Vận dụng mô hình trọng lực trong đo lường thương mại nội ngành hàng chế biến giữa Việt Nam với một số nước thành viên thuộc APEC

Võ Thy Trang Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 167 - 176

167

VẬN DỤNG MÔ HÌNH TRỌNG LỰC TRONG ĐO LƢỜNG

THƢƠNG MẠI NỘI NGÀNH HÀNG CHẾ BIẾN GIỮA VIỆT NAM

VỚI MỘT SỐ NƢỚC THÀNH VIÊN THUỘC APEC

Võ Thy Trang*

Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh – ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Mô hình trọng lực (GM - Gravity Model) là mô hình kinh tế lƣợng - là một công cụ hữu hiệu trong

việc giải thích khối lƣợng và chiều hƣớng thƣơng mại song phƣơng giữa các nƣớc và sử dụng rộng

rãi trong thƣơng mại quốc tế. Trong bài viết này tác giả sử dụng mô hình trọng lực để phân tích

các yếu tố ảnh hƣởng đến thƣơng mại nội ngành giữa Việt Nam với một số nƣớc thành viên thuộc

APEC trong giai đoạn 2000 - 2010 bằng cách sử dụng các chỉ số GL. Qua đó bài viết đã đạt đƣợc

những thành công nhất định trong việc giải thích đƣợc các nguyên nhân ảnh hƣởng đến thƣơng

mại nội ngành hàng chế biến là do sự khác biệt về quy mô kinh tế, khoảng cách giữa các quốc gia,

độ mở nền kinh tế, mức độ tập trung thƣơng mại hay quy mô dân số... Phân tích sử dụng mô hình

trọng lực cho thấy tác động tích cực tới thƣơng mại nội ngành hàng chế biến của Việt Nam trong

việc gia nhập diễn đàn hợp tác kinh tế APEC.

Từ khóa: Mô hình, Trọng lực, Thương mại, thương mại nội ngành, Hàng chế biến

ĐẶT VẤN ĐỀ

*

Thƣơng mại nội ngành đang trở thành một bộ

phận quan trọng của nền thƣơng mại thế giới.

Thƣơng mại nội ngành tạo ra thêm những cái

lợi từ thƣơng mại quốc tế, lợi thế kinh tế theo

quy mô và sự lựa chọn gia tăng. Thông qua

việc tham gia vào thƣơng mại nội ngành, một

nƣớc có thể cùng một lúc giảm bớt số loại sản

phẩm tự mình sản xuất ra và tăng thêm sự đa

dạng của hàng hóa cho ngƣời tiêu dùng tại thị

trƣờng nội địa. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng

trong thƣơng mại quốc tế giữa các quốc gia,

thƣơng mại nội ngành ngày càng chiếm phần

lớn trong khối lƣợng thƣơng mại của thế giới.

Thƣơng mại nội ngành (Intra – Industry trade

- IIT) là hoạt động của thƣơng mại quốc tế, là

việc xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời các

sản phẩm trong cùng một ngành hàng hay cùng

một ngành sản xuất [6]. Để đánh giá các yếu tố

tác động đến thƣơng mại nội ngành, tác giả vận

dụng mô hình trọng lực (Gravity model).

Đo lƣờng thƣơng mại nội ngành

Phƣơng pháp đƣợc sử dụng nhiều nhất đo

lƣờng Thƣơng mại nội ngành (IIT) là chỉ số

Grubel và Lloyd (1975) (GL). Chỉ số này

*

Tel: 0915 259889

đƣợc coi là phƣơng pháp đánh giá thích hợp

nhất về cơ cấu thƣơng mại tại một thời kì.

Chỉ số này đƣợc tính toán theo công thức sau:

( )

1

ijk ijk

ijk ijk

ijk X M

X M

IIT

Trong đó: IIT là chỉ số về thƣơng mại nội

ngành; Xi là xuất khẩu và Mi là nhập khẩu, i

biểu thị mặt hàng thƣơng mại; j là quốc gia j;

k là quốc gia k. Chỉ số IIT mang giá trị từ 0

 1, IIT = 0 thể hiện thƣơng mại giữa quốc

gia j và quốc gia k là thƣơng mại liên ngành

hoàn toàn; IIT = 1 thể hiện thƣơng mại giữa

quốc gia j và quốc gia k là thƣơng mại nội

ngành hoàn toàn. Giá trị IIT ≥ 0,5 cho thấy

thƣơng mại giữa quốc gia j và quốc gia k chủ

yếu do thƣơng mại nội ngành gây ra. IIT <

0,5 trở xuống chủ yếu do tác động của thƣơng

mại liên ngành.

MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

Phƣơng trình (1) chỉ đo lƣờng thƣơng mại nội

ngành giữa quốc gia j và quốc gia k cho từng

mặt hàng chứ chƣa thể đo lƣờng tổng thƣơng

mại nội ngành giữa 2 quốc gia (tổng giá trị tất

cả các mặt hàng mà 2 quốc gia thƣơng mại với

nhau). Để tính đƣợc thƣơng mại nội ngành giữa

2 quốc gia ngƣời ta sử dụng phƣơng pháp bình

quân gia quyền theo công thức:

(1) [3]