WTO

Lêi nãi ®Çu

HiÖn nay, tríc xu híng toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh mét ®Æc trng phæ biÕn cña

sù ph¸t triÓn thÕ giíi, nã bao trïm toµn bé ®êi sèng cña céng ®ång d©n téc ë

nh÷ng møc ®é vµ quy m« ngµy cµng s©u s¾c h¬n. Nhng vÊn ®Ò quan träng h¬n ë

chç, tÊt c¶ c¸c quèc gia dêng nh ®Òu bÞ cuèn vµo vßng xo¸y chung Êy. §iÒu ®ã

chøng tá r»ng toµn cÇu ho¸ kh«ng thÓ lµ qu¸ tr×nh ®Èy lïi lÞch sö mµ lµ xu híng

kh¸ch quan cña chÝnh thêi ®¹i. Còng chÝnh v× lÏ ®ã ngµy 27/11/2001, Bé ChÝnh trÞ

®· ban hµnh nghÞ quyÕt sè 07 - NQ/HN vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nh»m ®Þnh h￾íng cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña níc ta trong thêi kú ®æi míi. §¹i

héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX (4/2001) ®· kh¼ng ®Þnh “ph¸t huy cao néi lùc, ®ång

thêi tranh thñ nguån lùc tõ bªn ngoµi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t

triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng”.

ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp vµo Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ

giíi. Nªn viÖc nghiªn cøu vµ t×m hiÓu vÒ tæ chøc nµy lµ yªu cÇu tÊt yÕu kh«ng chØ

®èi víi §¶ng vµ Nhµ níc ta mµ cßn ®èi víi toµn d©n mµ ®Æc biÖt lµ c¸c doanh

nghiÖp ViÖt Nam tríc sù c¹nh tranh gay g¾t cña thÞ trêng thÕ giíi nh»m n©ng cao

kh¶ n¨ng c¹nh trªn thÞ trêng thÕ giíi nh»m gióp ViÖt Nam sím gia nhËp vµo WTO

tríc n¨m 2005. Do vËy em chän nghiªn cøu ®Ò tµi “Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ

giíi WTO vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp cña ViÖt

Nam”. Bè côc cña ®Ò tµi ®îc ph©n bæ gåm ba ch¬ng

Ch¬ng I: Tæng quan vÒ tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi

Ch¬ng II: TiÕn tr×nh gia nhËp Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi cña ViÖt Nam

Ch¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp cña ViÖt Nam

§Ò tµi nghiªn cøu dùa trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö,

®ång thêi sö dông tæng hîp c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh,

ph©n tæ thèng kª, ph¬ng ph¸p ngo¹i suy, ph¬ng ph¸p t¬ng quan. §Ó kh¶o s¸t,

ph©n tÝch thùc tiÔn trong ®Ò tµi sö dông sè liÖu thèng kª chÝnh thøc cña c¸c Bé,

Ban, ngµnh liªn quan.

MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng trong su tËp vµ nghiªn cøu nhng do nh÷ng h¹n chÕ vÒ

t liÖu, ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh, em rÊt mong

nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ch©n thµnh cña c¸c thµy c« vµ c¸c b¹n nh»m gióp

em hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy.

Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n c« NguyÔn Thuý Hång ®· híngdÉn, gióp ®ì vµ t¹o

®iÒu kiÖn tèt cho em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.

1

Ch¬ng I

Tæng quan vÒ Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi - WTO

1. Tõ GATT ®Õn WTO

1.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh GATT

N¨m 1944, khi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®ang ®i vµo giai ®o¹n kÕt thóc,

th× t¹i Bretton Woods, 44 quèc gia t b¶n ®· tæ chøc mét héi nghÞ quèc tÕ gäi lµ héi

nghÞ Bretton Woods. T¹i héi nghÞ nµy, c¸c quèc gia ®· thµnh lËp hai tæ chøc kinh

tÕ lµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ Ng©n hµng t¸i thiÕt vµ ph¸t triÓn quèc tÕ (IBRD

®©y lµ tiÒn th©n cho Ng©n hµng thÕ giíi sau nµy), ®ång thêi ®· ®i ®Õn mét quyÕt

®Þnh lµ thµnh lËp ra mét Tæ chøc Th¬ng m¹i quèc tÕ, gäi t¾t lµ ITO.

Trong khu«n khæ cña Liªn hîp quèc, ®· cã ba Héi nghÞ quèc tÕ ®· ®îc tæ

chøc (London, th¸ng 10/1946; t¹i Geneva, th¸ng 8/1947 vµ t¹i La Havana tõ th¸ng

11/1947 ®Õn th¸ng 3/1948) nh»m so¹n th¶o ra v¨n kiÖn thµnh lËp ITO cã tªn gäi lµ

“HiÕn ch¬ng La Havana”. Môc tiªu cña ITO ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ch¬ng La

Havana lµ t¹o viÖc lµm ®Çy ®ñ vµ t¨ng trëng th¬ng m¹i. V× vËy, ®Ó ®¹t ®îc hai môc

tiªu nãi trªn, HiÕn ch¬ng ®· ®Ò ra bèn biÖn ph¸p hµnh ®éng chñ yÕu: t¸i thiÕt vµ

ph¸t triÓn kinh tÕ; tÊt c¶ c¸c níc ®Òu ®îc tiÕp cËn víi c¸c nguån cung cÊp nguyªn

liÖu vµ yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c trªn c¬ së b×nh ®¼ng; c¾t gi¶m c¸c trë ng¹i ®èi víi th-

¬ng m¹i quèc tÕ; hîp t¸c vµ t vÊn víi ITO. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ®Ó ®i

®Õn HiÕn ch¬ng ITO ®· cho thÊy nh÷ng bÊt ®ång s©u s¾c gi÷a Mü, T©y ¢u víi c¸c

níc ®ang ph¸t triÓn vÒ môc tiªu vµ nh÷ng u tiªn cña ITO. Trong khi môc tiªu quan

träng nhÊt cña Mü lµ më cöa thÞ trêng c¸c níc T©y ¢u vµ NhËt B¶n, nhÊt lµ h¹n

chÕ ®Õn møc tèi ®a c¸c hµng rµo thuÕ quan, tù do ho¸ th¬ng m¹i trªn c¬ së b×nh

®¼ng vµ tèi huÖ quèc th× c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh Trung Quèc, Ên §é, Lib¨ng..

l¹i c¬ng quyÕt chèng l¹i c¸c ®iÒu kho¶n tèi huÖ quèc v× cho r»ng c¸c ®iÒu kho¶n

nµy sÏ ®Æt nh÷ng níc trªn r¬i vµo thÕ b×nh ®¼ng trªn danh nghÜa nhng l¹i bÊt b×nh

®¼ng trªn thùc tÕ.

ChÝnh nh÷ng m©u thuÉn trªn ®· khiÕn cho HiÕn ch¬ng La Havana kh«ng bao

giê cã hiÖu lùc vµ ITO còng kh«ng bao giê ra ®êi. Tuy nhiªn, song song víi c¸c

vßng ®µm ph¸n cho viÖc ra ®êi ITO, th× ë Genever, ngµy 30/10/1947, ®¹i diÖn cña

23 níc ®· ®i ®Õn mét tho¶ thuËn c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi kho¶ng mét nöa sè

hµng ho¸ trong th¬ng m¹i quèc tÕ, ®ång thêi ®· ký kÕt NghÞ ®Þnh th ¸p dông t¹m

thêi “HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ Th¬ng m¹i”, gäi t¾t lµ GATT 1947.

ChÝnh viÖc HiÕn ch¬ng La Havana kh«ng ®îc phª chuÈn, nªn HiÖp ®Þnh

GATT víi 38 ®iÒu ®· ®îc c¸c níc ¸p dông “t¹m thêi” trong h¬n 40 n¨m nh lµ mét

hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng duy nhÊt, ®iÒu chØnh c¸c qua hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ. Sau gÇn

nöa thÕ kû tån t¹i vµ ph¸t triÓn, GATT ®· trë thµnh mét thÓ chÕ vµ ph¸p lý cña nÒn

th¬ng m¹i quèc tÕ còng nh ®· trë thµnh thÓ chÕ mËu dÞch ®a ph¬ng qu¶n lý vµ ®iÒu

hµnh ho¹t ®éng mËu dÞch cña c¸c níc sau khi tiÕn tr×nh thµnh lËp Tæ chøc MËu

dÞch quèc tÕ bÞ ®øt qu·ng. Tuy chØ lµ mét “b¶n hiÖp ®Þnh qu©n tö” mang tÝnh t¹m

2

thêi song nã l¹i cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn

cña nÒn mËu dÞch quèc tÕ sau chiÕn tranh.

GATT ®· trë thµnh “n«i ®µm ph¸n” cña mËu dÞch quèc tÕ, ph¸t ®éng vµ thóc

®Èy tiÕn tr×nh tù do ho¸ mËu dÞch gi÷a c¸c níc; GATT còng ®· trë thµnh n¬i gi¶i

quyÕt c¸c tranh chÊp mËu dÞch quèc tÕ, ®iÒu hoµ nh÷ng m©u thuÉn vµ va ch¹m vÒ

mËu dÞch quèc tÕ gi÷a c¸c níc.

GATT ®· th«ng qua nh÷ng chÕ ®é vµ c¬ chÕ vÒ mËu dÞch cña c¸c níc ®ang

ph¸t triÓn, cã mét t¸c dông nhÊt ®Þnh trong viÖc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ

vµ mËu dÞch cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.

Hµng n¨m c¸c thµnh viªn nhãm häp ®Ó v¹ch ra chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña GATT, mçi

quèc gia thµnh viªn cã mét phiÕu. ChÕ ®é ®a sè phiÕu ®îc t«n träng nh»m tr¸nh

viÖc rêi xa c¸c nghÜa vô cô thÓ mµ GATT quy ®Þnh. C¸c tiÓu ban hßa gi¶i ®îc x¸c

lËp nh»m gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong th¬ng m¹i.

Tõ vßng ®µm ph¸n ®Çu tiªn n¨m1947, GATT dÇn dÇn ®îc hoµn thiÖn qua c¸c lÇn

tu chØnh nhng vÉn dùa trªn 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:

Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong th¬ng m¹i quèc tÕ c¸c níc thµnh viªn dµnh cho nhau

quy chÕ tèi huÖ quèc (Most Favored Nation - MFN) ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu,

bÊt cø xuÊt xø hµng ho¸ lµ cña quèc gia nµo ®i n÷a.

Kh«ng ®îc b¶o hé nÒn c«ng nghiÖp trong níc b»ng chÝnh s¸ch ph©n biÖt ®èi xö vµ

c¸c gi¶i ph¸p th¬ng m¹i kh¸c nh h¹n ng¹ch xuÊt khÈu.

NhÊn m¹nh vµo viÖc tiÕp xóc vµ tham vÊn ®Ó tr¸nh x©m ph¹m lîi Ých th¬ng m¹i

lÉn thuÕ, còng nh c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i kh¸c vµ ghi l¹i kÕt qu¶ ®µm ph¸n trong

mét v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý.

Tuy nhiªn vÉn tån t¹i mét sè ngo¹i lÖ trong c¸c nguyªn t¾c trªn. Ch¼ng h¹n,

ë nguyªn t¾c “kh«ng ph©n biÖt ®èi xö” ®îc thÓ hiÖn trong ®iÒu kho¶n “tèi huÖ

quèc”, theo ®ã kh«ng cho phÐp u ®·i mËu dÞch ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo h¬n so

víi nh÷ng thµnh kh¸c viªn ký kÕt GATT. Nhng trong c¸c khu vùc mËu dÞch tù do

(cßn gäi lµ liªn minh thuÕ quan - Customs Unions) th× c¸c thµnh viªn trong khu

vùc hoÆc trong liªn minh ®Òu ®îc u ®·i h¬n. Hay ë nguyªn t¾c “cÊm trî cÊp cho

xuÊt khÈu” cã nghÜa lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt néi ®Þa kh«ng ®îc hëng nh÷ng lîi Ých

hoÆc u ®·i nµo khiÕn hä chiÕm u thÕ trªn thÞ trêng níc ngoµi. Ngo¹i lÖ cña nguyªn

t¾c nµy dµnh cho mÆt hµng n«ng s¶n. Ngoµi mÆt hµng n«ng s¶n ra, nÕu cã trî cÊp -

u ®·i kh¸c th× c¸c níc ®îc quyÒn ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ quan ph©n biÖt ®èi xö

nh»m lµm ®èi träng víi nh÷ng trî cÊp nµy, gäi lµ thuÕ quan bï trõ.

1.2. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña GATT

Tõ n¨m 1947 ®Õn n¨m 1994, ®· cã 8 vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®a ph¬ng ®-

îc tiÕn hµnh trong khu«n khæ GATT 1947. Néi dung cña c¸c vßng ®µm ph¸n ®· ®-

îc më réng dÇn tõ c¾t gi¶m thuÕ quan vµ biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®Õn c¶i c¸ch hÖ

thèng ph¸p lý, c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña GATT. KÕt qu¶ chÝnh ®¹t ®îc qua

8 vßng ®µm ph¸n cã thÓ ®îc tãm t¾t nh sau:

N¨m vßng ®µm ph¸n ®Çu tiªn trong khu«n khæ GATT cã néi dung vÒ c¾t gi¶m

thuÕ quan ®èi víi c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn vµ sö dông ph¬ng ph¸p c¾t gi¶m song ph-

¬ng. Theo ph¬ng ph¸p nµy, c¸c bªn ký kÕt cã liªn quan sÏ ®µm ph¸n song ph¬ng

3

víi nhau ®Ó c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi tõng s¶n phÈm cô thÓ. Tæng céng qua 5

vßng ®µm ph¸n ®· cã gÇn 60.000 s¶n phÈm ®îc c¾t gi¶m thuÕ quan.

Vßng Kennedy ®· ®a ®Õn viÖc c¾t gi¶m trung b×nh 35% ®èi víi h¬n 30.000

h¹ng môc thuÕ, ®ång thêi còng ®¹t ®îc thµnh c«ng ®Çu tiªn trong lÜnh vùc gi¶m

thiÓu c¸c hµng rµo phi thuÕ quan trong lÜnh vùc gi¶m thiÓu c¸c hµng rµo phi thuÕ

quan víi viÖc th«ng qua nh÷ng quy ®Þnh ®Çu tiªn vÒ chèng ph¸ gi¸ vµ trÞ gi¸ h¶i

quan.

VÒ thuÕ quan, vßng Tokyo ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt lín: møc thuÕ quan

cña c¸c níc ph¸t triÓn ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp gi¶m trung b×nh 30%,

dÉn ®Õn møc thuÕ quan trung b×nh cña c¸c níc nµy chØ cßn 6%. Trong lÜnh vùc phi

thuÕ quan, vßng Tokyo ®· th«ng qua ®îc 5 “bé luËt” (code) vÒ c¸c biÖn ph¸p phi

thuÕ quan: trî cÊp; trÞ gi¸ h¶i quan; mua s¾m chÝnh phñ; tiªu chuÈn kü thuËt vµ thñ

tôc cÊp phÐp nhËp khÈu vµ hai tho¶ thuËn vÒ n«ng nghiÖp vµ mét tho¶ thuËn vÒ

c«ng nghiÖp hµng kh«ng.

Vßng ®µm ph¸n tæng thÓ Uruguay (1986 - 1993, 123 níc): vßng Tokyo võa

kÕt thóc, Mü ®· ®a ra mét ®Ò nghÞ më tiÕp mét vßng ®µm ph¸n míi. §Ò nghÞ nµy

cña Mü nh»m 3 môc tiªu chiÕn lîc: ®èi phã víi nh÷ng thÕ lùc b¶o hé t¹i Mü vèn

rÊt bùc tøc vÒ viÖc Mü thêng xuyªn bÞ nhËp siªu lín trong th¬ng m¹i víi NhËt

B¶n, T©y ¢u vµ mét sè níc vµ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp ho¸ míi; ¸p ®Æt nh÷ng t t￾ëng cña chñ nghÜa tù do kinh tÕ cña Reagan ®èi víi T©y ¢u, NhËt B¶n vµ c¸c níc

®ang ph¸t triÓn; gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c hå s¬ tranh chÊp vÒ n«ng nghiÖp, dÞch vô

vµ v¨n ho¸ víi T©y ¢u vµ c¸c níc kh¸c.

1.3. Nh÷ng h¹n chÕ cña GATT

Do b¶n th©n nã cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp rÊt khã kh¾c phôc nªn GATT ngµy

cµng béc lé nhiÒu h¹n chÕ tríc trµo lu toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®ang diÔn ra ngµy cµng

nhanh, m¹nh vµ s©u s¾c trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. §iÒu nµy chñ yÕu

®îc biÓu hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:

VÒ vÞ trÝ, GATT chØ lµ mét “b¶n hiÖp ®Þnh qu©n tö” mang tÝnh t¹m thêi chø

kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc quèc tÕ chÝnh thøc, kh«ng cã t c¸ch chñ thÓ luËt quèc

tÕ. VÞ trÝ kh«ng chÝnh thøc nµy cña GATT ®· g©y trë ng¹i cho nã trong viÖc tiÕn

hµnh c¸c ho¹t ®éng th«ng thêng, h¹n chÕ nã trong viÖc ph¸t huy chøc n¨ng cña

m×nh, lµm gi¶m bít quyÒn lùc cña nã víi t c¸ch lµ mét tæ chøc qu¶n lý vµ ®iÒu hoµ

c¸c ho¹t ®éng mËu dÞch quèc tÕ.

Ph¹m vi qu¶n lý cña GATT qu¸ nhá hÑp v× chØ h¹n chÕ ë lÜnh vùc mËu dÞch hµng

ho¸. Nhng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mËu dÞch vµ kinh tÕ, mËu dÞch dÞch vô ph¸t

triÓn hÕt søc nhanh chãng, ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng. H¬n n÷a sù ph¸t

triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy cµng mang ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ tri thøc,

lµm thÕ nµo ®Ó b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ ®·

trë thµnh mét chñ ®Ò quan träng. Râ rµng lµ thÓ chÕ GATT hiÖn nay rÊt khã cã thÓ

®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn mËu dÞch vµ kinh tÕ quèc tÕ.

Quy t¾c cña GATT rÊt kh«ng chÆt chÏ, cßn nhiÒu kÏ hë. §iÒu nµy chñ yÕu

thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: Thø nhÊt, néi dung cña rÊt nhiÒu quy t¾c trong GATT

cßn m¬ hå, thiÕu nh÷ng tiªu chuÈn râ rµng. Thø hai, cßn nhiÒu kho¶n ngo¹i lÖ.

4