Về hệ thống pháp luật

nghiªn cøu - trao ®æi

12 t¹p chÝ luËt häc sè 8/2011

PGS.TS. NguyÔn Minh §oan *

1. Quan niệm về tính hệ thống của

pháp luật

Có thể khẳng định pháp luật của các nhà

nước đương đại luôn mang tính hệ thống,

điều này vừa do những điều kiện khách quan

vừa do những điều kiện chủ quan quyết định.

Nếu theo lí thuyết hệ thống thì hệ thống là

khái niệm được dùng để chỉ những chỉnh thể

(sự vật, hiện tượng) có kết cấu thống nhất,

được tạo thành từ các thành tố có mối liên hệ

chặt chẽ, có sự tác động qua lại với nhau và

được tập hợp theo những trật tự nhất định. Từ

quan niệm hệ thống như trên cho thấy tính hệ

thống của pháp luật có thể được xem xét ở

nhiều phương diện và cấp độ khác nhau.

a. Ở phương diện cấu trúc của các quy

định pháp luật

Ở phương diện này, các quy định pháp luật

có sự liên kết ở nhiều cấp độ khác nhau như:

- Cấp độ nhỏ nhất là quy phạm pháp luật.

Quy phạm pháp luật là hệ thống được cấu

trúc từ các quy định pháp luật bao gồm bộ

phận giả định và bộ phận chỉ dẫn (quy định,

chế tài hoặc các biện pháp tác động khác).

Giữa bộ phận giả định với bộ phận chỉ dẫn

luôn có mối liên hệ gắn kết chặt chẽ với

nhau đến mức độ nếu thiếu đi bất kì bộ phận

nào đó thì quy phạm pháp luật không tồn tại.

- Cấp độ lớn hơn quy phạm pháp luật là

chế định pháp luật. Chế định pháp luật là hệ

thống được cấu trúc từ nhóm các quy phạm

pháp luật điều chỉnh một nhóm quan hệ xã

hội có liên quan mật thiết với nhau thuộc

cùng một loại. Tính chất chung của mỗi

nhóm quan hệ xã hội đòi hỏi phải có nhóm

quy phạm pháp luật tương ứng để điều chỉnh

vì thế mà hình thành nên chế định pháp luật.

- Cấp độ lớn hơn chế định pháp luật là

ngành luật. Ngành luật là hệ thống được cấu

trúc từ một loại quy phạm pháp luật điều

chỉnh một loại quan hệ xã hội (những quan

hệ xã hội có chung tính chất thuộc lĩnh vực

nhất định của đời sống xã hội) bằng những

phương pháp nhất định.

- Cấp độ lớn hơn ngành luật là pháp luật

quốc gia. Pháp luật quốc gia là hệ thống

được cấu trúc từ nhiều thành tố khác nhau

như quy phạm pháp luật, chế định pháp luật,

ngành luật... của quốc gia đó. Cần chú ý là

việc xem xét pháp luật quốc gia với tư cách

là một hệ thống chỉ đặt ra với pháp luật của

các nhà nước đương đại. Sự thống nhất nội

tại là nguyên tắc rất quan trọng của hệ thống

pháp luật. Điều đó biểu hiện ở sự gắn bó hữu

cơ khăng khít với nhau giữa các quy định

pháp luật, ở những nguyên tắc của pháp luật,

ở xu hướng loại trừ dần những mâu thuẫn

giữa các bộ phận của hệ thống pháp luật. Cơ

sở trực tiếp của sự thống nhất đó là sự thống

nhất về bản chất, về nội dung, về chức năng,

nhiệm vụ của mỗi thành tố cũng như của cả

hệ thống pháp luật.

* Giảng viên chính Khoa hành chính - nhà nước

Trường Đại học Luật Hà Nội