nhìn một cách tổng quát, có thể thấy những cách

tân của văn xuôi 1940-1945 nằm trong quá trình đổi mới liên tục của văn học nói chung. Quá trình ấy

đƣợc bắt đầu từ đầu thế kỷ XX với định hƣớng lớn là hiện đại hoá, dân chủ hoá và dân tộc hoá. Trong

đó, truyện ngắn 1940-1945 giữ vai trò hoàn kết quá trình hiện đại hoá, chẳng những của thể loại, mà

còn là của toàn bộ nền văn xuôi quốc ngữ. Sự hiện đại ấy thể hiện ở việc gia tăng rõ rệt của chất tiểu

thuyết bằng những trang viết đậm chất văn xuôi, ở việc tiếp cận, chiếm lĩnh con ngƣời từ góc độ đời

tƣ, ở quá trình phát triển từ đơn giản đến phức tạp của một số hình thức nghệ thuật nhƣ kết cấu, nhân

vật, phƣơng thức trần thuật. Đặc biệt là ở kết hợp nhuần nhị của các thể loại cũng nhƣ các phƣơng

thức nghệ thuật.

Từ khóa: Truyện ngắn, hình tượng nhân vật, hình thức nghệ thuật, thể loại, miêu tả

Bƣớc sang thế kỷ XX, văn học Việt Nam dần

chuyển mạnh sang quỹ đạo hiện đại. Quá

trình hiện đại hoá ấy diễn ra liên tục và ngày

càng mạnh mẽ để rồi hoàn kết khá viên mãn ở

chặng cuối, giai đoạn 1940 - 1945.

Trong số những thể loại góp phần tạo nên

thành tựu có thể nói là phong phú, rực rỡ đó,

truyện ngắn có một tầm quan trọng, một vị trí

riêng. Để vƣơn tới sự thành thục, hoàn thiện,

truyện ngắn đã trải qua nhiều chặng phát triển

với những bƣớc ngoặt có tính quy luật. Mỗi

giai đoạn là một chặng, một khâu, có vị trí

nhất định trong cả quá trình phát triển đó. Và

truyện ngắn giai đoạn 1940 - 1945 cũng là một

chặng nhƣ thế. Đánh giá về truyện ngắn giai

đoạn này, nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh

cho rằng thể tài truyện ngắn “đã được nâng

lên mức độ có thể nói là hoàn thiện” [3]. Sự

“hoàn thiện” ấy đƣợc thể hiện trƣớc hết ở

hình thức thể loại. 

SỰ GIA TĂNG RÕ RỆT CHẤT TIỂU THUYẾT

Trong cách hiểu rộng rãi hiện nay, khái niệm

truyện ngắn có hai nội hàm. Nội hàm thứ nhất,

xem truyện ngắn cũng là tiểu thuyết, nhƣng

đƣợc viết ngắn gọn (đoản thiên tiểu thuyết);

nội hàm thứ hai, xem truyện ngắn và tiểu

thuyết là hai thể loại độc lập; tuy cả hai đều là

văn xuôi nghệ thuật và có nhiều điểm chung,

nhƣng ở mỗi loại đều có những đặc trƣng



riêng, khác nhau, chứ không chỉ có sự khác

nhau về độ dài ngắn. Đó còn là sự khác nhau về

thi pháp đặc thù, về tƣ duy thể loại. Đây là cách

hiểu hầu nhƣ chỉ dành cho giới chuyên môn.

Cả hai cách hiểu trên đều có lý và có phạm vi

sử dụng riêng. Vì vậy, nhiều khi có thể sử

dụng cả hai. Ở đây, với cách hiểu chặt chẽ thứ

hai, ngƣời viết muốn nói đến chất tiểu thuyết

đậm đặc trong truyện ngắn 1940-1945. Đó

chính là sự thể hiện sâu sắc và bao quát nhất của

tính hiện đại trong truyện ngắn giai đoạn này.

Biểu hiện rõ nét nhất của sự gia tăng chất tiểu

thuyết trong thể loại truyện ngắn 1940-1945 là

sự gia tăng của chất văn xuôi. Giầu chất văn

xuôi chính là một đặc điểm quan trọng của tiểu

thuyết. Đó là việc nhà văn tiếp cận cuộc sống

nhƣ một thực tại cùng thời, đang sinh thành,

đang diễn ra xung quanh với những bề bộn, dở

dang, không toàn vẹn. Ở đó chất chứa tất cả

những ngổn ngang, phức tạp của cuộc sống,

bao gồm cả cái cao cả và cái tầm thƣờng, cái bi

và cái hài, cái lớn và cái nhỏ…Nhiều khi nhà

văn sẵn sàng cắt bỏ những tình tiết, biến cố

(khác với truyện truyền thống) để đƣa vào đầy

ắp trong tác phẩm các chi tiết đời sống và các

nét tâm lý đời thƣờng. Nhƣng điều đó không

làm cho các cây bút truyện ngắn 1940-1945 bị

rơi vào lối miêu tả tự nhiên chủ nghĩa, hay sa

vào những cái tầm thƣờng, xám xịt, nhạt nhẽo,

bởi tất cả đều đƣợc soi rọi dƣới ánh sáng của

tƣ tƣởng và thể hiện bằng ngòi bút phân tích.