Xây dựng một số hoạt động dạy học vật lí 10 ở trường THPT gắn với thực tế sản xuất kinh doanh tại tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––––

ĐỖ THU TRANG

XÂY DỰNG MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ 10

Ở TRƯỜNG THPT GẮN VỚI THỰC TẾ SẢN XUẤT

KINH DOANH TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––––

ĐỖ THU TRANG

XÂY DỰNG MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ 10

Ở TRƯỜNG THPT GẮN VỚI THỰC TẾ SẢN XUẤT

KINH DOANH TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Vật lí

Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học : TS. NGUYỄN THỊ THU HÀ

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Đề tài: "Xây dựng một số hoạt động dạy học môn Vật lí

10 ở trường THPT gắn với thực tế sản xuất kinh doanh tại tỉnh Thái Nguyên" là

do bản thân tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả trong đề tài là trung thực. Nếu sai sự

thật tôi xin chịu trách nhiệm.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2019

Tác giả

Đỗ Thu Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Thu

Hà, người đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên

cứu luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo của Bộ môn Giáo dục Vật lý,

Khoa Vật lý; Phòng Sau đại học, Ban Giám hiệu Trường đại học Sư Phạm - Đại học

Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá trình học tập cũng như nghiên

cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu Trường THPT Thái Nguyên tỉnh Thái

Nguyên và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện, động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình

thực nghiệm sư phạm cũng như quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ở bên giúp đỡ,

động việc tôi trong quá trình nghiên cứu luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2019

Tác giả

Đỗ Thu Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................iv

Danh mục các bảng........................................................................................................v

Danh mục các hình .......................................................................................................vi

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................3

3. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3

4. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................4

6. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................4

7. Đóng góp của đề tài ..................................................................................................5

8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN........................................................6

1.1. Cơ sở lí luận............................................................................................................6

1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về dạy học gắn với thực tiễn sản xuất kinh

doanh tại địa phương .....................................................................................................6

1.1.2. Khái niệm hoạt động sản xuất kinh doanh...........................................................8

1.1.3. Dạy học gắn với thực tiễn sản xuất kinh doanh tại địa phương ..........................9

1.1.4. Giáo dục định hướng nghề nghiệp trong nhà trường phổ thông .......................10

1.1.5. Một số biện pháp tổ chức hoạt động dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất

kinh doanh tại địa phương góp phần giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh ....12

1.1.6. Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học gắn với hoạt động sản xuất

kinh doanh tại địa phương ...........................................................................................14

1.2. Cơ sơ thực tiễn......................................................................................................19

1.2.1. Tìm hiểu thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh trên đại bàn tỉnh

Thái Nguyên ...............................................................................................................19

1.2.2. Thực trạng việc dạy học môn Vật lí gắn với thực tế sản xuất kinh doanh tại

tỉnh Thái Nguyên .........................................................................................................20

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................23

Chương 2: THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ 10 GẮN

VỚI THỰC TIỄN SẢN XUẤT, KINH DOANH TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ...24

2.1. Dạy học Vật lí 10 gắn với thực tế sản xuất, kinh doanh tại tỉnh Thái Nguyên ....24

2.1.1. Cấu trúc môn Vật lí trong chương trình giáo dục phổ thông.............................24

2.1.2. Mối liên hệ của nội dung môn Vật lí cấp THPT với hoạt động sản xuất,

kinh doanh ...................................................................................................................25

2.2. Thiết kế các hoạt động dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất kinh doanh

trên đại bàn tình Thái Nguyên .....................................................................................28

2.2.1. Hoạt động dạy học chủ đề “Sự bay hơi. Độ ẩm không khí” gắn với hoạt

động sản xuất kinh doanh chè trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ....................................28

2.2.2. Hoạt động dạy học chủ đề “Sự chuyển thể của vật rắn” gắn với hoạt động

sản xuất kinh doanh thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................................58

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................59

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................................60

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm.....................................................................60

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ...........................................................................60

3.3. Đối tượng thực nghiệm.........................................................................................60

3.4. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ...........................................................................60

3.5. Phương pháp thực nghiệm....................................................................................63

3.5.1. Chọn mẫu thực nghiệm......................................................................................63

3.5.2. Phương pháp kiểm tra và xử lý kết quả thực nghiệm........................................63

3.6. Những thuận lời và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm...................64

3.6.1. Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm....................................................64

3.6.2. Những khó khăn trong quá trình thực nghiệm...................................................64

3.7. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ...............................................................65

3.7.1. Đánh giá định tính..............................................................................................65

3.7.2. Đánh giá định lượng ..........................................................................................72

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................75

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................77

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................80

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CSSX Cơ sở sản xuất

ĐHNN Định hướng nghề nghiệp

GV Giáo viên

HĐ Hoạt động

HS Học sinh

SGK Sách giáo khoa

SXKD Sản xuất kinh doanh

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Sử dụng kiến thức vật lí trong một số ngành nghề ở tỉnh Thái Nguyên......20

Bảng 1.2. GV đánh giá tầm quan trọng việc ứng dụng của Vật lí trong một số

ngành nghề .............................................................................................21

Bảng 1.3. Những khó khăn trong việc ứng dụng môn Vật lí trong một số

ngành nghề trong dạy học Vật lí............................................................21

Bảng 1.4. Thái độ của HS đối với việc áp dụng kiến thức vật lí vào các ngành nghề....22

Bảng 1.5. Ý kiến của HS về lợi ích môn vật lí ứng dụng vào các ngành nghề......22

Bảng 2.1. Nội dung kiến thức Vật lí 10 gắn với hoạt động sản xuất, kinh doanh..........25

Bảng 2.2. Quy trình sản xuất chè và các kiến thức Vật lí liên quan đến sự bay

hơi và độ ẩm không khí..........................................................................30

Bảng 2.3. Quy trình sản xuất chè và các kiến thức Vật lí liên quan đã học...........32

Bảng 2.4. Các hoạt động dạy học...........................................................................43

Bảng 2.5. Bảng hướng dẫn đánh giá khả năng tìm hiểu hoạt động sản xuất,

kinh doanh chè tại địa phương của học sinh..........................................49

Bảng 2.6. Bảng hướng dẫn đánh giá năng lực nhận thức của học sinh .................52

Bảng 3.1. Kết quả thống kê năng lực tìm hiểu hoạt động tại cơ sở sản xuất

kinh doanh chè tại địa phương...............................................................72

Bảng 3.2. Kết quả thống kê khả năng nhận thức của HS trong quá trình dạy

học..........................................................................................................73

Bảng 3.3. Kết quả thống kê bài kiểm tra ................................................................74

Bảng 3.4. Kết quả thống kê năng lực định hướng nghề nghiệp .............................74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DA`NH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Sơ đồ quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học gắn với hoạt

động sản xuất kinh doanh tại địa phương ..............................................15

Hình 1.2. Sơ đồ giai đoạn chuẩn bị........................................................................16

Hình 1.3. Sơ đồ giai đoạn xây dựng kế hoạch dạy học .........................................17

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục và Đào tạo đang phải đối mặt với những thách thức trong bối cảnh

thị trường lao động và việc làm biến đổi nhanh chóng, khó lường. Đặc biệt dưới tác

động của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật, đổi mới giáo dục và đào tạo là yếu tố

quan trọng đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Theo

đó, để đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội, một trong những hướng

đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay là dạy học gắn với thực tiễn sản xuất kinh doanh

tại địa phương.

Trong dạy học nói chung và dạy học Vật lí ở phổ thông nói riêng, những yêu

cầu về đổi mới giáo dục và đào tạo theo hướng dạy học gắn với thực tiễn đã được nêu

rõ trong Nghị quyết số 29-NQ/TW: “Các tổ/nhóm chuyên môn, giáo viên chủ động

rà soát, tinh giảm nội dung dạy học phù hợp với chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ

của chương trình môn học; khuyến khích giáo viên thiết kế lại các tiết học trong sách

giáo khoa thành các bài học theo chủ đề để tổ chức cho học sinh hoạt động học tích

cực, tự lực chiếm lĩnh kiến thức và vận dụng vào thực tiễn; chú trọng lồng ghép giáo

dục đạo đức và giá trị sống, rèn luyện kĩ năng sống, hiểu biết xã hội, thực hành pháp

luật” và trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lí (tháng 1/2019): “Chương

trình môn Vật lí coi trọng việc rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng tri thức Vật lí

vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, đáp

ứng đòi hỏi của cuộc sống; vừa đảm bảo phát triển năng lực trên nền tảng những năng

lực chung và năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên đã hình thành ở giai đoạn giáo dục

cơ bản, vừa đáp ứng yêu cầu định hướng vào một số ngành nghề cụ thể”.

Để thực hiện đổi mới giáo dục và đào tạo, hiện nay các trường phổ thông trên

cả nước đã thực hiện đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học, chú ý các hoạt động

trải nghiệm cho học sinh. Ngoài ra, các trường THPT còn đẩy mạnh công tác nghiên

cứu khoa học đối với học sinh trung học; động viên học sinh trung học tích cực tham

gia các cuộc thi nghiên cứu khoa học kĩ thuật theo Công văn số 3486/BGĐT-GDTrH

ngày 09/8/2017 của Bộ GDĐT và Công văn số 1258/SGDĐT-GDTrH ngày

14/8/2017 của sở GDĐT về việc hướng dẫn triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

và tổ chức Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp Quốc gia dành cho học sinh trung học năm

2017-2018. Qua những hoạt động như vậy, học sinh có cơ hội áp dụng những kiến

thức Vật lí vào thực tiễn cuộc sống, được rèn khả năng tư duy, suy nghĩ sâu sắc khi

gặp những vấn đề phức tạp, có điều kiện để khám phá, đánh giá, giải thích và tổng

hợp thông tin từ các tình huống thực tiễn của địa phương; có cơ hội để vận dụng và

phát triển kiến thức lý thuyết đã học từ đó áp dụng vào việc sản xuất kinh doanh tại

địa phương nơi mình đang sinh sống.

Cùng với nâng cao chất lượng dạy và học, từ năm 2016-2017, Bộ GD&ĐT chỉ

đạo tất cả các Sở GD&ĐT triển khai thí điểm mô hình giáo dục nhà trường gắn với

thực tiễn sản xuất, kinh doanh của địa phương. Theo đó sở GD&ĐT các tỉnh đã ban

hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các trường phổ thông có đủ điều kiện triển khai

mô hình trường học mới; lựa chọn các đơn vị thực hiện điểm mô hình cấp tỉnh, từ đó

các đơn vị tích cực triển khai, nhân rộng mô hình điểm ra các cơ sở giáo dục khác.

Đây cũng là một trong những hoạt động nhằm định hướng nghề nghiệp cho học sinh,

giúp các em có thể lựa chọn nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp THPT. Các mô hình được

thực hiện triển khai thí điểm cấp tỉnh như mô hình: “Trường học gắn với di sản Tín

ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tại Phú Thọ”; “Trường học gắn với di sản Hát Xoan”;

“Trường học gắn với cây bưởi đặc sản Đoan Hùng”; “Trường học gắn với làng nghề

đan lát”…. Qua một năm thực hiện các mô hình đã tạo ra sự thay đổi lớn về hình

thức, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá. Từ đó tạo được môi trường, không khí

học tập thân thiện, thoải mái, giúp học sinh hứng thú và phát huy được tính tích cực,

chủ động, sáng tạo trong học tập; học sinh được thực hành, trải nghiệm, vận dụng

kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong đời sống nhiều hơn; giảm áp lực

trong các giờ học lý thuyết căng thẳng, trừu tượng trên lớp; biết trân quý những giá trị

truyền thống quý báu của dân tộc… góp phần giúp học sinh phát triển toàn diện, nâng

cao kiến thức về kỹ năng sống, giúp các em năng động, sáng tạo, thích nghi tốt với

môi trường sống, các em có cơ hội để thể hiện năng lực, phẩm chất qua thực tế, đồng

thời góp phần tích cực vào việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong các nhà

trường phổ thông trên cả nước.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Nghiên cứu chương trình Vật lí ở THPT tôi nhận thấy chương trình được ứng

dụng rất nhiều trong sản xuất, kinh doanh tại địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Điển hình

Thái Nguyên là một tỉnh nổi tiếng với đặc sản chè, và với mỗi học sinh trên địa bàn

tỉnh không còn xa lạ gì với những công đoạn được sản xuất chè. Những kiến thức đã

học như: nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm,… có ảnh hưởng gì đến việc tạo năng suất cho sản

lượng chè hay máy sao chè hoạt động theo nguyên tắc nào? Thì từ những kiến thức

Vật lí tôi tin rằng học sinh không chỉ lĩnh hội được tri thức, vận dụng sáng tạo các tri

thức lĩnh hội được trong giải quyết vấn đề thực tiễn mà còn định hướng được nghề

nghiệp trong tương lai.

Xuất phát từ những lí do đó nên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Xây dựng

một số hoạt động dạy học môn Vật lí 10 ở trường THPT gắn với thực tế sản xuất

kinh doanh tại tỉnh Thái Nguyên”.

2. Mục đích nghiên cứu

Thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học Vật lí 10 gắn với thực tế sản xuất kinh

doanh tại tỉnh Thái Nguyên nhằm góp phần giáo dục định hướng nghề nghiệp cho

học sinh.

3. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết kế và tổ chức được hoạt động dạy học môn Vật lí gắn với thực tế sản

xuất kinh doanh tại tỉnh Thái Nguyên sẽ góp phần giáo dục định hướng nghề nghiệp

cho học sinh.

4. Đối tượng nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

- Việc dạy học Vật lí gắn với hoạt động sản xuất, kinh doanh tại địa phương.

- Việc vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn và định hướng nghề nghiệp

tương lai của học sinh trong tương lai.

4.2. Phạm vi nghiên cứu: Việc dạy học một số kiến thức chương “Chất rắn và Chất

lỏng. Sự chuyển thể” Vật lí 10 gắn với thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh trên

địa bàn tỉnh Thái Nguyên với mục đích giúp HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn,

góp phần định hướng nghề nghiệp cho HS.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận: Nghiên cứu các tài liệu về khái niệm sản xuất kinh

doanh, về dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất kinh doanh tại địa phương, về

giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

- Nghiên cứu cơ sở thực tiễn: về hoạt động sản xuất, kinh doanh trên địa

bàn tỉnh Thái Nguyên, về hoạt động dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất tại

tỉnh Thái Nguyên.

- Nghiên cứu mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ của HS trong dạy học Vật

lí 10 có liên quan đến các hiện tượng Vật lí, các ứng dụng Vật lí gắn với hoạt động

sản xuất, kinh doanh tại địa phương.

- Đề xuất quy trình thiết kế, tổ chức hoạt động dạy học gắn với thực tiễn sản

xuất kinh doanh tại địa phương.

- Thiết kế một số kế hoạch dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất kinh

doanh tại Thái Nguyên.

- Thử nghiệm sư phạm tại trường THPT để đánh giá tính khả thi của kế hoạch

dạy học đã thiết kế, cụ thể là đánh giá hiệu quả của việc dạy học môn Vật lí ở phổ

thông gắn với sản xuất kinh doanh ở địa phương đối với việc vận dụng kiến thức vào

thực tiễn và giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

6. Phương pháp nghiên cứu

6.1. Nghiên cứu tài liệu: Các tài liệu về hoạt động sản xuất kinh doanh, về dạy học

Vật lí gắn với thực tế sản xuất kinh doanh tại địa phương, về định hướng nghề nghiệp

cho học sinh trong dạy học… làm cơ sở lí luận cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu.

6.2. Điều tra khảo sát thực tế: Điều tra thực tiễn sản xuất kinh doanh tại tỉnh Thái

Nguyên, thực tiễn việc dạy học Vật lí gắn với thực tiễn sản xuất kinh doanh tại

địa phương.

6.3. Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thực nghiệm trên lớp nhằm đưa ra nhận xét,

đánh giá khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, định hướng nghề nghiệp

của học sinh trong tương lai, từ đó kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết nghiên cứu

đề tài.

6.4. Thống kê toán học: Được sử dụng trong quá trình xử lý các số liệu thực nghiệm.