Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa và tiểu thuyết Việt Nam 1960 - 1975 trên phương diện kiểu nhân vật trung tâm

Đoàn Đức Hải Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 91(03): 93 - 100

93

VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ TIỂU THUYẾT VIỆT NAM

1960 - 1975 TRÊN PHƯƠNG DIỆN KIỂU NHÂN VẬT TRUNG TÂM

Đoàn Đức Hải

*

Đại học Thái Nguyên

TÓM TẮT

Trong thế giới nhân vật của tiểu thuyết Việt Nam 1960 – 1975 nói chung và tiểu thuyết về đề tài

xây dựng chủ nghĩa xã hội nói riêng, đã có sự kết hợp hiệu quả giữa chất sử thi với chất tiểu thuyết

trong việc xây dựng cấu trúc hình tượng nhân vật, tạo ra những điển hình văn học của loại hình

tiểu thuyết sử thi hiện đại- nhân vật “con người mới” . Cấu trúc hình tượng nhân vật đã phản ánh

chân thực hiện thực lịch sử và thỏa mãn yêu cầu nghệ thuật của phương pháp sáng tác hiện thực xã

hội chủ nghĩa, nó bắt rễ sâu xa trong truyền thống văn học dân tộc và được gặp gỡ với mô hình

tiểu thuyết Nga – Xô viết, kết hợp với đặc điểm lịch sử của thời đại chiến tranh cách mạng và xây

dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Cái khác biệt nhất của con người mới so với những nhân vật

văn học trước đó là khả năng làm chủ: làm chủ tập thể và làm chủ bản thân, con người mới tồn tại

đồng thời cùng với quá trình bảo vệ và xây dựng Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, họ chiến đấu và lao

động quên mình vì bản thân, vì dân tộc mình và vì cả nhân loại.

Cái nhìn lý tưởng hóa đã xây dựng nên hình tượng nhân vật trung tâm với tư thế và vẻ đẹp hào

hùng. Họ chính là hóa thân của một dân tộc anh hùng trong thời đại anh hùng. Họ mang trong

mình những phẩm chất phi thường: giản dị, bình thường mà phi thường về sức mạnh tinh thần. Vì

vậy, họ được ghi nhận, được mô tả như những con người đẹp nhất, lớn lao nhất, giàu tính chiến

đấu nhất… Họ là những con người sống có lý tưởng, có mục đích, “hiểu việc mình làm và con

đường mình đang đi”. Bên cạnh những ưu điểm đã nêu trên thì nhân vật con người mới còn nặng

về tính khuân mẫu nên ít nhiều hạn chế trong phản ánh dưới góc độ cá nhân.

Từ khóa: Con người mới, nhân vật trung tâm, văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

KHÁI LƯỢC VỀ VĂN HỌC HIỆN THỰC

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

*

Tìm hiểu bất kì một nền văn học, một hiện

tượng văn học nào cũng phải đặt trong mối

tương quan của các yếu tố đồng đại và lịch

đại. Trong lịch sử văn học nhân loại, mỗi giai

đoạn, mỗi thời kì có những dòng văn học và

phương pháp sáng tác riêng đóng vai trò chủ

đạo. Ở mỗi thời đại và tùy vào bước đi của

mỗi quốc gia, văn học dự phần tích cực vào

việc thay đổi diện mạo đời sống tinh thần.

Cho đến trước thế kỉ XX, văn học Việt Nam

đi trong xu thế chung của khu vực là chủ

nghĩa Cổ điển. Đến đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa

hiện thực phê phán và chủ nghĩa Lãng mạn

phương Tây đã vào Việt Nam, đưa văn học

nước ta gia nhập quỹ đạo văn học hiện đại thế

giới. Đêm trước của cuộc cách mạng do giai

cấp vô sản lãnh đạo, trong địa hạt văn

chương, ở thế kỉ XIX, nhất là từ những năm

40 trở đi, nhu cầu miêu tả cuộc sống như

chính nó vốn có đã được các nhà văn đặt ra

bằng các sáng tác theo khuynh hướng hiện

*

Tel: 0913 089612

thực và với cảm hứng phê phán. Ở đó, các

nhà văn đặt ra vấn đề tái tạo đời sống “trong

những hình thức của bản thân đời sống” và

văn học thế giới đã ghi nhận những tên tuổi

sáng giá của dòng văn học hiện thực như

Bandắc, Gôgôn, L. Tônxtôi, Đốtxtôiépxki

v.v… Đến giữa thế kỉ XX, lịch sử nhân loại

chuyển mình, việc tồn tại hệ thống xã hội chủ

nghĩa đối trọng với tư bản chủ nghĩa đã dẫn

đến sự ra đời dòng chủ lưu của văn học các

nước xã hội chủ nghĩa mà phương pháp sáng

tác mới nhất được khẳng định lúc ấy là Chủ

nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa (Chủ nghĩa

hiện thực XHCN). Vào những thập niên đầu

thế kỉ XX chủ nghĩa hiện thực vẫn tiếp tục

đảm đương vai trò trọng yếu của nó đối với

văn chương thế giới, tuy vậy, sự xuất hiện của

trào lưu hiện thực XHCN đã tạo được thế đối

trọng với các phương pháp sáng tác mới, chủ

yếu được trọng dụng ở nước tư bản phương

Tây khác biệt về thể chế chính trị. Vào thời

điểm Chủ nghĩa hiện thực XHCN ra đời và

vào những năm phát triển nhất, nó được văn

học các nước XHCN coi là một phương pháp

ưu việt của ý thức vô sản, của nhân sinh quan

cộng sản.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn