Viện kiểm sát - cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn truy tố

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

ĐỖ THỊ KIM NGÂN

VIỆN KIỂM SÁT-CƠ QUAN TIẾN HÀNH TỐ

TỤNG TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỖ THỊ KIM NGÂN

VIỆN KIỂM SÁT-CƠ QUAN TIẾN HÀNH TỐ

TỤNG TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành luật hình sự. Mã số 60.38.40

Người hướng dẫn khoa học: TS. VÕ THỊ KIM OANH

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2011

LỜI CAM ĐOAN

Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu

trong luận văn là trung thực, chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tác giả

Đỗ Thị Kim Ngân

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

BẢNG 1.1

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2005

BẢNG 1.2

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2006

BẢNG 1.3

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2007

BẢNG 1.4

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2008

BẢNG 1.5

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2009

BẢNG 1.6

THỐNG KÊ KẾT QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM

SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA NGÀNH KIỂM SÁT 2010

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1

1.Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................................. 1

2.Tình hình nghiên cứu đề tài........................................................................................ 2

3.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài................................................................... 3

4.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài.................................................................... 4

5.Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu............................................ 4

6.Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng thực tiễn của luận văn ................................ 5

7.Bố cục của luận văn..................................................................................................... 5

CHƢƠNG 1.NHẬN THỨC CHUNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT TRONG

GIAI ĐOẠN TRUY TỐ................................................................. 6

1.1.Khái niệm chung cơ quan tiến hành tố tụng ........................................................ 6

1.1.1.Định nghĩa cơ quan tiến hành tố tụng .................................................................... 6

1.1.2.Đặc điểm cơ quan tiến hành tố tụng ....................................................................... 7

1.1.3.Mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng ................................................... 13

1.2.Vị trí, vai trò Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự................................................ 16

1.3.Khái niệm chung giai đoạn truy tố ......................................................................... 19

1.3.1.Định nghĩa giai đoạn tố tụng hình sự ..................................................................... 19

1.3.2.Đặc điểm giai đoạn truy tố...................................................................................... 24

1.4.Sơ lƣợc nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát

trong tố tụng hình sự qua các thời kỳ..................................................................... 27

CHƢƠNG 2.PHÁP LUẬT THỰC ĐỊNH VỀ NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN

CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ

VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG ......................................................... 34

2.1.Pháp luật thực định về nhiệm vụ, quyền hạn của

Viện kiểm sát khi kiểm sát việc tuân theo pháp luật

trong giai đoạn truy tố và thực tiễn áp dụng.......................................................... 34

2.1.1.Quy định của pháp luật hiện hành về nhiệm vụ, quyền hạn của

Viện kiểm sát khi kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn truy tố........... 34

2.1.2.Thực tiễn về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát

khi kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn truy tố ................................ 38

2.2.Pháp luật thực định về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát

khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn

truy tố và thực tiễn áp dụng .................................................................................. 42

2.2.1. Quy định pháp luật hiện hành về nhiệm vụ, quyền hạn của

Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn truy tố ........................ 42

2.2.2.Thực tiễn Viện kiểm sát thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khi

thực hành quyền công tố trong giai đoạn truy tố ........................................................ 58

CHƢƠNG 3.GIẢI PHÁP NÂNG CAO VIỆC THỰC HIỆN NHIỆM

VỤ, QUYỀN HẠN CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG

GIAI ĐOẠN TRUY TỐ........................................................... 67

3.1.Cải cách tƣ pháp và nhu cầu nâng cao vai trò của

Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự ..................................................................... 67

3.1.1.Nhận thức chung cải cách tư pháp ........................................................................ 67

3.1.2.Nhu cầu nâng cao vai trò của Viện kiểm sát ......................................................... 69

3.2.Các giải pháp tăng hiệu quả hoạt động Viện kiểm sát

trong giai đoạn truy tố........................................................................................... 71

3.2.1.Giải pháp về xây dựng pháp luật và hoàn thiện pháp luật.................................... 72

3.2.2.Các giải pháp khác ................................................................................................ 86

KẾT LUẬN ........................................................................................................................... 93

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài

Viện kiểm sát có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc

tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, trong những năm qua Viện kiểm sát

đã góp phần không nhỏ vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, giữ

vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ pháp chế xã hội chủ

nghĩa, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Bên

cạnh những mặt đã đạt được, phải nhìn nhận thực tế rằng chất lượng công tác

tư pháp chưa ngang tầm với yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới, vẫn

còn xảy ra nhiều trường hợp bỏ lọt tội phạm, Viện kiểm sát truy tố Tòa tuyên

không phạm tội, vi phạm quyền tự do, dân chủ của công dân, làm giảm sút

lòng tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước vào các cơ quan tư pháp. Vì vậy,

cải cách tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung và đối với

Viện kiểm sát nói riêng là nhiệm vụ cấp bách của công cuộc cải cách tư pháp,

Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị về một số nhiệm vụ

trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã nêu “Viện kiểm sát các cấp

thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong

hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố

vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và

người phạm tội, không làm oan người vô tội, xử lý kịp thời những trường hợp

sai phạm của những người tiến hành tố tụng khi thi hành nhiệm vụ”. Viện

kiểm sát thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong

tố tụng hình sự ở tất cả các giai đoạn tố tụng hình sự. Trong đó, giai đoạn truy

tố thể hiện rõ nét nhất quyền hạn của Viện kiểm sát quyết định truy tố. Hoạt

động của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố có ý nghĩa quan trọng, bởi lẽ

đây là giai đoạn Viện kiểm sát xem xét toàn diện hồ sơ vụ án đã kết thúc điều

tra về trình tự, thủ tục tiến hành tố tụng và chứng cứ chứng minh hành vi

phạm tội để quyết định truy tố bị can trước Tòa án xét xử. Tòa án không thể

xét xử nếu không có quyết định truy tố của Viện kiểm sát. Viện kiểm sát có

quyền truy tố và phải chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Trong mọi

trường hợp Viện kiểm sát truy tố, Tòa tuyên không phạm tội đều thuộc trách

nhiệm của Viện kiểm sát, điều đó đồng nghĩa với Viện kiểm sát truy tố oan,

sai. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, do những bất cập trong quy

định của luật, do hạn chế về năng lực, trình độ nghiệp vụ của Kiểm sát viên.

Mặt khác, đất nước ta đang trong tiến trình hội nhập quốc tế, đẩy mạnh cải

2

cách tư pháp nhằm đảm bảo quyền con người, quyền của bị can, bị cáo trong

quá trình điều tra, truy tố, xét xử, khắc phục oan, sai trong tố tụng. Vì vậy, đòi

hỏi Viện kiểm sát phải nâng cao nhiệm vụ, quyền hạn khi thực hành quyền

công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn truy tố, đảm bảo

quyết định truy tố đúng người, đúng tội, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm,

không làm oan người vô tội.

Chính vì các lý do trên, cho nên tôi chọn đề tài “Viện kiểm sát- cơ quan

tiến hành tố tụng trong giai đoạn truy tố” làm luận văn thạc sỹ luật học để

nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ vấn đề lý luận chung về cơ quan tiến hành tố

tụng, giai đoạn truy tố là giai đoạn tố tụng hình sự, Viện kiểm sát là cơ quan

tiến hành tố tụng trong giai đoạn truy tố, quy định của pháp luật hiện hành về

nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố và kiểm

sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn truy tố cũng như thực tiễn áp dụng

pháp luật đã đạt được kết quả, phát sinh khó khăn, vướng mắc. Qua đó, luận

văn đưa ra giải pháp khắc phục khó khăn, vướng mắc nhằm nâng cao nhiệm

vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố.

2.Tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến đề tài, có một số công trình nghiên cứu đã được công bố

như Luận văn thạc sỹ luật học năm 1998 “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

về quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự” của tác

giả Nguyễn Xuân Thanh, Đề tài khoa học cấp Bộ năm 1999 “Những vấn đề

lý luận về quyền công tố và thực tiễn hoạt động công tố Việt Nam từ năm

1945 đến nay”, Luận văn thạc sỹ luật học năm 2005 “Thực hành quyền công

tố theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003” của tác giả Phan Vũ Trang, Chuyên

khảo “Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai

đoạn điều tra” năm 2008 của tác giả Lê Hữu Thể, Luận văn thạc sỹ luật học

năm 2006 “Thực hành quyền công tố trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự” của

tác giả Bùi Văn Hưng, Luận văn thạc sỹ luật học năm 2007 “Chức năng của

Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự” của tác giả Võ Phước Long,

Luận văn thạc sỹ luật học năm 2007 “Hoàn thiện chức năng của Viện kiểm

sát trong tố tụng hình sự theo định hướng của cải cách tư pháp” của tác giả

Triệu Ngọc Nhi. Ngoài ra, còn có nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về

Viện kiểm sát. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu cho thấy các tác giả

nghiên cứu về quyền công tố, thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt

3

động tư pháp để nói đến chức năng của Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự

hoặc trong giai đoạn điều tra, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Trong khi đó, giai

đoạn truy tố thể hiện rõ nét hoạt động của Viện kiểm sát về việc quyết định

truy tố bị can thì cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về Viện

kiểm sát là cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn truy tố với nội dung

nghiên cứu việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai

đoạn truy tố nhằm nêu lên cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đưa ra các giải

pháp nâng cao nhiệm vụ, quyền hạn Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố.

Từ những lý do đã nêu, trên cơ sở lý luận luật tố tụng hình sự và kinh

nghiệm thực tiễn hoạt động kiểm sát, đồng thời tiếp thu kết quả nghiên cứu

của các tác giả trước đây, tác giả chọn đề tài “Viện kiểm sát-cơ quan tiến

hành tố tụng trong giai đoạn truy tố” làm luận văn Thạc sỹ luật học của mình.

3.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

- Mục đích chính của luận văn là nghiên cứu những vấn đề lý luận, quy

định của pháp luật và thực tiễn liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Viện

kiểm sát trong giai đoạn truy tố, trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nâng cao

nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố.

- Để đạt được mục đích trên, luận văn đặt ra và giải quyết các nhiệm

vụ:

+ Làm rõ lý luận về cơ quan tiến hành tố tụng, mối quan hệ giữa các cơ

quan tiến hành tố tụng; vị trí, vai trò Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự; giai

đoạn truy tố là giai đoạn tố tụng hình sự, có chủ thể tiến hành tố tụng là Viện

kiểm sát; lược sử nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát qua các thời kỳ.

+ Nghiên cứu các quy định pháp luật tố tụng hình sự về nhiệm vụ,

quyền hạn của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố và kiểm sát việc

tuân theo pháp luật trong giai đoạn truy tố như trực tiếp tiến hành một số hoạt

động điều tra; quyết định truy tố; quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung;

quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án; quyết định chuyển vụ án cho Viện

kiểm sát có thẩm quyền truy tố; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện

pháp ngăn chặn.

4

+ Làm rõ thực trạng Viện kiểm sát thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn

trong giai đoạn truy tố.

+ Đề xuất giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật hiện hành và các giải

pháp khác nhằm nâng cao nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai

đoạn truy tố.

4.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài

- Đối tượng nghiên cứu chính và chủ yếu của luận văn là những vấn đề

lý luận, pháp lý và thực tiễn về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong

giai đoạn truy tố.

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Về nội dung, luận văn nghiên cứu về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện

kiểm sát trong giai đoạn truy tố.

+ Về địa bàn, phạm vi khảo sát trên cả nước.

+ Về thời gian, khảo sát thực trạng công tác kiểm sát của Viện kiểm sát

trong giai đoạn truy tố từ năm 2005 đến nay.

5.Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa

Mác-Lênin, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về tội phạm và đấu tranh

phòng chống tội phạm, về nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát trong

giai đoạn truy tố.

Để giải quyết nhiệm vụ đặt ra, luận văn sử dụng các phương pháp

nghiên cứu chuyên ngành luật hình sự, luật tố tụng hình sự và các phương

pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh…nhằm

làm sáng tỏ nội dung của luận văn.

6.Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng thực tiễn của luận văn

Luận văn phân tích những điểm mới liên quan đến nhiệm vụ, quyền

hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố trong điều kiện đẩy mạnh cải

5

cách tư pháp. Do đó, với những kết quả đã đạt được, luận văn có ý nghĩa và

giá trị nhất định về phương diện lý luận, lập pháp và thực tiễn.

- Về lý luận, luận văn đã góp phần hoàn thiện về mặt lý luận giai đoạn

truy tố cũng như nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy

tố.

- Về lập pháp, luận văn đã nêu những bất cập, thiếu sót, vướng mắc của

pháp luật tố tụng hình sự và đưa ra một số giải pháp nhằm sửa đổi, bổ sung

Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành.

- Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu giúp Kiểm sát viên có nhận thức sâu

sắc và đầy đủ hơn về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn

truy tố để trên cơ sở đó góp phần nâng cao nhiệm vụ, quyền hạn của Viện

kiểm sát.

7.Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,

luận văn gồm có 3 chương:

Chương 1. Nhận thức chung về Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố

Chương 2. Pháp luật thực định về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm

sát trong giai đoạn truy tố và thực tiễn áp dụng

Chương 3. Giải pháp nâng cao việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của

Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố

6

CHƢƠNG 1

NHẬN THỨC CHUNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT

TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ

1.1.Khái niệm chung cơ quan tiến hành tố tụng

1.1.1.Định nghĩa cơ quan tiến hành tố tụng

Theo Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, “cơ quan tiến hành tố tụng”

là “Cơ quan chuyên trách của Nhà nước thực hiện việc điều tra, truy tố, xét

xử vụ án hình sự”1

. Giáo trình của Trường Đại học Cảnh sát nhân dân ghi

nhận “Cơ quan tiến hành tố tụng là các cơ quan Nhà nước (bao gồm Cơ quan

điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động khởi

tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự theo quy định của pháp luật

tố tụng hình sự”

2

. Theo quan điểm của chúng tôi, định nghĩa nêu trên còn có

điểm chưa hợp lý, bởi lẽ hiện nay Luật thi hành án hình sự đã có hiệu lực thi

hành cho nên trình tự, thủ tục thi hành án hình sự được áp dụng theo Luật thi

hành án hình sự. Do đó, định nghĩa cơ quan tiến hành tố tụng có nội dung “thi

hành án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự” là thiếu chính

xác. Chúng tôi đồng ý với quan điểm được nêu trong Tập bài giảng Luật tố

tụng hình sự của Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh “Cơ quan tiến

hành tố tụng là những cơ quan có thẩm quyền giải quyết vụ án hình sự theo

quy định của pháp luật. Đó là Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án”3

.

Chúng tôi chia sẻ với quan điểm trên, tố tụng là quá trình tiến hành giải quyết

vụ án hình sự, khi có sự việc phạm tội xảy ra đòi hỏi Nhà nước phải có trách

nhiệm phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi

hành vi phạm tội. Để giải quyết vụ án, Nhà nước tổ chức một số cơ quan

chuyên trách và giao cho các cơ quan này trách nhiệm giải quyết vụ án hình

sự, được gọi là cơ quan tiến hành tố tụng. Cơ quan tiến hành tố tụng do Nhà

nước tổ chức, thay mặt Nhà nước giải quyết vụ án hình sự cho nên cơ quan

tiến hành tố tụng là cơ quan có thẩm quyền giải quyết vụ án hình sự. Giải

quyết vụ án hình sự là quá trình phức tạp để xác định sự thật khách quan vụ

án, đòi hỏi Nhà nước phải ban hành các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự

điều chỉnh để đảm bảo quá trình giải quyết vụ án hình sự của cơ quan tiến

1 Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, NXB Công an nhân dân, tr.163.

2 Trường Đại học Cảnh sát nhân dân (2001), Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, Hà Nội, tr.37.

3 Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2008), Tập bài giảng luật tố tụng hình sự, thành phố Hồ Chí

Minh, tr.15.