Xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM TIỂU THƠ

XÉT HỎI CỦA THẨM PHÁN TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 02 NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

XÉT HỎI CỦA THẨM PHÁN TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ THÚY

Học viên: PHẠM TIỂU THƠ

Lớp Cao học Luật Khóa 3 – Tiền Giang

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 02 NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn Thạc sĩ “Xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo

luật tố tụng hình sự Việt Nam” là công trình nghiên cứu không bị trùng lập với các đề

tài khác trong cùng một lĩnh vực nghiên cứu. Tác giả cam đoan rằng các thông tin, tài

liệu trình bày trong luận văn có chú thích rõ nguồn gốc. Dưới sự hướng dẫn khoa học

của Ts. Vũ Thị Thúy luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tác giả.

Tác giả

Phạm Tiểu Thơ

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ

1 BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự

2 BLHS Bộ luật hình sự

3 QĐ Quyết định

4 HĐXX Hội đồng xét xử

5 TAND Tòa án nhân dân

6 BBPT Biên bản phiên tòa

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 6

CHƢƠNG 1. TRÌNH TỰ XÉT HỎI CỦA THẨM PHÁN TẠI PHIÊN TÒA

HÌNH SỰ SƠ THẨM .................................................................................................. 12

1.1. Quy định của pháp luật về trình tự xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ

thẩm ............................................................................................................................... 12

1.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về trình tự xét hỏi của thẩm phán tại phiên tòa hình sự

sơ thẩm........................................................................................................................... 15

1.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định về trình tự xét hỏi của thẩm phán tại phiên tòa hình

sự sơ thẩm...................................................................................................................... 21

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ............................................................................................ 23

CHƢƠNG 2. NỘI DUNG XÉT HỎI CỦA THẨM PHÁN TẠI PHIÊN TÒA

HÌNH SỰ SƠ THẨM .................................................................................................. 24

2.1. Quy định của pháp luật về nội dung xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự

sơ thẩm........................................................................................................................... 24

2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về nội dung xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình

sự sơ thẩm...................................................................................................................... 28

2.3. Kiến nghị nâng cao chất lượng nội dung xét hỏi của thẩm phán tại phiên tòa sơ

thẩm ............................................................................................................................... 33

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................................................................ 35

KẾT LUẬN .................................................................................................................. 36

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

6

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Vấn đề xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo Luật tố tụng

hình sự Việt Nam, có lịch sử phát triển cùng với lịch sử phát triển của ngành Tòa án

nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, sự

phát triển các Tòa án cấp huyện, Tòa án cấp tỉnh, Tòa án cấp liên khu trong thời gian

ngắn hơn 5 năm (từ 13/9/1945 đến 17/11/1950) đã tạo tiền đề cho phát triển của ngành

Tòa án như đào tạo cán bộ, phương thức hoạt động xét xử, xây dựng cơ sở vật chất,

xây dựng pháp luật, tuyên truyền pháp luật, quan hệ quốc tế

1

. Khi xã hội phát triển,

pháp luật cũng phải thay đổi theo để đáp ứng hoàn cảnh mới. Vì pháp luật có nhiều

hướng dẫn chi tiết, nên sự thay đổi của vấn đề xét hỏi của Thẩm phán chưa phù hợp,

vẫn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Bởi lẽ, có những tình huống diễn ra tại phiên tòa

khó khăn phức tạp, đòi hỏi khả năng áp dụng pháp luật và hiểu biết sâu và rộng về

pháp luật Việt Nam. BLTTHS năm 2015 ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư

pháp theo Nghị quyết 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 “Về một số nhiệm vụ trọng tâm

trong công tác tư pháp trong thời gian tới”, Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005

“Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”. Vấn đề xét hỏi của Thẩm phán tại

phiên tòa hình sự sơ thẩm theo luật hình sự tố tụng Việt Nam, là vấn đề mới do

BLTTHS năm 2015 có quy định khác BLTTHS năm 2003. Khi Thẩm phán giải quyết

vụ án hình sự thường gặp nhiều khó khăn khi mới dụng áp dụng những quy định mới,

do thói quen đã có lâu dài trong xét hỏi tại phiên tòa. Trên thực tế, Thẩm phán thường

không áp dụng quy định xét hỏi như quy định BLTTHS năm 2015, việc xét hỏi vẫn áp

dụng như BLTTHS năm 2003. Do tâm lý chậm đổi mới của Thẩm phán nên tại phiên

tòa, Thẩm phán hỏi làm rõ từng chi tiết của nội dung vụ án. Vì vậy, Thẩm phán hỏi

làm rõ nội dung vụ án, việc xét hỏi và tranh luận của VKS tại phiên tòa mang tính hình

thức. Tại một số phiên tòa, đại diện Viện kiểm sát không hỏi, hoặc hỏi lại những câu

của Thẩm phán đã hỏi trước đó. Như vậy, chức năng buộc tội của Viện kiểm sát chưa

được thể hiện rõ. Trình tự xét hỏi tại phiên tòa theo quy định BLTTHS năm 2015 đã

được nhà làm luật xây dựng trên cơ sở thực hiện yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 về

tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Nghị quyết số

41/2017/QH14 hướng dẫn “về việc thi hành Bộ luật hình sự số 100/2015/QH13 đã

1 Đỗ Văn Chỉnh, “Ngành TAND: Những bước đi lịch sử ”, đường dẫn: http://congly.vn/thoi-su/tieu￾diem/nganh-tand-nhung-buoc-di-lich-su-30090.html, truy cập ngày 22/11/2019.

7

được sửa đổi, bổ sung, một số điều theo luật số 12/2017/QH14 và về hiệu lực thi hành

của Bộ luật Tố tụng hình sự số 101/2015/QH13, Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự

số 99/2015/QH13, Luật thi hành tạm giữ tạm giam số 94/2015/QH13”. Nghị quyết

trên đã quy định ngày có hiệu lực của BLHS năm 2015, sửa đổi năm 2017 và

BLTTHS năm 2015 là ngày 01/01/2018. Cho nên, từ đầu năm 2018 cho đến nay mới

áp dụng BLTTHS năm 2015 trong công tác xét xử tại Tòa án.

Chính vì vậy, việc tìm hiểu về vấn đề xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình

sự sơ thẩm theo quy định của pháp luật sẽ giải quyết được vấn đề về cấp thiết đang

được quan tâm. Đó là lý do chọn đề tài vấn đề xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa sơ

thẩm theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam. Với đề tài này, tác giả mong muốn được

đóng góp một phần vào việc nghiên cứu BLTTHS năm 2015. Việc giải quyết những

vấn đề khó khăn vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật, từ đó có thể tìm ra biện

pháp khắc phục, hạn chế những vi phạm nhằm hướng tới sự phát triển nhận thức về

pháp luật hình sự.

2. Tình hình nghiên cứu

Cho đến thời điểm hiện nay, đã có nhiều đề tài nghiên cứu các quy định của

pháp luật về thủ tục tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo Luật tố tụng hình sự

Việt Nam. Có các đề tài nghiên cứu tương tự về trình tự, thủ tục và nội dung xét hỏi

của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Các đề tài đó là do các nhà khoa học,

các học viên của các trường đại học, các trung tâm và các cơ quan nhà nước thực hiện.

Cụ thể là có những bài viết đăng lên tạp chí Luật học, tạp chí nhà nước và pháp luật,

tạp chí Tòa án nhân dân, trên diễn đàn pháp luật, trên những trang thông tin điện tử.

Tuy rằng, có đề tài đã nghiên cứu về trình tự thủ tục tại phiên tòa hình sự sơ thẩm,

nhưng kết quả nghiên cứu còn nhiều vấn đề cần phải tiếp tục giải quyết. Do đó, các đề

tài nghiên cứu sau đây đã tạo tiền đề cho luận văn của tác giả:

Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Ngọc Kiện năm 2016 về “Thủ tục xét hỏi và

tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam”. Tác giả Nguyễn

Ngọc Kiện đã nghiên cứu thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm là

vai trò trọng tâm trong quá trình tranh tụng. Đó là một thủ tục tố tụng có tính bắt buộc,

công khai, thể hiện sự dân chủ, bình đẳng theo quy định của pháp luật. Chủ tọa điều

khiển thủ tục xét hỏi, tranh luận có vai trò quan trọng trong quá trình tranh tụng tại tòa

án. Tác giả Nguyễn Ngọc Kiện đã diễn tả sinh động một phiên tòa hình sự sơ thẩm

diễn ra như thế nào. Tác giả đã kế thừa của đề tài trên về trình tự xét hỏi và nội dung

xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa sơ thẩm. Tuy nhiên, trong luận án trên đây tác giả

8

Nguyễn Ngọc Kiện đã không nghiên cứu nhiều về vai trò của Hội thẩm. Trong phiên

tòa hình sự, Hội thẩm và Thẩm phán hợp thành HĐXX và có địa vị tố tụng ngang

nhau.

Luận văn thạc sĩ của tác giả Lê Trung Dũng, năm 2018 “Tranh tụng tại phiên

tòa hình sự sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn xét xử của

các Tòa án quân sự quân khu 2”. Tác giả Lê Trung Dũng nghiên cứu về lý luận và thực

tiễn việc tranh tụng và áp dụng các quy định của BLTTHS về tranh tụng tại các phiên

tòa HSST ở các TAQS Quân khu 2. Ý nghĩa và các yếu tố tác động đến chất lượng

tranh tụng tại phiên tòa hình sự, có so sánh với pháp luật số nước trên thế giới. Tác giả

đã nghiên cứu kế thừa của tác giả Lê Trung Dũng các vấn đề về lý luận và thực trạng

tranh tụng ở các Tòa án nói chung.

Luận văn thạc sĩ của tác giả Trần Hà Ngọc Châu, năm 2018 “Xét hỏi của Kiển

sát viên tại phiên tòa hình sự sơ thẩm từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân quận Tân

Phú, thành phố Hồ Chí Minh”. Tác giả Trần Hà Ngọc Châu nghiên cứu về những vấn

đề thực tiễn về việc xét hỏi trong phiên tòa hình sự sơ thẩm của Kiểm sát viên. Giải

pháp nhằm nâng cao kỹ năng xét hỏi của Kiểm sát viên, đánh giá kỹ năng xét hỏi của

Kiểm sát viên tham gia xét xử tại các phiên tòa hình sự sơ thẩm. Đề tài nghiên cứu

trên, có ý nghĩa quan trọng và liên quan mật thiết với đề tài “xét hỏi của Thẩm phán tại

phiên tòa hình sự sơ thẩm theo Luật tố tụng hình sự Việt Nam”, vì nội dung xét hỏi

của đại diện VKS cũng tương tự như nội dung xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa.

Luận văn thạc sĩ học của tác giả Đỗ Văn Thinh, năm 2006 “Thủ tục xét hỏi tại

phiên tòa hình sự sơ thẩm”. Tác giả đã nghiên cứu kế thừa và có chọn lọc thành quả

của tác giả Đỗ Văn Thinh về thủ tục xét hỏi tại phiên tòa sơ thẩm. Tuy nhiên, tác giả

Đỗ Văn Thinh nghiên cứu đề tài vào năm 2006, trước khi BLTTHS năm 2015 có hiệu

lực nên còn nhiều hạn chế của BLTTHS cũ chưa được sửa đổi bổ sung.

Ngoài ra còn có các bài viết về đề tài tác giả nghiên cứu như: “Vai trò của thẩm

phán trong tố tụng xét hỏi và những vướng mắc bất cập trong thực tiễn”; “Trình tự xét

hỏi tại phiên tòa sơ thẩm trong Tố tụng Hình sự Việt Nam”; “Kỹ năng điều hành tranh

tụng tại phiên tòa hình sự của Thẩm phán”.

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 mới có hiệu lực nên những vướng mắc, bất

cập về thực tiễn về xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa sơ thẩm theo luật tố tụng hình

sự Việt Nam cần được nghiên cứu nhiều hơn nữa.

Ngoài việc mang tính kế thừa của những công trình nghiên cứu pháp luật hiện

nay đề tài “xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo Luật tố tụng hình

9

sự Việt Nam ” còn tiếp tục phát triển về nghiên cứu thực tiễn xét hỏi tại phiên tòa, như

phân tích về trình tự và nội dung xét hỏi của Thẩm phán theo quy định của BLTTHS

năm 2015, có sự so sánh đối chiếu BLTTHS 2003. Tác giả có nghiên cứu trực tiếp các

Biên bản phiên tòa mà Tòa án đã xét xử để đưa ra nhận xét có liên quan đến đề tài cần

nghiên cứu. Sau đó tác giả có ý kiến kiến nghị để hoàn thiện pháp luật.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận Văn

Khi nghiên cứu về lý luận và thực tiễn công tác xét hỏi của Thẩm phán tại phiên

tòa tác giả hướng tới hai mục đích sau:

Một là, phân tích làm rõ về quy định của pháp luật về xét hỏi của Thẩm phán tại

phiên tòa sơ thẩm, thực tiễn và những bất cập còn tồn tại xoay quanh vấn đề xét hỏi

của Thẩm phán.

Hai là, Trên cơ sở thực tiễn và những vướng mắc, bất cập tác giả có ý kiến kiến

nghị để hoàn thiện về pháp luật tố tụng hình sự.

Nhiệm vụ của luận văn: Từ mục đích nghiên cứu của đề tài tác giả thực hiện

nhiệm vụ phân tích quy định pháp luật về xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa sơ thẩm

theo luật tố tụng hình sự Việt Nam. Trọng tâm là phân tích trình tự xét hỏi và nội dung

xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự, phân tích vai trò quan trọng của Thẩm

phán trong thủ tục xét hỏi tại phiên tòa. Sau đó đánh giá về thực tiễn áp dụng pháp luật

để kiến nghị nâng cao hiệu quả xét xử.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đề tài “xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo luật tố tụng

hình sự Việt Nam”, tác giả đặt trọng tâm nghiên cứu các quy định của pháp luật về xét

hỏi của Thẩm phán, việc điều khiển phần xét hỏi của Thẩm phán đặc biệt là trình tự và

nội dung xét hỏi tại phiên tòa. Từ nghiên cứu trên tác giả đánh giá thực tiễn áp dụng

pháp luật. Phạm vi nghiên cứu từ năm 2015 cho năm 2019, tác giả nghiên cứu số liệu

ở một số huyện, tỉnh như tỉnh Đồng Nai, tỉnh Tiền Giang, huyện Cai Lậy tỉnh Tiền

Giang, Tòa án huyện Cái Bè tỉnh Tiền Giang, Tòa án huyện Châu Thành tỉnh Tiền

Giang.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nội dung nghiên cứu

Tác giả dựa trên phương pháp phân tích, đánh giá thực tiễn công tác xét hỏi tại

của Thẩm phán tại phiên tòa hình sự sơ thẩm trong thời gian qua. Phân tích việc xét

hỏi của Thẩm phán được ghi trong các Biên bản phiên tòa. Tác giả tìm ra sự khác nhau

và những quy định tiến bộ về xét hỏi của Thẩm phán tại phiên tòa sơ thẩm theo Luật tố

tụng hình sự Việt Nam.