Hoạt động xét hỏi của kiểm sát viên trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------------

ĐẶNG MINH PHƯƠNG

HOẠT ĐỘNG XÉT HỎI CỦA KIỂM SÁT VIÊN

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------------

ĐẶNG MINH PHƯƠNG

HOẠT ĐỘNG XÉT HỎI CỦA KIỂM SÁT VIÊN

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật hình sự và TTHS Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học:

TS. LS. Phan Trung Hoài

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, tài liệu trong luận văn là trung thực. Kết quả luận văn chưa được

công bố ở các công trình khác.

Tác giả

Đặng Minh Phương

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự

CQĐT: Cơ quan điều tra

ĐTV: Điều tra viên

HĐXX: Hội đồng xét xử

KSV: Kiểm sát viên

LS: Luật sư

TA: Tòa án

TP: Thẩm phán

TTHS: Tố tụng hình sự

VKS: Viện kiểm sát

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

1. Bảng, biểu số 01: Số liệu về số người Tòa án tuyên không phạm tội (2009 - 2010)

2. Bảng số 02: Số liệu thể hiện kết quả khởi tố điều tra (2005 – 2011)

3. Bảng số 03: Số liệu thể hiện kết quả kiểm sát điều tra, kết thúc điều tra, đề

nghị truy tố và đình chỉ điều tra (2005 – 2011)

4. Bảng số 04: Số liệu thể hiện kết quả xử lý xủa Viện kiểm sát (2005 – 2011)

5. Bảng số 05: Số liệu về trả hồ sơ điều tra bổ sung (2005 – 2011)

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU

CHƯƠNG 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG XÉT HỎI CỦA

KIỂM SÁT VIÊN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ……………………..6

1.1. Khái niệm hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự ....... 6

1.2. Vai trò của hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự .... 10

1.2.1. Đảm bảo thực hiện tốt chức năng của Viện kiểm sát là thực hành

quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự ............. 10

1.2.2. Đảm bảo tính dân chủ, công bằng và công khai trong tố tụng hình sự .. 13

1.2.3. Kết quả hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên tại phiên tòa là căn cứ để

Hội đồng xét xử ra phán quyết .............................................................................. 14

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố

tụng hình sự ........................................................................................................ 15

1.3.1. Sự ảnh hưởng của mô hình tố tụng hình sự đối với hoạt động xét hỏi

của Kiểm sát viên ................................................................................................. 15

1.3.2. Vai trò của Hội đồng xét xử tại phiên tòa hình sự sơ thẩm đã có những

ảnh hưởng nhất định đối với hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên ........................ 18

1.3.3. Mối quan hệ giữa Kiểm sát viên với Viện trưởng Viện kiểm sát ........ 20

1.4. Hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong mối quan hệ với hoạt động xét

hỏi của các chủ thể khác trong tố tụng hình sự ................................................. 21

1.4.1. Hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong mối quan hệ với hoạt động

xét hỏi của Điều tra viên trong giai đoạn điều tra ................................................ 21

1.4.2. Hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong mối quan hệ với hoạt động

xét hỏi của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ............... 23

1.4.3. Hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong mối quan hệ với hoạt động

xét hỏi của Luật sư bào chữa ................................................................................ 25

1.5. Mối quan hệ giữa xét hỏi và tranh tụng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

.............................................................................................................................. 27

CHƯƠNG 2. HOẠT ĐỘNG XÉT HỎI CỦA KIỂM SÁT VIÊN TRONG

TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM - THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI

PHÁP, ĐỀ XUẤT …………………………………………………………….. 30

2.1. Những vấn đề pháp lý về hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng

hình sự ................................................................................................................ 30

2.1.1. Pháp luật thực định của Việt Nam về hoạt động xét hỏi của Kiểm sát

viên trong tố tụng hình sự ..................................................................................... 30

2.1.2. Pháp luật của các nước về chế định Kiểm sát viên/Công tố viên trong

tố tụng hình sự liên quan đến hoạt động xét hỏi .................................................... 37

2.2. Thực trạng và một số giải pháp, đề xuất nâng cao chất lượng hoạt động xét

hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự Việt nam ..................................... 42

2.2.1. Thực trạng hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự

Việt Nam .............................................................................................................. 42

2.2.2. Một số ưu điểm và hạn chế trong hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên .. 45

2.2.3. Một số giải pháp, đề xuất nâng cao chất lượng hoạt động xét hỏi của

Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự Việt Nam ....................................................... 56

KẾT LUẬN ....................................................................................................... 87

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị

Đảng Cộng sản Việt Nam yêu cầu của cải cách tư pháp trong thời gian tới là đề cao

vai trò tranh tụng nói chung và tranh tụng trong tố tụng hình sự (TTHS) nói riêng.

Trong đó, Nghị quyết chỉ rõ: “Phán quyết của Tòa án (TA) phải căn cứ chủ yếu vào

kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ,

ý kiến của Kiểm sát viên (KSV), người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn,

bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để ra những bản án, quyết định

đúng pháp luật, có sức thuyết phục…”. Đây là Nghị quyết đặc biệt quan trọng định

hướng tiến trình cải cách tư pháp, góp phần nâng cao tính công bằng, khách quan,

đúng pháp luật của các bản án và quyết định của tòa án.

Tiếp theo sau đó Nghị Quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị

về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, tiếp tục đề cập đến nội dung của

chiến lược cải cách tư pháp và yêu cầu phải áp dụng nhiều biện pháp nhằm nâng

cao hơn nữa chất lượng xét xử theo tranh tụng. Nghị quyết này khẳng định: “Nâng

cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của các

hoạt động tư pháp…”.

Như vậy, thông qua hai Nghị quyết có tính chiến lược dài hạn nói trên đã xác

quyết coi tranh tụng sẽ là một hướng đi chủ đạo, mũi nhọn của cải cách tư pháp.

Điều đó, đặt ra cho toàn bộ hệ thống các cơ quan đấu tranh, phòng chống tội phạm

hiện nay yêu cầu đổi mới nhận thức ngay trong tư duy của từng cơ quan và cán bộ

tư pháp, một mặt buộc họ phải nắm vững những kiến thức chuyên môn, mặt khác

đòi hỏi không ngừng rèn luyện khả năng xét hỏi, tranh luận để tạo tiền đề cho tranh

tụng trong thời gian tới.

Đặt trong bối cảnh nhận thức nói trên, công tác xét hỏi của Kiểm sát viên

trong các giai đoạn tố tụng cần phải được quan tâm đúng mức. Nếu như trong giai

đoạn điều tra, xét hỏi của Kiểm sát viên sẽ làm rõ các căn cứ để Viện kiểm sát

(VKS) quyết định phê chuẩn các lệnh, quyết định của Cơ quan điều tra (CQĐT); thì

xét hỏi của Kiểm sát viên trong giai đoạn truy tố sẽ đảm bảo cho Viện kiểm sát truy

tố bị can đúng người đúng tội, đúng pháp luật. Việc xét hỏi tại phiên tòa của Kiểm

sát viên không những sẽ bảo vệ được nội dung cáo trạng đã truy tố mà còn là tiền đề

để giúp Kiểm sát viên tranh luận với Luật sư (LS) và những người tham gia tố tụng

khác, làm rõ vai trò của Kiểm sát viên tại phiên tòa. Vì vậy nâng cao kỹ năng xét

hỏi của Kiểm sát viên trong các giai đoạn tố tụng là rất cần thiết, vừa đáp ứng đòi

hỏi của vấn đề tăng cường chức năng công tố, gắn công tố với hoạt động điều tra và

vừa đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa theo như các Nghị

quyết của Đảng đã đề ra.

2

Tuy nhiên, căn cứ vào các Báo cáo tổng kết công tác kiểm sát hàng năm của

ngành Kiểm sát cho thấy tỷ lệ án bị trả hồ sơ điều tra bổ sung là vẫn còn cao1

. Điều

đó cho thấy một thực trạng đáng lo ngại về chất lượng xét hỏi của Kiểm sát viên

trong tố tụng hình sự hiện nay.

Qua thực tiễn công tác tại ngành Kiểm sát cho thấy, các Kiểm sát viên mới chỉ

quan tâm đến việc xét hỏi làm rõ đối với những vụ án có Luật sư, bị cáo chối tội, vụ

án có tình tiết phức tạp. Các vụ án khác việc xét hỏi chỉ mang tính thủ tục hoặc

không xét hỏi dẫn đến chỉ căn cứ chủ yếu vào hồ sơ vụ án do Cơ quan điều tra

chuyển sang, vì vậy, tại phiên tòa khi có các tình tiết phức tạp phát sinh, bị cáo thay

đổi lời khai, chối tội, Kiểm sát viên thường lúng túng, không xử lý được tình huống.

Tại một số phiên tòa, có Kiểm sát viên mới chỉ quan tâm đến việc xét hỏi bị

cáo mà chưa thực sự quan tâm đến việc xét hỏi những người tham gia tố tụng khác.

Kiểm sát viên chưa chọn lọc các câu hỏi mà yêu cầu bị cáo trình bày lại nội dung vụ

án, việc xét hỏi không có trọng tâm, không phục vụ cho cho việc tranh luận và luận

tội. Việc xét hỏi với các vụ án có nhiều bị cáo, nhiều người tham gia tố tụng chưa

khoa học, vì vậy kết quả xét hỏi bị cáo này không phục vụ đấu tranh với bị cáo khác

gây khó khăn cho việc đánh giá chứng cứ. Đặc biệt, có Kiểm sát viên không thực

hiện quyền hạn của mình khi được Chủ tọa phiên tòa hỏi ý kiến để kết thúc phần xét

hỏi, mặc dù còn nhiều vấn đề cần phải đấu tranh làm rõ nhưng Kiểm sát viên đã

không tiến hành xét hỏi.

Như vậy, xuất phát từ yêu cầu của cải cách tư pháp và đòi hỏi của thực tiễn

công tác nói trên, học viên chọn đề tài “Hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong

tố tụng hình sự Việt Nam” làm đề tài luận văn Thạc sỹ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu

Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết khoa học về hoạt

động xét hỏi của KSV ở nhiều khía cạnh khác nhau, cụ thể như:

2.1 Ở cấp độ nghiên cứu của Luận văn khoa học gồm có một số công trình

của các tác giả như:

- Lê Đức Thọ (2008), Xét hỏi, tranh luận và nâng cao tranh tụng tại phiên

tòa hình sự sơ thẩm, Luận văn Thạc sỹ, Trường Đại học Luật Tp. HCM;

- Đỗ Văn Thinh (2006), Thủ tục xét hỏi tại phiên tòa hình sự sơ thẩm, Luận

văn Thạc sỹ, Trường Đại học Luật Tp. HCM;

- Trịnh Minh Tân (2002), Tính độc lập của KSV trong TTHS, Luận văn Thạc

sỹ, Trường Đại học Luật Tp. HCM;

1

Kết quả từ báo cáo thống kê công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra từ năm 2005-2011 của

ngành Kiểm sát quân sự cho thấy tỷ lệ Viện trả hồ sơ yêu cầu CQĐT bổ sung bình quân là 4,6% và nhìn

chung đang có xu hướng giảm dần, nhưng chưa vững chắc, từ 7% năm 2005 xuống còn 3% năm 2010. Tuy

nhiên năm 2011 lại tăng lên 4,3 %. Tỷ lệ TA trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung bình quân là 6,1% từ năm

2005 đến năm 2008 có xu hướng giảm còn 4%, nhưng lại tăng trở lại tỷ lệ cao 8,2% vào năm 2010, năm

2011 có giảm xuống 6,9% nhưng vẫn là một tỷ lệ cao hơn tỷ lệ của năm đầu nghiên cứu.

3

- Lê Thị Đông (2011), Địa vị pháp lý của KSV trong giai đoạn điều tra, truy

tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Luận văn Thạc sỹ, Trường Đại học Luật Tp. HCM;

2.2 Ở cấp độ các bài viết khoa học gồm có một số tác phẩm của các tác giả

như:

- Lê Cảm (2004), “Bàn về vấn đề tranh tụng và các yếu tố tranh tụng trong

pháp luật TTHS Việt Nam”, Tạp chí Kiểm sát, (07);

- Nguyễn Đức Mai (2007), “Tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm theo

tinh thần cải cách tư pháp. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, Tạp chí Tòa án nhân

dân, (17);

- Nguyễn Thái Phúc (2003), “Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) sửa

đổi và nguyên tắc tranh tụng”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (09);

- Phạm Hồng Hải (2004), Tiến tới xây dựng TTHS ở Việt Nam theo kiểu

tranh tụng, Cải cách ở Việt Nam trong xây dựng nhà nước pháp quyền, Nxb.

ĐHQG HN;

- Trần Văn Độ (2004), “Bản chất tranh tụng tại phiên tòa”, Tạp chí Khoa học

Pháp lý, (04);

- Đinh Văn Quế (2004), “Một số vấn đề thủ tục xét hỏi tại phiên tòa sơ thẩm

hình sự theo BLTTHS”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (09) …

Tuy có rất nhiều công trình nghiên cứu và bài viết khoa học ở các cấp độ

khác nhau, nội dung phong phú phản ánh nhiều phương diện khác nhau của hoạt

động xét hỏi trong tố tụng hình sự nói chung, nhưng nhìn chung chưa có một công

trình nghiên cứu độc lập và chuyên sâu về vấn đề xét hỏi của Kiểm sát viên trong

các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Một số công trình, bài viết khoa học thì đi sâu

vào phân tích, làm rõ ở khía cạnh chính là xét hỏi của Kiểm sát viên trong giai đoạn

xét xử sơ thẩm (Đỗ Văn Thinh, Lê Thị Đông, Lê Đức Thọ, Đinh Văn Quế, Trần

Văn Độ, Nguyễn Đức Mai…); một số công trình, bài viết khoa học khác của các

chuyên gia đầu ngành thì chỉ đề cập, điểm sơ qua vài nét nhỏ trong các giai đoạn

còn lại (Lê Cảm, Phạm Hồng Hải, Nguyễn Thái Phúc…).

Như vậy, việc nghiên cứu một cách cơ bản, toàn diện, có hệ thống vấn đề

trên là việc làm có ý nghĩa quan trọng về lý luận và thực tiễn.

3. Mục đích, đối tượng nghiên cứu

Tác giả chọn đề tài này với mục đích làm sáng tỏ về vai trò, vị trí của hoạt

động xét hỏi của Kiểm sát viên trong các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử; củng cố

về mặt lý luận, hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về hoạt động xét

hỏi của Kiểm sát viên góp phần nâng cao chất lượng của hoạt động này trong quá

trình giải quyết vụ án hình sự.

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên

trong các giai đoạn của tố tụng hình sự.

4

4. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận văn được xác định là hoạt động xét hỏi của

Kiểm trong các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy

định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và thực trạng hoạt động xét hỏi của

Kiểm sát viên từ năm 2005 đến năm 20112

.

5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn

- Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận

của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và

Nhà nước ta về Nhà nước và Pháp luật.

- Phương pháp cụ thể:

+ Phương pháp điều tra: Được sử dụng thông qua phương pháp gửi phiếu

khảo sát trực tiếp hoặc qua đường bưu điện đến các đối tượng cần khảo sát như

Thẩm phán (TP), Kiểm sát viên, Luật sư để thu thập các số liệu đánh giá khách

quan về hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự làm cơ sở cho

việc đánh giá thực trạng của đề tài.

+ Phương pháp so sánh: Được sử dụng để so sánh những quy định của pháp

luật Việt Nam với pháp luật một số nước trên thế giới về hoạt động xét hỏi của

Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự, từ đó rút ra những yếu tố hợp lý để đề xuất,

kiến nghị áp dụng vào pháp luật Việt Nam.

Ngoài ra, học viên còn sử dụng một số phương pháp như phân tích, tổng hợp

để phục vụ cho hoạt động nghiên cứu của mình.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Với kết quả nghiên cứu tương đối đầy đủ, toàn diện và có hệ thống, luận văn

đã cố gắng làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn về hoạt động xét

hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện về

vai trò của hoạt động này trong tố tụng hình sự. Bên cạnh đó, với kết quả đạt được

luận văn còn có giá trị nhất định về phương diện lý luận, đóng góp vào quá trình

hoàn thiện pháp luật và thực tiễn hoạt động của ngành Kiểm sát, nâng cao tố chất và

năng lực của Kiểm sát viên.

- Về phương diện lý luận: Thông qua việc đưa ra khái niệm thống nhất về

hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình hình sự, luận văn đã bổ sung

một nội dung nhỏ vào hệ thống lý luận về hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong

tố tụng tụng hình sự.

2

Nội dung hoạt động xét hỏi của Kiểm sát viên trong tố tụng hình sự từ trước đến nay chưa được tổng kết,

đánh giá và kết luận. Tham khảo một số tài liệu tập huấn chuyên ngành Kiểm sát chúng tôi chỉ thu thập được

một vài nội dung có liên quan, vì lý do đó chúng tôi phải dựa trên cơ sở tài liệu tổng kết của ngành Kiểm sát

giai đoạn 2005-2011 để thu thập số liệu phục vụ cho đề tài.