Xây dựng một só biện pháp dạy học sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ XUÂN THƯƠNG

XÂY DỰNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC

SINH HỌC 10 THPT BẰNG TIẾNG ANH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ XUÂN THƯƠNG

XÂY DỰNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC

SINH HỌC 10 THPT BẰNG TIẾNG ANH

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã ngành: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HÀ

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, dưới sự hướng dẫn

của TS. Nguyễn Thị Hà. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết

quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những kết quả nghiên cứu trong luận

văn này.

Thái Nguyên, tháng năm 2018

Nguyễn Thị Xuân Thương

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu

sắc tới TS. Nguyễn Thị Hà, người đã hết sức tận tâm trong việc định hướng, chỉ

đạo, giúp đỡ về mặt chuyên môn cũng như động viên tôi trong suốt quá trình làm

luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn quý Thầy Cô lãnh đạo trường Đại học Sư phạm Thái

Nguyên, quý Thầy Cô Phòng Sau đại học, trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã

tạo mọi điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới toàn thể các Thầy giáo, Cô giáo và cán

bộ, nhân viên trong bộ môn Lý luận và Phương pháp dạy học Sinh học cũng như

trong khoa Sinh học trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ, đóng góp

nhiều ý kiến quý báu và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và

nghiên cứu tại trường.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu, các Thầy giáo, Cô giáo và

các em HS trường THPT Chu Văn An, tỉnh Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo

điều kiện cho tôi tiến hành khảo sát và tổ chức dạy học để hoàn thành các nghiên cứu

trong luận văn.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè, đồng nghiệp đã động

viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này.

NGUYỄN THỊ XUÂN THƯƠNG

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ................................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...........................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH..............................................................................................v

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do lựa chọn đề tài .................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................3

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu...........................................................................3

4. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................3

6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3

8. Những đóng góp mới của đề tài.................................................................................5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..............................6

1.1. Vấn đề tích cực hóa trong dạy học .........................................................................6

1.2. Tổng quan tài liệu ...................................................................................................7

1.2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài .........................................................................7

1.2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam............................................................................8

1.3. Cơ sở lý luận của đề tài...........................................................................................9

1.3.1. Cơ sở lý thuyết của việc xây dựng một số biện pháp dạy học Sinh học 10 bằng

tiếng Anh........................................................................................................................9

1.3.2. Phương pháp đóng vai .......................................................................................11

1.3.3. Tính tích cực ......................................................................................................14

1.3.4. Phát huy tính tích cực thông qua phương pháp đóng vai ..................................14

1.4. Cơ sở thực tiễn của đề tài......................................................................................15

1.4.1. Phiếu tham khảo ý kiến GV...............................................................................15

1.4.2. Phiếu tham khảo ý kiến HS ...............................................................................18

iv

Chương 2. QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC MỘT SỐ BIỆN PHÁP

DẠY HỌC SINH HỌC 10 BẰNG TIẾNG ANH ....................................................20

2.1. Các nguyên tắc khi xây dựng một số biện pháp dạy học Sinh học 10 bằng

tiếng Anh ............................................................................................................ 20

2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức một số biện pháp dạy học Sinh học 10 bằng

tiếng Anh ............................................................................................................ 22

2.2.1. Quy trình thiết kế và tổ chức biện pháp trò chơi quy tắc...................................22

2.2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức biện pháp biểu diễn kịch.....................................40

Chương 3. KIỂM NGHIỆM VÀ ĐÁNH GIÁ.........................................................48

3.1. Mục đích kiểm nghiệm .........................................................................................48

3.2. Nội dung kiểm nghiệm .........................................................................................48

3.3. Phương pháp kiểm nghiệm...................................................................................48

3.3.1. Cơ sở và đối tượng.............................................................................................48

3.3.2. Quy trình ............................................................................................................49

3.4. Kết quả kiểm nghiệm và đánh giá ........................................................................56

3.4.1. Kết quả kiểm nghiệm bằng phương pháp chuyên gia .......................................56

3.4.2. Kết quả kiểm nghiệm bằng tổ chức dạy học......................................................58

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................67

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................69

PHỤ LỤC....................................................................................................................72

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Đọc là

1 GV Giáo viên

2 HS Học sinh

3 PPDH Phương pháp dạy học

4 TB Trung bình

5 TC Tiêu chí

6 THPT Trung học phổ thông

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Hệ số tiêu chí trong thang đo tính tích cực của HS trước tác động sư

phạm và sau tác động sư phạm................................................................ 56

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia về biện pháp trò chơi quy tắc

và biểu diễn kịch...................................................................................... 57

Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra độ tin cậy của thang đo tính tích cực của HS .............. 65

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1: Biểu đồ thực trạng dạy học Sinh học bằng tiếng Anh tại một số

trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên...........................................19

Hình 2.1. Sơ đồ tổng quát quy trình thiết kế và tổ chức trò chơi quy tắc................23

Hình 2.3. Minh họa sơ đồ “Dòng năng lượng trong thế giới sống” (tiếng Anh).....33

Hình 2.4. Minh họa sơ đồ “Dòng năng lượng trong thế giới sống” (tiếng Việt).....34

Hình 2.2. Sơ đồ tổng quát quy trình thiết kế và tổ chức biểu diễn kịch ..................40

Hình 3.1. Biểu đồ điểm TBTC của 6 bài giảng Sinh học bằng tiếng Anh khi

thực hiện tác động sư phạm .....................................................................64

Hình 3.2: Biểu đồ so sánh điểm TB từng TC trước tác động sư phạm với sau

tác động sư phạm .....................................................................................65

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ định hướng giảng dạy các môn Khoa học bằng tiếng Anh

Hiện nay, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng gia tăng.

Cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0 đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả

năng tiếp nhận các xu thế công nghệ mới, có kiến thức kỹ năng về khoa học, kỹ thuật,

toán học, ngoại ngữ, tin học…[6]. Như vậy để hội nhập quốc tế, người lao động cần

trang bị rất nhiều kỹ năng. Trong đó, ngoại ngữ là tiêu chí quan trọng đóng vai trò là

chìa khóa mở ra cánh cửa hội nhập, tiếp thu tri thức với các nền văn hóa khác.

Việc đưa ngoại ngữ phổ biến trong trường học đang thể hiện rõ quan điểm hội

nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước được ghi trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8

khóa XI “Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo, đồng

thời giáo dục và đào tạo phải đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển đất nước”

[1]. Trong quá trình hội nhập đó, ngoại ngữ là công cụ của giao tiếp và tư duy, là bàn đạp

hiệu quả nhất đẩy mạnh nhanh quá trình rèn luyện để trở thành “công dân toàn cầu”-

công dân với khả năng ngoại ngữ thành thạo, kiến thức rộng và kỹ năng hội nhập.

Trong năm học 2016-2017, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã hướng dẫn “Khuyến

khích triển khai thí điểm dạy học song ngữ tiếng Anh đối với môn toán và các môn

khoa học tự nhiên tại các trường THPT chuyên và các trường THCS, THPT khác có

đủ điều kiện” [4]. Để thực hiện mục tiêu đó, nhiều trường THPT đã triển khai giảng

dạy các môn khoa học bằng tiếng Anh, tuy nhiên việc triển khai, vận dụng vào quá

trình dạy học không đơn giản bởi nhiều lý do khách quan và chủ quan như trình độ

tiếng Anh của GV và HS còn hạn chế, HS chưa hứng thú và chưa tham gia tích cực

vào các hoạt động học tập….

1.2. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học

Yêu cầu đổi mới dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của HS được pháp

chế hóa trong Luật Giáo dục (2005) quy định tại điều 5.2 “Phương pháp giáo dục

phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học”[18].

Nghị quyết 29 - NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản và toàn

2

diện giáo dục cũng nhấn mạnh “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học

theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến

thức, kỹ năng của người học” [1].

Như vậy yêu cầu của đổi mới PPDH là phải sử dụng các PPDH nhằm phát huy

tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo cho HS.

1.3. Xuất phát từ nội dung chương trình Sinh học 10

Có thể nói trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, Sinh học là môn có nhiều thuận

lợi để tiến hành triển khai dạy học bằng tiếng Anh, là một trong các môn có thể áp

dụng nhiều PPDH tích cực. Đồng thời Sinh học là môn khoa học thực nghiệm có

nhiều hiện tượng gần gũi với đời sống. Do đó, trong quá trình dạy học có thể tìm

kiếm được nhiều phương tiện trực quan hỗ trợ. Các hình ảnh trực quan giúp cho việc

truyền tải kiến thức bằng ngôn ngữ tiếng Anh trở nên đơn giản hơn. Chương trình

Sinh học cấp THPT là chương trình Sinh học đại cương, nghiên cứu các cấp độ tổ

chức của sự sống. Trong đó, Sinh học 10 nghiên cứu cấp tổ chức sống đầu tiên là cấp

Tế bào. Nội dung chương trình Sinh học 10 tập trung nghiên cứu về cấu trúc, chức

năng và các quá trình sống diễn ra ở cấp Tế bào cũng như các quá trình sống diễn ra ở

vi sinh vật. Do đó nguồn tài liệu trực quan bằng tiếng Anh về cấu trúc của tế bào và

mô hình động các các quá trình diễn ra trong tế bào, vi sinh vật rất phong phú. Đồng

thời các thuật ngữ tiếng Anh chuyên ngành được sử dụng trong phần Sinh học Tế

bào, Sinh học Vi sinh vật là các thuật ngữ chuyên sâu, rõ ràng. Hơn nữa cách khai

thác kiến thức đối với cấp Tế bào ở nhiều tài liệu tiếng Anh khá tương đồng nhau tạo

điều kiện thuận lợi cho GV trong việc thiết kế bài giảng.

Tuy nhiên, qua khảo sát bước đầu về thực trạng sử dụng các phương pháp,

biện pháp dạy học tích cực trong dạy học Sinh học bằng tiếng Anh còn nhiều hạn chế

về tần số và hiệu quả sử dụng. Thực trạng này gây trở ngại cho việc hoàn thành mục

tiêu đổi mới giáo dục và yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực trong tương lai.

Xuất phát từ những lý do trên, với mong muốn phát huy tính tích cực học tập

của HS, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu “Xây dựng một số biện pháp dạy học

Sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh”.

3

2. Mục đích nghiên cứu

Xây dựng được một số biện pháp dạy học Sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh

nhằm góp phần phát huy tính tích cực học tập của HS.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp dạy học Sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh.

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Sinh học 10 ở trường THPT.

4. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài chỉ đề xuất một số biện pháp dạy học Sinh học 10 bằng tiếng Anh trong

phạm vi phương pháp đóng vai.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng các biện pháp dạy

học Sinh học 10 trường THPT bằng tiếng Anh.

- Xây dựng một số biện pháp để dạy học Sinh học 10 ở trường THPT bằng

tiếng Anh.

- Kiểm nghiệm sư phạm.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được các biện pháp dạy học Sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh

sẽ góp phần phát huy tính tích cực học tập của HS.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

- Nghiên cứu các văn bản về đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và

Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới giáo dục.

- Nghiên cứu tổng hợp tài liệu, các công trình khoa học đã công bố có liên

quan đến các biện pháp dạy học tích cực và dạy học bằng tiếng Anh.

- Nghiên cứu chương trình Sinh học 10 - SGK nâng cao, các giáo trình, sách

tham khảo, luận án, luận văn làm cơ sở cho việc thực hiện đề tài.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra

Điều tra thực trạng việc dạy học Sinh học bằng tiếng Anh và sử dụng các

phương pháp, biện pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn Sinh học bằng tiếng

Anh tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên thông qua phiếu tham khảo ý

kiến GV và HS.

4

7.2.2. Phương pháp chuyên gia

Tiến hành phỏng vấn, xin ý kiến các chuyên gia về ngôn ngữ, chuyên gia về

phương pháp kỹ thuật dạy học tích cực.

7.2.3. Phương pháp kiểm nghiệm sư phạm

Tổ chức giảng dạy một số bài giảng Sinh học 10 bằng tiếng Anh tại trường

THPT để kiểm tra tính đúng đắn của các biện pháp đã đề xuất thông qua phiếu hỏi.

7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê

GV tiến hành đo tính tích cực của HS thông qua thang đo tính tích cực đã lựa

chọn. Phiếu đánh giá theo các tiêu chí được đánh giá ở các mức điểm khác nhau.

Lập bảng phân phối tần suất các mức điểm. Xác định hệ số của từng tiêu chí

sau đó số liệu tính toán được xử lý bằng thống kê toán học sử dụng phần mềm

Microsoft Excel và phần mềm SPSS 20.0 với các tham số sau:

- Giá trị trung bình : là tham số xác định giá trị trung bình của dãy số thống kê.

- Độ lệch chuẩn: là một đại lượng thống kê mô tả dùng để đo mức độ phân tán

các số liệu quanh giá trị trung bình cộng. Độ lệch chuẩn càng bé chứng tỏ số liệu

càng ít phân tán.

- Phương sai S

2

: là giá trị kỳ vọng của bình phương của độ lệch của x so

với giá trị trung bình.

- Hệ số tin cậy Alpha: dùng để kiểm định độ tin cậy của thang đo tính tích cực

học tập. Sử dụng phương pháp nhất quán nội tại qua hệ số Cronbach’s Alpha để xác

định hệ số tin cậy thông qua phần mềm SPSS 20.0. Hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha

cho biết các đo lường có liên kết với nhau hay không. Tiến hành nhập các biến số là

điểm TBTC của 7 tiêu chí, đối tượng là 3 lớp HS được chọn. Phần mềm SPSS 20.0 sẽ

cho kết quả là giá trị của hệ số tin cậy Alpha.

Các mức giá trị của Alpha: lớn hơn 0,8 là thang đo lường tốt; từ 0,7 đến 0,8 là

sử dụng được; từ 0,6 trở lên là có thể sử dụng trong trường hợp khái niệm nghiên cứu

là mới hoặc là mới trong bối cảnh nghiên cứu. Như vậy, thang đo được chấp nhận khi

hệ số tin cậy Alpha đạt yêu cầu (lớn hơn 0,7) [22].

Biểu diễn kết quả theo phân phối tần suất bằng đồ thị để phản ánh một cách

khái quát các đặc điểm về xu hướng biến động, mối liên hệ giữa các giá trị thu được.

5

8. Những đóng góp mới của đề tài

- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng một số biện

pháp dạy học Sinh học 10 THPT bằng tiếng Anh nhằm phát huy tính tích cực của HS.

- Xây dựng được quy trình thiết kế và tổ chức một số biện pháp dạy học Sinh

học 10 THPT bằng tiếng Anh.

- Cung cấp một số tư liệu dạy học và giáo án theo định hướng sử dụng một số

biện pháp tích cực trong dạy học Sinh học 10 bằng tiếng Anh làm tài liệu tham khảo

cho đồng nghiệp.

6

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Vấn đề tích cực hóa trong dạy học

Hình thành và phát triển tính tích cực là một trong các nhiệm vụ chủ yếu của

giáo dục nhằm đào tạo những con người năng động, thích ứng và góp phần phát triển

cộng đồng. Tích cực và tích cực hóa hoạt động nhận thức đã được nhiều nhà nghiên

cứu đề cập. Nghiên cứu của Trần Bá Hoành, Ngô Quang Sơn và Bùi Văn Đoàn đã

xây dựng cơ sở lý luận của các PPDH nhằm tích cực hóa hoạt động của người học gọi

là các PPDH tích cực. Tính tích cực là điều kiện, đồng thời là kết quả của sự phát

triển nhân cách trong quá trình giáo dục [12].

Tác giả Thái Duy Tuyên viết trong cuốn Giáo dục học hiện đại có quan niệm

như sau “Tích cực hóa là một tập hợp các hoạt động nhằm chuyển biến các vị trí của

người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm

kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập” [23]. Trong một nghiên cứu khác, Thái

Duy Tuyên cũng xây dựng cơ sở lý luận về bản chất của tính tích cực nhận thức, các

mức độ nhận thức và các biểu hiện của tính tích cực hoạt động nhận thức của HS đặt

nền móng cho việc đánh giá hiệu quả tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS trong

các hoạt động giáo dục [24].

PPDH tích cực là thuật ngữ rút gọn, để chỉ các phương pháp nhằm đề cao vai

trò tự giác, tích cực, độc lập nhận thức của người học dưới vai trò tổ chức, định

hướng của người dạy. Như vậy, PPDH tích cực được thực hiện theo hướng tích cực

hóa hoạt động nhận thức của người học, nhằm phát huy tính tự giác, chủ động, sáng

tạo của người học.

PPDH tích cực (Active Teaching and Learning) hướng tới tích cực hóa hoạt

động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung phát huy tính tích cực của người

học chứ không chỉ tập trung hoạt động tích cực của người dạy. Với PPDH tích cực,

người dạy đóng vai trò chủ đạo - người học đóng vai trò chủ động chiếm lĩnh tri thức.

Tuy nhiên, mọi PPDH nếu biết sử dụng đúng lúc, đúng cách đều có thể phát

huy tính tích cực học tập của HS. Theo Trần Bá Hoành [10], PPDH tích cực là thuật

ngữ chỉ các PPDH có thế mạnh trong phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của