Việc làm trong quá trình đô thị hoá tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐỖ THỊ NGỌC MAI

VIỆC LÀM TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HOÁ

TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐỖ THỊ NGỌC MAI

VIỆC LÀM TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HOÁ

TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHÍ VĂN KỶ

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu của bản luận văn

này là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập. Các nội dung nghiên cứu và

kết quả trình bày trong luận văn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng và trung thực.

Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.

Phú Thọ, tháng 8 năm 2014

Tác giả luận văn

Đỗ Thị Ngọc Mai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến các thầy, cô giáo đã

tận tình truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong thời gian học tập và

nghiên cứu, đặc biệt là TS. Phí Văn Kỷ, người trực tiếp hướng dẫn tôi trong

suốt quá trình thực hiện Luận văn tốt nghiệp.

Tôi cũng xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp và các cơ

quan, đơn vị, các cá nhân có liên quan đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá

trình nghiên cứu và thực hiện Luận văn này.

Phú Thọ, tháng 8 năm 2014

Tác giả luận văn

Đỗ Thị Ngọc Mai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii

MỤC LỤC.......................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................... vii

DANH MỤC BẢNG.....................................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................3

4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu..................................................................4

5. Bố cục của luận văn...................................................................................................4

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC LÀM VÀ

ĐÔ THỊ HOÁ ...................................................................................... 5

1.1. Việc làm...................................................................................................................5

1.1.1. Khái niệm việc làm..........................................................................................5

1.1.2. Các đặc trưng về việc làm...............................................................................5

1.1.3. Ý nghĩa của chỉ tiêu việc làm..........................................................................6

1.1.4. Sự hình thành thị trường lao động..................................................................7

1.1.5. Thất nghiệp, thiếu việc làm.............................................................................7

1.2. Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá và Đô thị hoá..................................................10

1.2.1. Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá ...................................................................10

1.2.2. Đô thị hóa.......................................................................................................11

1.2.3. Các đặc trưng cơ bản của đô thị hóa ............................................................12

1.2.4. Các hình thức biểu hiện của đô thị hóa ........................................................13

1.2.5. Những đặc điểm của quá trình đô thị hoá ở Việt Nam ...............................14

1.3. Những tác động của đô thị hoá đến kinh tế, xã hội nói chung và nông

nghiệp, nông thôn...........................................................................................17

1.3.1. Tác động tích cực...........................................................................................17

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

1.3.2. Tác động tiêu cực...........................................................................................19

1.3.3. Mối quan hệ giữa việc làm và đô thị hoá.....................................................20

1.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến giải quyết việc làm của người lao động

trong quá trình đô thị hoá...............................................................................21

1.4.1. Chính sách vĩ mô của Nhà nước...................................................................21

1.4.2. Lựa chọn mô hình tăng trưởng, phát triển kinh tế và lựa chọn công nghệ.......22

1.4.3. Thị trường lao động.......................................................................................23

1.4.4. Đặc điểm của người lao động.......................................................................24

1.4.5. Tốc độ công nghiệp hoá, đô thị hoá, quy mô hội tụ kinh tế đô thị.............25

1.5. Kinh nghiệm của một số địa phương về giải quyết việc làm cho người

lao động trong quá trình đô thị hoá...............................................................25

1.5.1. Kinh nghiệm của các tỉnh bạn.......................................................................25

1.5.2. Kinh nghiệm của huyện trong tỉnh...............................................................30

1.5.3. Một số bài học rút ra từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn có thể áp

dụng cho thành phố Việt Trì ......................................................................35

1.6. Các nghiên cứu có liên quan................................................................................36

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 39

2.1. Câu hỏi nghiên cứu...............................................................................................39

2.2. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................39

2.2.1. Cơ sở phương pháp luận ...............................................................................39

2.2.2. Các phương pháp nghiên cứu .......................................................................40

2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin..................................................................43

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu về việc làm cho người lao động........................45

2.3.1. Hệ thống chỉ tiêu phản ánh mức độ đô thị hoá ở thành phố .......................45

2.3.2. Hệ thống chỉ tiêu phản ánh về giải quyết việc làm, chất lượng việc làm.......45

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VIỆC LÀM TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ

THỊ HOÁ TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ....... 46

3.1. Những nhân tố tác động đến việc làm trong quá trình đô thị hoá tại thành

phố Việt Trì.....................................................................................................46

3.1.1. Đặc điểm về điều kiện địa lý và tự nhiên.....................................................46

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

3.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội.........................................................................48

3.1.3. Đô thị hoá ở thành phố Việt Trì qua những năm gần đây ..........................51

3.1.4. Đặc điểm lao động thành phố Việt Trì.........................................................56

3.2. Thực trạng việc làm trong quá trình đô thị hoá tại thành phố Việt Trì thời

gian qua ...........................................................................................................60

3.2.1. Thực trạng việc làm và thất nghiệp tại thành phố Việt Trì.........................60

3.2.2. Kết quả khảo sát việc làm tại các điểm nghiên cứu.....................................65

3.2.3. Các giải pháp đã thực hiện để giải quyết việc làm cho lao động

trong quá trình đô thị hoá của thành phố Việt Trì trong những

năm gần đây................................................................................................69

3.3. Đánh giá những mặt đạt được, tồn tại và nguyên nhân trong giải quyết

việc làm cho lao động thành phố Việt Trì trong quá trình đô thị hoá

hiện nay ...........................................................................................................73

3.3.1. Những kết quả đạt được ................................................................................73

3.3.2. Những tồn tại và nguyên nhân......................................................................77

Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO

LAO ĐỘNG THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ TRONG QUÁ TRÌNH

ĐÔ THỊ HOÁ ĐẾN NĂM 2020 .............................................................83

4.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Việt

Trì giai đoạn đến năm 2020...........................................................................83

4.1.1. Phương hướng................................................................................................83

4.1.2. Mục tiêu..........................................................................................................83

4.1.3. Dự báo xu thế đô thị hoá trên địa bàn Thành phố .......................................86

4.1.4. Dự báo dân số, lao động và sử dụng lao động.............................................86

4.2. Một số giải pháp giải quyết việc làm cho lao động thành phố Việt Trì

trong quá trình đô thị hoá...............................................................................87

4.2.1. Giải quyết việc làm gắn với quy hoạch phát triển đô thị ............................87

4.2.2. Tăng cường đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm cho lao động

nông thôn.....................................................................................................90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

4.2.3. Giải pháp về khuyến khích người lao động tự tạo việc làm, tìm kiếm

việc làm .......................................................................................................93

4.2.4. Giải pháp về sử dụng tiền đền bù theo hướng giải quyết việc làm cho

người lao động ............................................................................................94

4.2.5. Giải pháp hỗ trợ nông dân vùng bị thu hồi đất chuyển đổi cơ cấu

nghề nghiệp .................................................................................................95

4.2.6. Giải pháp về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực lâu dài cho

Thành phố ...................................................................................................98

KẾT LUẬN.................................................................................................. 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 102

PHỤ LỤC..................................................................................................... 105

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CN, TTCN : Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp

CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

ĐTH : Đô thị hoá

GQVL : Giải quyết việc làm

GRDP : Tổng sản phẩm nội địa

HĐND, UBND : Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân

ILO : Tổ chức Lao động Quốc tế

KT - XH : Kinh tế, xã hội

LLLĐ : Lực lượng lao động

SXKD : Sản xuất kinh doanh

TP : Thành phố

TTDVVL : Trung tâm dịch vụ việc làm

XKLĐ : Xuất khẩu lao động

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: GRDP, GRDP bình quân đầu người............................................... 49

Bảng 3.2: Biến động đơn vị hành chính trên địa bàn thành phố Việt Trì....... 52

Bảng 3.3: Diện tích đất theo công dụng kinh tế của thành phố Việt Trì ........ 53

Bảng 3.4: Diện tích đất theo khu vực của Thành phố Việt Trì....................... 53

Bảng 3.5: Dân số và mật độ dân số Thành phố Việt Trì................................. 55

Bảng 3.6: Số doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh ................................. 56

Bảng 3.7: Số lao động của thành phố Việt Trì................................................ 57

Bảng 3.8: Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của thành phố Việt Trì ............ 57

Bảng 3.9: Lao động phân theo trình độ chuyên môn...................................... 59

Bảng 3.10: Tỷ trọng lao động phân theo trình độ chuyên môn của Việt Trì..........59

Bảng 3.11: Số lao động làm việc theo ngành kinh tế của thành phố Việt Trì........61

Bảng 3.12: Số lao động làm việc trong các doanh nghiệp,............................. 62

Bảng 3.13: Số lao động, tỷ lệ lao động có việc làm của thành phố Việt Trì ......... 63

Bảng 3.14: Thất nghiệp của thành phố Việt Trì.............................................. 65

Bảng 3.15: Một số chỉ tiêu chủ yếu của các xã thuộc điểm nghiên cứu......... 67

Bảng 3.16: Kết quả thực hiện giải quyết việc làm trên địa bàn thành phố

Việt Trì.......................................................................................... 77

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) cũng

là quá trình đô thị hoá (ĐTH) diễn ra, là xu hướng tất yếu. Đặc biệt là ở các

quốc gia đang phát triển như Việt Nam, hiện nay quá trình đô thị hoá đã và

đang diễn ra mạnh mẽ. Ở tầm vĩ mô, một mặt đô thị hoá là một trong những

giải pháp quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội theo hướng

chuyển dịch cơ cấu kinh tế đáp ứng mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Mặt khác, đô thị hoá cũng là một trong những tiêu chí quan trọng phản ánh sự

phát triển của một đất nước. Điều kiện để thực hiện quá trình đô thị hoá cần

phải mở rộng diện tích đô thị bằng cách thu hồi diện tích đất nông nghiệp để

chuyển đổi thành đất đô thị, đất phục vụ khu công nghiệp, khu chế xuất hoặc

đất phục vụ mục đích công cộng. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích

cực của đô thị hoá, vẫn còn không ít những bất cập, tồn tại đặt ra cần phải giải

quyết, đặc biệt là vấn đề việc làm cho người lao động, hơn nữa đối với một bộ

phận lớn dân cư nông thôn bị rơi vào tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm

khi bị thu hồi đất sản xuất nông nghiệp phục vụ mục tiêu đô thị hoá. Do vậy,

việc làm cho người lao động là một trong những vấn đề xã hội có tính chất

toàn cầu, nó quyết định đến mức sống và chất lượng cuộc sống của người dân,

nó cũng là nhân tố quan trọng đảm bảo cho sự ổn định và phát triển kinh tế -

xã hội của mỗi quốc gia.

Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề việc làm cho người lao

động, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều chủ trương, đường lối, chính sách

về tạo việc làm cho người lao động một cách thiết thực hiệu quả. Các chính

sách đó nhằm phát huy tối đa nội lực, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực,

chuyển đổi cơ cấu lao động, đáp ứng yêu cầu của quá trình CNH, HĐH, ĐTH

tạo nhiều việc làm cho người lao động, giảm tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị, tăng

tỷ lệ sử dụng thời gian của lao động nông thôn, góp phần tăng thu nhập và cải

thiện đời sống nhân dân.

2

Tuy nhiên, trong bối cảnh của nền kinh tế hiện nay, vấn đề giải

quyết việc làm cho người lao động gặp nhiều khó khăn, thách thức cần

tháo gỡ. Ở thành phố Việt Trì, hiện nay tốc độ ĐTH đang phát triển một

cách nhanh chóng, việc thu hồi và chuyển đất nông nghiệp sang nhu cầu

xây dựng đô thị và khu công nghiệp thực hiện khá khẩn trương. Trong quá

trình thu hồi đất thực hiện dự án, nhiều hộ nông dân đã mất 50-70% đất

sản xuất, thậm chí có hộ mất 100% đất sản xuất. Không còn đất canh tác

người nông dân phải chuyển đổi nghề nghiệp từ sản xuất nông nghiệp

sang các ngành nghề khác như: làm thuê cho các doanh nghiệp, đơn vị sản

xuất công nghiệp, kinh doanh thương mại, dịch vụ hoặc đi xuất khẩu lao

động, làm thuê công việc cho các hộ gia đình,… Tuy nhiên, vấn đề là

chuyển đổi nghề như thế nào và thời gian bao lâu để người nông dân thích

nghi với nghề mới, có thu nhập ổn định nhằm đảm bảo và nâng cao mức

sống đang là một câu hỏi đặt ra?

Trong giai đoạn hiện nay, sự mất cân đối trong cung, cầu việc làm đang

gây sức ép tạo việc làm cho người lao động, đặc biệt là lao động khu vực

nông thôn trên địa bàn thành phố Việt Trì. Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và

thực tiễn về việc làm cho người lao động vùng nông thôn thành phố Việt Trì

nhằm phát huy tiềm năng nguồn lực của lao động, với mục tiêu là người lao

động nông thôn có việc làm và việc làm đầy đủ với thu nhập khá và ổn định

thì cần trang bị cho họ tay nghề, kiến thức chuyên môn nghề nghiệp,… Có

như vậy họ sẽ tự tạo được cho mình việc làm hoặc có nhiều cơ hội hơn trong

lựa chọn việc làm từ đó tạo ra sự ổn định về đời sống vật chất và tinh thần.

Vấn đề việc làm cho người lao động khi đã được giải quyết ổn thoả một mặt

góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, đồng thời góp phần

giữ vững ổn định an ninh, trật tự trên địa bàn thành phố Việt Trì. Với những

lý do đó, em đã chọn đề tài “Việc làm trong quá trình đô thị hoá tại thành

phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” làm đề tài cho luận văn thạc sỹ của mình.