Vận dụng mô hình Z-Score để đánh giá bất ổn tài chính của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Huỳnh Nhật Thanh ; Nguyễn Thị Mai Hương người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HUỲNH NHẬT THANH

VẬN DỤNG MÔ HÌNH Z-SCORE ĐỂ ĐÁNH GIÁ BẤT ỔN TÀI

CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HUỲNH NHẬT THANH

VẬN DỤNG MÔ HÌNH Z-SCORE ĐỂ ĐÁNH GIÁ BẤT ỔN TÀI

CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 8 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ MAI HƯƠNG

Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế “Vận dụng mô hình Z-score để

đánh giá bất ổn tài chính của các ngân hàng thương mại Việt Nam” là công trình

nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS.

Nguyễn Thị Mai Hương.

Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Nội dung của luận văn

chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Đồng thời tôi cũng xin

cam đoan rằng tất cả những phần thừa kế cũng như các thông tin trích dẫn trong

luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính pháp lý trong quá trình nghiên cứu

khoa học của luận văn này.

TP.HCM, ngày….tháng….năm 2021

Tác giả

Huỳnh Nhật Thanh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới đến Quý Thầy Cô Trường

Đại học Ngân hàng TP.HCM đã hỗ trợ, giúp đỡ và trực tiếp giảng dạy, truyền đạt

kiến thức khoa học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng, là cơ sở nền tảng để thực

hiện luận văn này và áp dụng vào thực tiễn công việc. Đặc biệt, tôi chân thành cảm

ơn vai trò định hướng khoa học của TS. Nguyễn Thị Mai Hương, giúp tôi trong suốt

quá trình nghiên cứu để hoàn thiện luận văn về đề tài “VẬN DỤNG MÔ HÌNH Z￾SCORE ĐỂ ĐÁNH GIÁ BẤT ỔN TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI VIỆT NAM”.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè luôn động

viên, chia sẻ và tiếp thêm nguồn lực cho tôi để hoàn thành luận văn này.

Do kinh nghiệm và kiến thức còn hạn chế, luận văn này không tránh khỏi

những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp từ Quý Thầy Cô, đồng

nghiệp và các bạn quan tâm đến lĩnh vực nghiên cứu này.

Tôi chân thành cảm ơn.

iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

1. Tiêu đề

Vận dụng mô hình Z-score để đánh giá bất ổn tài chính của các ngân hàng

thương mại Việt Nam.

2. Tóm tắt

Hệ thống NHTM đóng vai trò là trung gian tài chính quan trọng trong nền

kinh tế, đặc biệt ở các nước có thị trường tài chính đang phát triển. Chính vì thế, ổn

định tài chính của hệ thống ngân hàng luôn là mối quan tâm hàng đầu trong hoạch

định chính sách của các quốc gia. Để đánh giá, đòi hỏi phải có một phương pháp đo

lường, nhận biết nguy cơ bất ổn này. Cho đến thời điểm hiện tại, chỉ số Z-score

được xem là một phương pháp đo lường, dự báo rủi ro bất ổn của các NHTM được

nhiều học giả sử dụng.

Mục đích chính của nghiên cứu này đánh giá xu hướng bất ổn của các NHTM

Việt Nam thông qua diễn biến chỉ số Z-score; đồng thời xác định và ước lượng các

yếu tố chính ảnh hưởng đến sự ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam (trong

đó, ổn định tài chính được đo lường bằng thông qua mức độ cao thấp của giá trị Z￾score) trong giai đoạn 2008 đến 2019. Nghiên cứu sử dụng các phương pháp hồi

quy định lượng như hồi quy OLS, FGLS và phương pháp GMM để xây dựng mô

hình. Kết quả cho thấy mô hình nghiên cứu cuối cùng bao gồm bảy biến có ý nghĩa

thống kê, đó là hiệu quả quản lý, tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, quy mô

ngân hàng, tỷ lệ dự phòng rủi ro trong cho vay, tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu,

tốc độ tăng trưởng GDP hằng năm và sự phát triển của thị trường chứng khoán.

Trên cơ sở các kết quả đạt được, tác giả đã tiến hành đề xuất các kiến nghị liên quan

đến NHNN và các NHTM nhằm nâng cao sự ổn định của các NHTM nói riêng và

hệ thống tài chính Việt Nam nói chung trong tương lai.

3. Từ khóa

Ngân hàng; bất ổn tài chính; Z-score; Mô hình Z-score

iv

ABSTRACT

1. Title

Applying the Z-score model to evalue the financial instability of commercial

banks in Vietnam.

2. Abstract

The commercial banking system acts as an important financial intermediary in

the economy, especially in countries with developing financial markets. Therefore,

the financial stability of the banking system is always the most concern in making

national policy. For this assessment, requires a measurement method, to identify the

risk of instability. Up to now, the Z-score is considered a method of measuring and

forecasting volatility risk of commercial banks that many scientists and researchers

use.

The main purpose of this study is to evaluate the volatility trend of

commercial banks in Vietnam through the evolution of the Z-score and identify and

estimate the main factors affecting the financial stability of commercial banks in

Vietnam (of which, financial stability is measured by a high or low level of Z-score)

in the period from 2008 to 2019. The study uses quantitative regression methods

such as regression OLS, FGLS and GMM method to build the model. The results

show that the final research model includes seven statistically significant variables,

namely management efficiency, equity to total assets ratio, bank size, risk reserve

ratio lending, return on equity, annual GDP growth rate and the development of the

stock market. On the basis of the results achieved, the author has proposed

recommendations related to the SBV and commercial banks to improve the stability

of commercial banks in particular and the financial system of Vietnam in general in

the future.

3. Key words

Bank; Financial instability; Z-score; Z-score model

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN ........................................................................................... iii

ABSTRACT ............................................................................................................. iv

MỤC LỤC ...............................................................................................................v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... ix

DANH MỤC CÁC BẢNG ..........................................................................................x

DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ xii

CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU ..............................................................................................1

1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................2

1.2.1.Mục tiêu nghiên cứu tổng quát ...............................................................2

1.2.2.Mục tiêu nghiên cứu cụ thể .....................................................................2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................3

1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................3

1.4.1.Đối tượng nghiên cứu .............................................................................3

1.4.2.Phạm vi nghiên cứu ................................................................................4

1.5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................4

1.5.1.Nghiên cứu định tính ...............................................................................4

1.5.2.Nghiên cứu định lượng ...........................................................................5

1.6. Kết cấu đề tài ....................................................................................................5

vi

1.7. Đóng góp của nghiên cứu .................................................................................6

1.7.1.Đóng góp về lý luận ................................................................................6

1.7.2.Đóng góp về giá trị thực tiễn ..................................................................7

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ BẤT ỔN TÀI CHÍNH VÀ PHƯƠNG PHÁP

ĐO LƯỜNG BẤT ỔN TÀI CHÍNH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .............8

2.1. Khái niệm về bất ổn tài chính ..........................................................................8

2.1.1.Khái niệm về ổn định tài chính, đặc điểm và vai trò của ổn định tài

chính của nền kinh tế ...............................................................................8

2.1.2.Khái niệm về bất ổn tài chính ...............................................................10

2.1.3.Bất ổn tài chính của NHTM ..................................................................11

2.1.4.Vai trò của việc ổn định tài chính của nền kinh tế và NHTM ..............14

2.2. Phương pháp đo lường ổn định tài chính của NHTM ....................................15

2.3. Giới thiệu Mô hình chỉ số Z-score của Altman (1968) ..................................16

2.3.1.Khái niệm, đặc điểm .............................................................................16

2.3.2.Ý nghĩa ..................................................................................................17

2.3.3.Ưu điểm và hạn chế của mô hình Z-score Altman ................................18

2.3.4.Một số nghiên cứu vận dụng mô hình Z-score của Altman trong lĩnh

vực ngân hàng .......................................................................................19

2.4. Mô hình phân tích chỉ số Z-score áp dụng trong đánh giá bất ổn tài chính của

NHTM ....................................................................................................................20

2.4.1.Khái niệm chỉ số Z-score áp dụng cho các NHTM ...............................20

2.4.2.Ý nghĩa của chỉ số Z-score ....................................................................21

2.4.3.Điều kiện sử dụng .................................................................................21

2.4.4.Ưu điểm và hạn chế ..............................................................................22

vii

2.5. Tổng quan các nghiên cứu trước ....................................................................23

2.5.1.Các nghiên cứu sử dụng mô hình Z-score để đánh giá bất ổn tài chính của

NHTM ....................................................................................................................24

2.5.2.Các nghiên cứu về sử dụng chỉ số Z-score để tìm ra các nhân tố tác động

đến bất ổn tài chính của NHTM ............................................................................31

2.6. Khoảng trống nghiên cứu ...............................................................................51

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................53

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................54

3.1. Quy trình nghiên cứu ......................................................................................54

3.2. Phương pháp nghiên cứu định tính đánh giá bất ổn tài chính của NHTM Việt

Nam bằng chỉ số Z-score .......................................................................................55

3.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng các nhân tố tác động đến bất ổn tài

chính của NHTM thông qua chỉ số Z-score...........................................................55

3.3.1.Giả thiết nghiên cứu .............................................................................55

3.3.2.Mô hình nghiên cứu đề xuất .................................................................61

3.3.3.Phương pháp ước lượng áp dụng .........................................................64

3.3.4.Các kiểm định trong mô hình ................................................................66

3.4. Dữ liệu nghiên cứu .........................................................................................67

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................69

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................70

4.1. Kết quả tính toán chỉ số Z-score của các NHTM Việt Nam nghiên cứu trong

giai đoạn 2008 – 2019 ............................................................................................70

4.2. Kết quả nghiên cứu ........................................................................................76

4.2.1.Mô tả bộ dữ liệu nghiên cứu .................................................................76

viii

4.2.2.Các kiểm định trong mô hình ................................................................79

4.2.3.Thảo luận kết quả nghiên cứu...............................................................83

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................87

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................88

5.1. Kết luận ..........................................................................................................88

5.2. Hàm ý chính sách ...........................................................................................90

5.2.1.Hàm ý đối với các ngân hàng thương mại ............................................90

5.2.2.Hàm ý đối với Ngân hàng Nhà nước ....................................................93

5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ...............................94

TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................95

KẾT LUẬN .............................................................................................................96

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ xii

PHỤ LỤC ......................................................................................................... xxiv

PHỤ LỤC 1: TỶ LỆ LẠM PHÁT, TỔNG SẢN PHẨM QUỐC NỘI VÀ GIÁ

TRỊ VỐN HÓA CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM GIAI

ĐOẠN 2008 – 2019 ........................................................................................... xxiv

PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC NHTM TRONG NGHIÊN CỨU ................ xxv

PHỤ LỤC 3: DỮ LIỆU CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRONG NGHIÊN

CỨU .................................................................................................................. xxvii

ix

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Diễn giải tiếng Việt

BCTC Báo cáo tài chính

BCTN Báo cáo thường niên

CSTT Chính sách tiền tệ

NHTM Ngân hàng thương mại

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHTW Ngân hàng trung ương

ROA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản

ROE Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu

TCTD Tổ chức tín dụng

x

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Tóm tắt các Mô hình Z-score Altman ......................................................16

Bảng 2.2: Ý nghĩa các chỉ số của Mô hình Z-score Altman .....................................17

Bảng 2.3: Tổng hợp các nghiên cứu về sử dụng chỉ số Z-score trong đánh giá bất ổn

tài chính của NHTM ..................................................................................................29

Bảng 2.4: Tổng hợp nghiên cứu về sử dụng Z-score để tìm ra các nhân tố tác động

đến bất ổn tài chính của NHTM ................................................................................39

Bảng 2.5: Các biến đánh giá đề xuất bổ sung trong nghiên cứu ...............................52

Bảng 3.1: Đo lường các biến kiểm soát và dấu tác động dự kiến .............................62

Bảng 3.2: Danh sách các NHTM tại Việt Nam trong nghiên cứu ............................67

Bảng 4.1: Chỉ số Z-score của các NHTM Việt Nam năm 2008 – 2019 ...................70

Bảng 4.2: Tổng hợp kết quả tính Z-score của các nghiên cứu trước tại Việt Nam và

trên thế giới ...............................................................................................................71

Bảng 4.3: Mô hình hồi quy tuyến tính ......................................................................77

Bảng 4.4: Thống kê mô tả .........................................................................................77

Bảng 4.5: Ma trận hệ số tương quan thông qua trị số VIF........................................78

Bảng 4.6: Ma trận hệ số tương quan .........................................................................78

Bảng 4.7: Kiểm định Breusch-Pagan hiện tượng phương sai thay đổi trong mô hình

OLS ...........................................................................................................................79

Bảng 4.8: Kiểm định White hiện tượng phương sai thay đổi trong mô hình OLS ...79

Bảng 4.9: Kiểm định Modified Wald trong mô hình FEM (xttest 3) .......................79

Bảng 4.10: Kiểm định Breusch and Pagan Lagrangian multiplier trong mô hình

REM (xttest0) ............................................................................................................79

xi

Bảng 4.11: Kiểm định hiện tượng tự tương quan .....................................................80

Bảng 4.12: Kết quả ước lượng mô hình bằng phương pháp FGLS ..........................81

Bảng 4.13: Kết quả ước lượng mô hình bằng phương pháp GMM ..........................82

Bảng 4.14: Kiểm định Sargan (Biến công cụ hợp lý) ...............................................82

Bảng 4.15: Kiểm định hiện tượng tự tương quan trong mô hình GMM ...................83

Bảng 5.1: Tóm tắt kết quả nghiên cứu ......................................................................88

xii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận văn ..........................................................54

Hình 4.1: Z-score bình quân của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008 – 2019 ......73

Hình 4.2: Z-score của hệ thống ngân hàng Việt Nam và một số nước khác ............73

Hình 4.3: Z-score bình quân theo từng NHTM giai đoạn 2008 – 2019 ....................74

Hình 4.4: Z-score các NHTM phân theo hình thức sở hữu giai đoạn 2008 – 2019 ......

...................................................................................................................................74

Hình 4.5: Z-score của các NHTM phân theo nhóm ngân hàng niêm yết giai đoạn

2008 – 2019 ...............................................................................................................75

Hình 4.6: Z-score của các NHTM phân theo nhóm ngân hàng đáp ứng tiêu chuẩn

Basel II tại thời điểm 31/12/2019 ..............................................................................76

Hình 4.7: Đồ thị phương sai thay đổi ........................................................................80