Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

LÊ THỊ THẠO

VĂN HÓA VIỆT TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC

CỦA NGUYỄN DỮ

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Thái Nguyên, 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

LÊ THỊ THẠO

VĂN HÓA VIỆT TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC CỦA

NGUYỄN DỮ

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã ngành: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: PGS.TS VŨ THANH

Thái Nguyên, 2019

i

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả

nghiên cứu trong luận văn đều trung thực và chưa từng được công bố ở bất cứ công

trình nào khác.

Ninh Bình, tháng 11 năm 2019

Tác giả luận văn

Lê Thị Thạo

ii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Luận văn được hoàn thành với sự hướng dẫn tận tình, chu đáo của PGS. TS

Vũ Thanh, ý kiến giúp đỡ của các thầy, cô khoa Sau đại học, khoa Văn học báo chí

và truyền thông, Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên, các thầy giáo,

cô giáo đã trực tiếp giảng dạy trong suốt quá trình học tập, tình cảm động viên và

ủng hộ của bạn bè, người thân. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với tất

cả sự giúp đỡ quý báu trên!

Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng, song do trình độ của người viết còn hạn

chế, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong các thầy cô giáo, cùng

các bạn đồng nghiệp lưu tâm, đóng góp, bổ sung ý kiến để luận văn hoàn thiện hơn!

Ninh Bình, ngày 20 tháng 10 năm 2019

Tác giả luận văn

Lê Thị Thạo

iii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................................ii

MỤC LỤC..........................................................................................................................iii

MỞ ĐẦU..............................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề..................................................................................................................2

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.....................................................................................7

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................8

5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................................8

6. Đóng góp của luận văn ...................................................................................................9

7. Cấu trúc của luận văn......................................................................................................9

Chương 2: Biểu hiện của văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục...................................9

NỘI DUNG CHÍNH.........................................................................................................10

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ VĂN HÓA VÀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC CỦA

NGUYỄN DỮ...................................................................................................................10

1.1. Quan hệ giữa văn học – văn hóa và hướng tiếp cận văn học từ văn hóa..............10

1.1.1. Giới thuyết khái niệm văn hóa và một số đặc trưng của văn hóa Việt ..............10

1.1.2. Văn học Việt Nam trung đại trong lòng văn hóa Việt.........................................15

1.1.3. Nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa - một hướng

tiếp cận khoa học phù hợp ................................................................................................18

1.2. Bối cảnh văn hóa thời đại Nguyễn Dữ.....................................................................21

1. 3. Sơ lược về Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục. Vai trò của văn hóa Việt trong

Truyền kỳ mạn lục..............................................................................................................25

1.3.1. Sơ lược về Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục. ...................................................25

1.3.2. Vai trò của văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục..............................................26

Tiểu kết Chương 1.............................................................................................................28

CHƯƠNG 2: BIỂU HIỆN CỦA VĂN HÓA VIỆT TRONG TRUYỀN KỲ MẠN

LỤC.....................................................................................................................................30

iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1. Dấu ấn tín ngưỡng dân gian, phong tục, tập quán lễ hội trong Truyền kì mạn lục.30

2.1.1. Dấu ấn tín ngưỡng dân gian...................................................................................30

2.1.2. Phong tục, tập quán, lễ hội......................................................................................38

2.2. Dấu ấn văn hóa Việt trong bức tranh thiên nhiên và thời tiết bốn mùa.................41

2.2.1. Phong cảnh thiên nhiên...........................................................................................41

2.2.2. Thời tiết bốn mùa trong Truyền kỳ mạn lục..........................................................49

2.3. Bức tranh sinh hoạt văn hóa và lối ứng xử .............................................................52

2.3.1. Bức tranh sinh hoạt văn hóa...................................................................................52

2.3.2. Văn hóa ứng xử.......................................................................................................62

2.4. Truyền kỳ mạn lục phản ánh những xung đột văn hóa giữa văn hóa truyền thống

và những biểu hiện suy thoái............................................................................................74

Tiểu kết Chương 2.............................................................................................................82

CHƯƠNG 3: CÁC PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN VĂN HÓA VIỆT......................83

TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤC...................................................................................83

3.1. Khai thác cốt truyện dân gian để làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc của truyện ..83

3.2. Khắc họa không gian văn hóa dân tộc mang tính điển hình..................................87

3.2.1. Không gian văn hóa tâm linh và bút pháp kỳ ảo trong việc tạo dựng không gian

văn hóa Việt........................................................................................................................87

3.2.2. Không gian văn hóa vật chất truyền thống...........................................................93

3.3. Xây dựng tính cách và biểu tượng văn hóa Việt.....................................................96

3.3.1. Xây dựng tính cách Việt.........................................................................................96

3.3.2. Xây dựng các biểu tượng văn hóa Việt...............................................................101

Tiểu kết Chương 3...........................................................................................................104

KẾT LUẬN......................................................................................................................106

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................109

PHỤ LỤC

1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Lý do khoa học

Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là tác phẩm được đánh giá như “một viên

ngọc lung linh”của thể loại văn xuôi trong văn học trung đại Việt Nam. Dù đã được

phân tích khám phá ở nhiều phương diện nhưng chắc có lẽ vấn đề văn hóa Việt

trong tập truyện này luôn là một dấu chấm lửng, khai thác không bao giờ vơi cạn.

Tiếp cận tác phẩm Truyền kỳ mạn lục ở nhiều góc độ khác nhau, ngoài lớp giá trị

gần như lộ thiên, chỉ khéo léo khơi gợi là ta thấy các lớp nghĩa, còn có những giá trị

nằm sâu phía trong mà Nguyễn Dữ bằng vốn hiểu biết của mình về các phong tục

tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo… đã gửi gắm vào trong tác phẩm để từ đó người đọc

lật dở từng trang truyện sẽ tìm được hồn cốt dân tộc, tạo dấu ấn văn hóa riêng của

người Việt trong từng tác phẩm của ông. Có được điều này phải chăng là do ở thời

đại của Nguyễn Dữ văn học luôn gắn liền với văn hóa và là bộ phận quan trọng của

đời sống văn hóa. Đối với mỗi quốc gia dân tộc, cái quan trong nhất, cao quý nhất

là giá trị văn hóa. Văn học là một biểu hiện của văn hóa, sản phẩm của văn hóa, là

một dạng văn hóa tinh thần cho mọi thế hệ. Từ văn học có thể hiểu sâu sắc thêm về

văn hóa. Đó là mối quan hệ gắn bó khăng khít giữa văn học và văn hóa. Tuy nhiên

chưa có một công trình nào nghiên cứu những biểu hiện của văn hóa Việt trong tập

truyện Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Đây là lý do chúng tôi chọn đề tài này.

Truyền kỳ mạn lục được Vũ Khâm Lân xem là “Thiên cổ kỳ bút”. Ngay từ

khi mới ra đời, được viết bằng chữ Hán, sau đó được dịch ra chữ Nôm, tác phẩm đã

nhận được sự đón đợi của nhiều độc giả trong và ngoài nước. Đã tốn không ít giấy

mực của các nhà nghiên cứu bởi những khuôn mẫu đạo đức vốn được coi là “khuôn

vàng thước ngọc” của xã hội phong kiến được đặt cạnh những luồng tư tưởng mới

mang theo khát vọng bản năng của con người đã tạo cho Truyền kỳ mạn lục một nét

độc đáo riêng. Ở đó có sự hòa trộn giữa văn hóa và văn học, tạo ra hướng nghiên

cứu: Văn học cần phải được nhìn dưới góc độ văn hóa - Đây là một xu thế mở có

nhiều triển vọng trong nghiên cứu văn học hiện nay. Chính vì những lý do trên

chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn

Dữ” với mong muốn góp phần đem đến một cái nhìn mới cho tác phẩm Truyền kỳ

mạn lục của Nguyễn Dữ.

2

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.2. Lý do thực tiễn

Nguyễn Dữ được giảng dạy ở bậc phổ thông với các tác phẩm: Chuyện người

con gái Nam Xương và tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên. Việc tìm hiểu

các tác phẩm này nói riêng và tập truyện Truyền kỳ mạn lục nói chung là một công

việc cần thiết đối với người dạy và người học nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn

chương, đặc biệt là các tác phẩm văn học được soi rọi từ góc nhìn văn hóa, nó đã

làm tôn lên bản sắc văn hóa người Việt từ đó góp phần hình thành tình yêu quê

hương đất nước trong mỗi con người chúng ta.

Thông qua việc tìm hiểu đề tài: “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục

của Nguyễn Dữ”, chúng tôi mong muốn việc học tập nghiên cứu Truyền kỳ mạn

lục qua đây sẽ trở nên sâu sắc hơn. Đồng thời thông qua đề tài này chúng ta còn

thấy được vai trò, vị thế, những đóng góp mới mẻ của Nguyễn Dữ về mặt văn hóa

trong tiến trình phát triển của văn học dân tộc. Điều này giúp ích cho việc nâng cao

năng lực giảng dạy, phân tích tác phẩm, hiểu rõ hơn phương diện văn hóa và những

đóng góp nghệ thuật của Nguyễn Dữ - một tác giả lớn được giảng dạy trong nhà

trường phổ thông.

2. Lịch sử vấn đề

Văn hóa mang đậm bản sắc của người Việt thường là những tư tưởng tiến bộ

được thể hiện trong các tác phẩm văn học ưu tú. Nói tới văn hóa là nói tới vẻ đẹp

truyền thống mang đậm bản sắc riêng của dân tộc thông qua số phận nhân vật cho

dù họ có số phận khổ đau bất hạnh… nhưng bằng cách ứng xử, hành động có văn

hóa của con người thì họ sẽ tìm được lời giải đáp cho số phận của mình thông qua

tài nghệ của nhà văn. Làm được điều đó có công không nhỏ trong việc vận dụng và

phát triển vốn văn hóa truyền thống dân tộc vào trong tác phẩm của các nhà văn mà

Nguyễn Dữ bằng tác phẩm Truyền kỳ mạn lục đã thể hiện rất rõ nét đẹp văn hóa

Việt trong từng thiên truyện của mình. Nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục từ trước

đến này có rất nhiều các công trình khác nhau, tuy nhiên tác phẩm này luôn là ẩn số

về con người cũng như tư tưởng của ông trước thời đại. Tìm hiểu đề tài: “Văn hóa

Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ” là một lối đi tìm cái riêng trong dòng

mạch chung của sự tiếp nối truyền thống và những nét độc đáo khác lạ có phần sáng

tạo của Nguyễn Dữ trong việc thể hiện đặc trưng của văn hóa Việt Nam.

3

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1. Nghiên cứu các truyện riêng lẻ trong Truyền kỳ mạn lục dưới góc độ văn hóa

“Cái bóng và những khoảng trống trong văn chương” của tác giả Nguyễn

Nam [38], đã đặt ra vấn đề cái bóng của chính mình hay cái bóng của ai đó là sự

phân thân và phản thân giống như một thủ pháp nghệ thuật góp phần tô đậm khắc

họa rõ nét hơn lòng trung trinh của Vũ Nương trước xã hội nam quyền bấy giờ để từ

đó thấy được vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam hiếu lễ, yêu chồng, thương con.

Đó là phẩm chất cao quý tạo nên nét đẹp mang bản sắc riêng mỗi khi nói về người

phụ nữ Việt Nam. Để làm sáng rõ hơn điều này tác phẩm“Vũ Nương nhìn nhận và

suy xét” của tác giả Phan Thị Thanh Thủy [64], đã tỏ ra nghi ngờ khi đặt ra câu hỏi:

Vũ Nương có phải là hình tượng lý tưởng trong xã hội phong kiến? và đi tìm câu trả

lời cho câu hỏi này thông qua việc phân tích những chuẩn mực của cái đẹp trong

người phụ nữ đó là công, dung, ngôn, hạnh những điều này hội tụ tất cả trong nhân

vật Vũ Nương. Tuy nhiên cũng trong quá trình phân tích tác giả còn đặt ra một sự

cảnh tỉnh trong bi kịch hôn nhân mà nguyên nhân là do ghen tuông tồn tại trong bất

cứ thời đại nào đã làm rạn nứt mối quan hệ vốn tốt đẹp trong gia đình từ đó tác giả

giúp người đọc nhìn nhận các vấn đề liên quan đến hạnh phúc gia đình. Đây là một

trong những khía cạnh làm nên cái riêng cho văn hóa Việt và là vấn đề có sức ảnh

hưởng lớn tới tất cả chúng ta trong việc giữ gìn và bảo vệ hạnh phúc gia đình.

Nguyễn Đăng Na thông qua các tác phẩm viết về đề tài người phụ nữ để

vênh vực họ bằng con mắt của một nhà nghiên cứu ông đã nhìn thấy những bất

công, những định kiến… mà người phụ nữ phải gánh chịu. Việc Đào Hàn Than

(Chuyện nghiệp oan Đào Thị) có thai lẽ ra là một niềm hạnh phúc lớn của nàng,

nhưng xã hội không chấp nhận cho nàng làm mẹ và phải chết trên giường cữ. Tuy

nhiên thông qua nhân vật người đọc vẫn thấy được nỗi lòng thổn thức trước những

khao khát, những mong muốn có được hạnh phúc, có được tình yêu chân chính, tự

do đó là những ước muốn hoàn toàn chính đáng của con người nhưng trong xã hội

phong kiến đương thời với những khắt khe của lễ giáo phong kiến với những định

kiến hà khắc thì nhân vật Hàn Than cũng như bao phụ nữ khác tất cả đều phải gồng

mình hứng chịu những định kiến của dư luận của xã hội để rồi cuối cùng họ thường

có kết thúc bi kịch và từ đây toát lên tiếng nói của sự đồng cảm với nhân vật của

Nguyễn Dữ, sự thương cảm của ông với số phận của những con người bất hạnh.

4

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Đây vốn là cách ứng xử mang tính nhân văn sâu sắc, một nét đẹp văn hóa biểu hiện

bằng tình thương giữa con người với con người.

Chuyện tướng Dạ Xoa không chỉ đơn thuần ghi lại những câu chuyện ly kỳ

mà còn thể hiện những suy nghiệm lịch sử một cách chân thành, sâu sắc của

Nguyễn Dữ một người dân thường với tầm tư tưởng của một nhà Nho chân chính.

Như vậy nghiên cứu các truyện riêng lẻ trong Truyền kỳ mạn lục dưới góc độ

văn hóa các nhà nghiên cứu chỉ mới động chạm ít nhiều vào tầng nghĩa văn hóa

trong từng tác phẩm mà chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu cho vấn đề

“Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ” do vậy đề tài này là sự tiếp

nối những nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước đồng thời thể hiện được tiếng

nói riêng trong nguồn mạch chung của văn hóa văn học dân tộc.

2.2. Nghiên cứu những phương diện khác nhau của văn hóa Việt trong thể loại

truyền kỳ và Truyền kỳ mạn lục

Trong một bài nghiên cứu của mình thủ tướng Phạm Văn Đồng có viết: “Văn

học nghệ thuật có nhiệm vụ và có tác dụng to lớn trong việc sáng tạo nên những giá

trị văn hóa cao quý”. Giá trị văn hóa, tính văn hóa luôn là thước đo giá trị tác phẩm

văn học. Xung quanh đề tài luận văn: “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của

Nguyễn Dữ” chúng tôi xin điểm qua một số công trình nghiên cứu khác nhau của

văn hóa Việt trong thể loại truyền kỳ và Truyền kỳ mạn lục.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Na nhận định: “Văn xuôi tự sự không chỉ là

bộ phận cấu thành của văn học dân tộc mà còn là ảnh xạ phản chiếu trình độ tư duy

nghệ thuật của nền văn học đã sản sinh ra nó. Văn xuôi tự sự trung đại Việt Nam

cũng vậy, vừa phản ánh tư duy nghệ thuật của Việt Nam vừa gắn liền với lịch sử

văn học dân tộc” [30; 3]. Với đôi cánh truyền kỳ của mình, thể loại truyền kỳ đã

nhanh chóng thâm nhập vào đời sống con người và cũng đã mang lại những thành

công nhất định cho các nhà văn. Đằng sau cái vỏ hình thức kỳ ảo là những vấn đề

có ý nghĩa to lớn thông qua số phận của các nhân vật được đặt trong mối quan hệ

với văn hóa Việt.

Phương diện thứ nhất: Miêu tả về bức tranh đời sống xã hội trong các tác

phẩm Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Lan trì kiến văn lục. Vấn đề này

5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

được nghiên cứu một cách khiêm tốn hơn so với các thể loại tác giả và tác phẩm

khác. Tuy nhiên khi nghiên cứu “Thánh Tông di thảo”, “Truyền kỳ mạn lục” và

“Lan trì kiến văn lục” bên cạnh hướng nghiên cứu là tìm hiểu những đặc sắc, cách

tân trong nghệ thuật sáng tác truyện truyền kỳ, các nhà nghiên cứu dành một phần

lớn tâm sức đi sâu khám phá những giá trị nội dung mà tác phẩm phản ánh. Ngay từ

cuối những năm 1950 tác giả Nguyễn Đổng Chi đã khắc họa giá trị nội dung cơ bản

của Thánh Tông di thảo “đề cao pháp luật, vua chúa, thần quyền nêu gương để

khen trê, cổ vũ thuần phong mỹ tục, chê bai tín ngưỡng, Phật giáo, tôn trong đạo

Tiên, đạo Nho” [165]. Trong tác phẩm ít nhiều tác giả cũng đã đề cập đến vấn đề

văn hóa tâm linh của người Việt, tuy nhiên nó còn chưa rõ thiên nhiều về yếu tố kỳ

ảo hoang đường do vậy mà tính hiện thực ít nhiều nhuốm màu sắc huyễn hoặc ảnh

hưởng nhiều của truyện dân gian. Tới Truyền kỳ mạn lục và sau này là Lan trì kiến

văn lục tính “hiện thực ít nhiều mang tính thời sự của cuộc sống” các tác giả “mở

rộng hạt nhân hiện thực khiến cho chất liệu huyền thoại, thần kỳ dần dần được bóc

đi, mờ nhạt dần và cuộc sống hiện tại cứ khiêm tốn lấn tới chiếm chỗ dần”. Đó là

lời khẳng định của nhà nghiên cứu Vũ Thanh trong Những biến đổi về yếu tố kỳ và

thực trong truyện ngắn truyền kỳ Việt Nam [53; 26] hiện thực lúc này không còn bó

hẹp trong không gian của cung vua, liên quan đến cuộc sống của vua, quan và các

vấn đề chính trị trọng đại nữa mà trong tác phẩm Lan trì kiến văn lục nhà nghiên

cứu Vũ Thanh khẳng định “lần đầu tiên viết về chuyện làng xóm, bệnh tật, tình cảm

mẹ con, cha con, cả những chuyện buôn bán, trộm cắp, lừa lọc” [76] tức là bức

tranh hiện thực xã hội được các tác giả vẽ bằng rất nhiều gam màu khác nhau để sao

cho đúng và giống với cuộc sống hiện thực nhất và để làm được điều này các tác giả

của truyền kỳ đã vận dụng thành công một trong những đặc điểm cơ bản của văn

học trung đại đó là tả cảnh ngụ tình. Mượn không gian ngoài không gian trần thế

như không gian cõi âm, không gian cõi trời, không gian thủy phủ... mượn bóng ma,

dạ quỷ, tiên, thần… để nói hộ, thổ lộ nỗi niềm, tâm sự của con người trước bộ mặt

thối nát, hèn kém của xã hội đương thời. Khi địa hạt văn học được mở rộng bởi hiện

thực xã hội thì văn hóa cũng nhờ đó được phản ánh, được nhìn nhận thông qua các

tác phẩm văn học một cách sâu sắc hơn và góp phần làm tăng giá trị văn hóa, văn

học cho nước nhà.

6

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Phương diện thứ hai: Nhiều tác giả tập trung nghiên cứu thế giới nhân vật

trong các tác phẩm truyền kỳ. Ở Thánh Tông di thảo, Lê Thánh Tông là người đầu

tiên “lấy con người làm trung tâm phản ánh”[28]. Ông đã phát hiện ra “sức mạnh

của con người” [28], đã thần thánh con người và so với giai đoạn trước Thánh Tông

di thảo và có những đột phá về nhân vật giúp cho các nhân vật “gần gũi với cuộc

sống trần tục hơn nhưng đó vẫn chưa phải là những con người cụ thể, đại diện cho

số phận của một tầng lớp nhất định”[201]. Còn trong Lan trì kiến văn lục, Vũ Trinh

đưa vào tác phẩm của mình “thế giới nhân vật đời thường, bình dị, dân giã như

chính cuộc đời thực… đội ngũ nhân vật của ông mỗi người một vẻ, rất thực và Vũ

Trinh giành nhiều ưu ái hơn cả là phụ nữ và trẻ nhỏ” [234-235]. Qua đó cũng đã

phần nào đề cập đến văn hóa Việt thông qua cách đối nhân xử thế của các nhân vật

thấm đẫm giá trị nhân đạo và bài học về đạo đức làm người mà Vũ Trinh muốn gửi

gắm trong các tác phẩm của mình.

Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là tác phẩm xuất hiện trước Lan trì kiến

văn lục của Vũ Trinh song Nguyễn Dữ đã rất thành công khi xây dựng các nhân vật.

Trong Truyền kỳ mạn lục các nhân vật được xây dựng một cách sinh động, hấp dẫn

và đặc biệt là ông đã khái quát được những tính cách điển hình trong hoàn cảnh

điển hình để từ đó số phận con người đặc biệt là người phụ nữ có số phận bi kịch

được Nguyễn Dữ trân quý, thương yêu, đồng cảm, xót thương mặt khác ông còn lên

án, phê phán, vạch trần những tội ác của xã hội phong kiến và chính mặt trái của xã

hội ấy đã đẩy những người dân thấp cổ bé họng đến bước đường cùng. Đó chính là

giá trị nhân văn sâu sắc dưới ngòi bút của Nguyễn Dữ. Hơn thế nữa ông đã đi tìm

các giải pháp nhằm mục đích giải thoát cho những số phận bất hạnh của nhân vật

thông qua tín ngưỡng, phong tục tập quán, cách sinh hoạt, ứng xử… mang đậm màu

sắc văn hóa của con người Việt. Nói về điều này nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Na

đã đôi chút đề cập đến vấn đề văn hóa Việt khi ông cho rằng: Nguyễn Dữ để cho

nhân vật của mình tự do phóng khoáng đặc biệt trong tình yêu thông qua các cuộc

trải nghiệm nếu như trong Chuyện người con gái Nam Xương Vũ Nương hiện lên là

một người phụ nữ tần tảo, hy sinh vì chồng con… nhưng cuối cùng cũng phải tìm

đến cái chết để giữ lòng trung trinh của mình thì hình tượng Nhị Khanh trong tác

phẩm Chuyện cây gạo lại có tư tưởng sống thoải mái, vượt vòng cương tỏa nhưng

7

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

cuối cùng cũng tìm đến cái chết như vậy với cuộc đời, số phận của các nhân vật vũ

Nương, Nhị Khanh, hay Hàn Than đều xuất phát từ chữ “tình” để rồi từ đó cuộc đời

của họ phải “Bảy nổi ba chìm”, “long đong lật đật”, bất hạnh hết lần này đến lần

khác. Tuy nhiên với ý chí, nghị lực và sự kiên cường, hình ảnh của những người

phụ nữ nói riêng và con người Việt Nam trong văn học nói chung đã tự đi tìm điểm

tựa cho tâm hồn mình neo đậu nhằm vượt qua mọi sóng gió của cuộc đời và ở đây

trong Truyền kỳ mạn lục phải chăng Nguyễn Dữ đã khéo léo đưa quan niệm của đạo

Phật “đời là bể khổ, tình là dây oan” để an ủi động viên, chấn an những số phận bất

hạnh trong cuộc đời giúp họ tự tin, lạc quan trong cuộc sống đó là một sự lựa chọn

trong cách sống và cũng chính là văn hóa của người Việt.

Kế thừa các công trình nghiên cứu của các thế hệ đi trước, luận văn này

chúng tôi đi vào nghiên cứu vấn đề “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của

Nguyễn Dữ” để thấy được cái hay, cái đẹp của tập truyện Truyền kỳ mạn lục đồng

thời cũng khẳng định cái tâm, cái tài của người nghệ sĩ Nguyễn Dữ trước sự biến

thiên khôn lường của cuộc sống nhưng ông vẫn thắp lên ngọn lửa của tình thương

của những tấm lòng thơm thảo trong các mối quan hệ gia đình và xã hội thông qua

cách ứng xử trọng tình… nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Lựa chọn đề tài này chúng tôi mong muốn làm sáng tỏ mối quan hệ giữa văn

học và văn hóa dân tộc. Qua đó thấy được sự cách tân mang tính bước ngoặt về tư

tưởng và nghệ thuật trong thể truyền kỳ nói chung và Truyền kỳ mạn lục của

Nguyễn Dữ nói riêng trong quá trình tạo nên bản sắc, tiếng nói riêng của dân tộc

trong văn học.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đề tài có nhiệm vụ chỉ ra những yếu tố văn hóa Việt trong 20 tác phẩm của

tập truyện Truyền kỳ mạn lục từ đó thấy được lòng yêu nước, tinh thần nhân đạo sâu

sắc của tác giả Nguyễn Dữ (trong mối tương quan so sánh ở mức độ nhất định với

Tiễn đăng tân thoại của tác giả Cù Hựu).