Vận dụng liên kết đề thuyết giữa các câu vào việc tổ chức dạy học lựa chọn trật tự các bộ phận câu, các kiểu câu trong Văn bản cho học sinh lớp 11 T

®¹i häc th¸i nguyªn

tr-êng ®¹i häc s- ph¹m

--------------  --------------

BÕ V¢N TRµ

VËN DôNG LI£N KÕT §Ò THUYÕT GI÷A C¸C C¢U VµO VIÖC Tæ CHøC D¹Y HäC

LùA CHäN TRËT Tù S¾P XÕP C¸C Bé PHËN C¢U, C¸C KIÓU C¢U TRONG

V¡N B¶N CHO HäC SINH LíP 11 THPT

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc GIÁO DỤC

Th¸i Nguyªn, n¨m 2009

®¹i häc th¸i nguyªn

tr-êng ®¹i häc s- ph¹m

--------------  --------------

BÕ V¢N TRµ

VËN DôNG LI£N KÕT §Ò THUYÕT GI÷A C¸C C¢U VµO VIÖC Tæ CHøC D¹Y HäC

LùA CHäN TRËT Tù S¾P XÕP C¸C Bé PHËN C¢U, C¸C KIÓU C¢U TRONG

V¡N B¶N CHO HäC SINH LíP 11 THPT

Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc V¨n vµ tiÕng ViÖt

Mã số : 60.14.10

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Lê A

Th¸i Nguyªn, n¨m 2009

Công trình được hoàn thành tại:

Trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Lê A

Phản biện 1: ...........................................

................................................................

Phản biện 2:…………………………….

................................................................

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn họp tại:

Trường Đại học Sư Phạm - ĐHTN

Ngày tháng năm 2009

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

Thư viện trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên

Phản biện 1: ...............................................

....................................................................

Phản biện 2: ................................................

....................................................................

Luận văn sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận văn họp tại:

Trường Đại học Sư Phạm - ĐHTN

Ngày tháng năm 2009

Có thể tìm hiểu luận văn tại thư viện Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

--------------  --------------

BẾ VÂN TRÀ

VẬN DỤNG LIÊN KẾT ĐỀ THUYẾT GIỮA CÁC CÂU

VÀO VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC LỰA CHON TRẬT TỰ

SẮP XẾP CÁC BỘ PHẬN CÂU, CÁC KIỂU CÂU TRONG

VĂN BẢN CHO HỌC SINH LỚP 11 THPT

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Văn và tiếng Việt

M· sè : 60.14.10

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong những năm gần đây, phân môn tiếng Việt đã thể hiện đƣợc vai trò rất

quan trọng ở các bậc giáo dục phổ thông. Ngày càng có nhiều các luận văn, luận

án quan tâm nghiên cứu tiếng Việt và phƣơng pháp dạy học tiếng Việt . Quá trình

dạy học tiếng Việt là một quá trình dạy học có hệ thống theo từng cấp độ của các

đơn vị ngôn ngữ từ các âm vị, hình vị đến từ, ngữ, câu, văn bản. Trong đó dạy câu

là khâu rất quan trọng, đóng vai trò quyết định trong việc hình thành cho học sinh

kỹ năng nói và viết. Những yêu cầu cơ bản của việc dạy câu là dạy viết câu hay,

đúng ngữ pháp, đúng chính tả,... Song tất cả đều phải hƣớng đến mục tiêu quan

trọng nhất là dạy viết câu diễn đạt đƣợc mục đích giao tiếp, hƣớng vào hoạt động

giao tiếp.

1.2. Muốn đạt đƣợc hiệu quả giao tiếp trong đặt câu không phải đơn giản chỉ dừng

lại ở việc viết các câu riêng lẻ, độc lập, đúng ngữ pháp vì hoạt động giao tiếp

không thực hiện bằng các câu đơn lẻ mà thực hiện bằng ngôn bản - một chỉnh thể

lớn hơn câu. Muốn vậy phải viết các câu sao cho chúng có quan hệ chặt chẽ với

nhau. Nghĩa là phải có kỹ năng viết câu đảm bảo tính liên kết.

1.3. Để đảm bảo đƣợc sự liên kết giữa các câu cần phải triển khai câu theo yêu cầu

của nhiều mặt liên kết khác nhau đó là liên kết nội dung và liên kết hình thức.

Thiếu một trong hai mặt liên kết này văn bản sẽ chỉ là các câu rời rạc, không có

giá trị giao tiếp. Bấy lâu nay, cách phân tích câu cơ bản vẫn là dựa trên quan điểm

ngữ pháp hình thức (kết cấu chủ - vị) điều đó chỉ cho thấy rõ mặt liên kết hình

thức bề ngoài của các câu. Vận dụng quan điểm ngữ pháp chức năng về lý thuyết

đề thuyết sẽ cho thấy rõ hơn sự liên kết giữa các câu trong văn bản trên cả bình

diện nội dung và hình thức. Một trong những biện pháp để đảm bảo các yêu cầu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

liên kết nêu trên là phải biết lựa chọn trật tự sắp xếp các bộ phận câu, lựa chọn các

kiểu câu trong văn bản sao cho văn bản liền mạch (có tính liên kết).

1.4. Nhằm dạy học sinh luyện câu theo hƣớng trên, Sách giáo khoa Ngữ văn 11,

tập 1 đƣa vào chƣơng trình chùm bài học thực hành về lựa chọn trật tự các bộ

phận câu và sử dụng các kiểu câu trong văn bản. Đó là hai bài học thực hành kiểu

mới nhƣng rất có tác dụng trong việc hình thành cho học sinh năng lực viết câu và

tạo lập văn bản sao cho đảm bảo tính liên kết. Đặc điểm của hai bài học này là bài

luyện tập thực hành, nó đòi hỏi giáo viên cùng lúc vừa phải hệ thống hoá kiến

thức cũ, vừa phải tổ chức các hoạt động thực hành và hình thành cho học sinh các

kỹ năng trong chính quá trình thực hành đó. Những yêu cầu đặc biệt nhƣ trên đã

khiến không ít giáo viên gặp khó khăn trong quá trình chuẩn bị bài giảng, lúng

túng trong tổ chức giờ học. Các em học sinh cũng còn bỡ ngỡ với những hình thức

hoạt động trong giờ thực hành.Vì thế rất cần có những công trình khoa học nghiên

cứu cụ thể về vấn đề liên kết đề thuyết và đƣa ra các cách thức tổ chức dạy học để

giúp giáo viên cũng nhƣ học sinh thực hiện hiệu quả các bài học này.

Xuất phát từ quan điểm khoa học và nhu cầu thực tiễn dạy học nói trên

chúng tôi chọn đề tài cho luận văn của mình là “Vận dụng liên kết đề thuyết

giữa các câu vào việc tổ chức dạy học lựa chọn trật tự sắp xếp các bộ

phận câu, các kiểu câu trong văn bản cho học sinh lớp 11 THPT”.

2. Lịch sử vấn đề

Lịch sử của quá trình dạy viết câu đã trải qua những giai đoạn khác

nhau gắn liền với những thành tựu nghiên cứu của giới ngôn ngữ.

Giai đoạn dạy viết các câu độc lập:

Trƣớc đây, trong những nghiên cứu về ngôn ngữ, các nhà ngôn ngữ đều

cho rằng câu là đơn vị ngôn ngữ hoàn chỉnh, đơn vị lớn nhất, trên câu không

còn đơn vị ngôn ngữ nào lớn hơn nữa. Định nghĩa về câu thể hiện rõ quan

điểm trên của nhà ngôn ngữ học Mĩ L. Bloomfield đã đƣợc chấp nhận rộng rãi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ở nhiều nƣớc, kể cả ở Việt Nam: “Câu là một kết cấu mà trong phát ngôn

đang xét không phải là bộ phận của một kết cấu lớn hơn nào.” Cho đến tận

những năm 1960, nhận định này của nhà ngôn ngữ học Pháp E.Benveniste

vẫn đƣợc đồng tình tại Đại hội quốc tế các nhà ngôn ngữ học lần IX: “

Nhóm các câu không tạo nên một đơn vị bậc cao hơn so với câu. Cấp độ

ngôn ngữ nằm trên cấp độ vị từ (tức cấp độ câu) là không có.” Thậm chí,

năm 1967, trong cuốn “Dẫn luận ngôn ngữ học” nổi tiếng của mình nhà

ngôn ngữ học Nga A.A. Reformatskij sau khi kể tên các đơn vị ngôn ngữ âm

vị, hình vị, từ, câu vẫn tuyên bố dứt khoát: “Trong ngôn ngữ không còn gì và

không thể có gì nữa!”.

Với quan niệm nhƣ vậy, ngữ pháp học lâu nay chỉ gói gọn trong hai

phần: Lí thuyết về từ và lí thuyết về câu. Quá trình dạy học câu cũng chỉ dừng

lại ở những việc: Cung cấp những kiến thức về câu với tƣ cách câu là đơn vị

ngôn ngữ lớn nhất, đứng độc lập và không bao giờ quan hệ với những câu

khác, dạy viết các câu độc lập, đơn lẻ.

Tiếp nhận những thành tựu của ngôn ngữ học thế giới, ở Việt Nam

trƣớc đây, chƣơng trình sách giáo khoa Ngữ văn trƣớc cải cách chủ yếu chú

trọng dạy học sinh viết các câu rời, không chú ý đến mối quan hệ giữa các

câu. Các sách nghiên cứu, tài liệu tiếng Việt thực hành cũng chỉ dừng lại ở

việc dạy viết và sửa chữa trong nội bộ câu. Khuynh hƣớng dạy học phổ biến

này kéo dài cho đến khi bộ môn Ngôn ngữ học văn bản ra đời.

Giai đoạn dạy viết câu trong mối quan hệ với các câu trong văn bản:

Sự ra đời của ngôn ngữ học văn bản ở giữa thế kỷ 20 đã khẳng định

mối nghi ngờ bấy lâu của nhiều nhà ngôn ngữ rằng: Câu chƣa phải là đơn vị

ngôn ngữ lớn nhất mà văn bản mới là đơn vị ngôn ngữ lớn nhất. Văn bản là

một hệ thống chỉnh thể trọn vẹn tập hợp nhiều câu có quan hệ với nhau về nội

dung và hình thức. Với những công trình đặt nền móng đầu tiên nhƣ: “Chỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

thể cú pháp phức hợp” của N.S. Pospelov; “Chỉnh thể cú pháp của văn bản

hoàn chỉnh” của I.A. Figurovski; “Thuyết phân đoạn thực tại câu” của

V.Mathesius; “Sự liên kết giữa các câu độc lập trong khối liên hiệp các câu”

của K. Boost...Ngữ pháp văn bản đã chứng minh văn bản là một đơn vị ngôn

ngữ chỉnh thể, trọn vẹn về nội dung và hình thức. Giữa các câu trong văn bản

có những mối liên kết chặt chẽ. Những nghiên cứu của nhiều nhà ngôn ngữ

học trên thế giới đã dẫn đến những kết luận mang tính bƣớc ngoặt:

“Cái duy nhất đến với người nghiên cứu ngôn ngữ với tư cách khởi

điểm (...) đó là văn bản trong tính hoàn chỉnh tuyết đối và không tách rời của

nó.” (L. Hjelmslev, 1953)

“Đơn vị cơ bản khi chúng ta sử dụng ngôn ngữ, không phải là từ hay

câu, mà là văn bản.” (M.H.K Halliday, 1960)

“Các kí hiệu ngôn ngữ chỉ bộc lộ mình chừng nào chúng là những cái

gắn bó với nhau trong văn bản (...) Mọi người dùng ngôn ngữ (..) chỉ nói

bằng các văn bản, chứ không phải bằng các từ và bằng các câu, ít ra là cũng

bằng các câu làm thành từ các từ nằm trong văn bản.” (H. Harmann, 1965)

“Trong thời đại chúng ta mọi người thừa nhận rằng đơn vị ngôn ngữ cao

nhất, ít lệ thuộc nhất, không phải là câu, mà là văn bản.” (W. Dressler, 1970)

Bắt nhịp với những nghiên cứu mới này, ở Việt Nam, cuốn “Hệ thống

liên kết văn bản tiếng Việt” của Trần Ngọc Thêm là cuốn sách đầu tiên nghiên

cứu về ngôn ngữ học văn bản. Tác giả đã có những kiến giải sâu sắc về hệ

thống liên kết văn bản trong tiếng Việt. Cùng với đó, rất nhiều công trình

nghiên cứu về vấn đề liên kết trong văn bản của nhiều tác giả nhƣ: Đỗ Hữu

Châu, Diệp Quang Ban, Trần Thanh Bình, Nguyễn Trọng Báu, Nguyễn

Quang Ninh; Nhiều giáo trình tiếng việt thực hành của Nguyễn Minh Thuyết -

Nguyễn Văn Hiệp, Bùi Minh Toán – Lê A - Đỗ Việt Hùng, Hoàng Anh -

Phạm Văn Thấu...Tất cả các công trình nghiên cứu đều hƣớng vào việc dạy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

viết câu trong hoạt động giao tiếp, nghĩa là viết câu không chỉ có một câu

đúng mà phải viết nhiều câu cùng đúng, viết câu liên kết với nhau để tạo

thành văn bản thống nhất.

Quan điểm dạy câu lúc này không phải chỉ là dạy cho học sinh biết viết

từng câu đơn lẻ, hay, đúng ngữ pháp, mà mục tiêu quan trọng là dạy học sinh

viết câu và xem xét câu trong mối quan hệ liên kết với các câu khác sao cho

viết câu đảm bảo liên kết và hƣớng vào mục đích giao tiếp. Đáp ứng những

yêu cầu dạy học trên, Sách giáo khoa Ngữ văn THPT đã chính thức đƣa nội

dung này vào chƣơng trình tiếng Việt, đó những bài thực hành về kỹ năng lựa

chọn trật tự trong câu, lựa chọn kiểu câu trong văn bản, bài học về văn bản.

Chƣơng trình làm văn cũng đƣa vào các bài dạy về viết câu để tạo lập đoạn

văn, viết bài văn. Những công trình nghiên cứu về Ngôn ngữ học văn bản kể

trên cũng nhƣ những giáo trình về dạy viết câu tiếng Việt đã có đóng góp rất

lớn cho công tác dạy học tiếng Việt nhƣng thƣờng đƣợc viết với một lƣợng

kiến thức hàn lâm. Cách viết ấy thích hợp hơn cho các đối tƣợng là học viên,

sinh viên đại học, ngƣời nghiên cứu. Các sách thiết kế, sách giáo viên cũng

chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu chung chung và hƣớng dẫn thực hiện sơ bộ trong

nội dung bài học. Có lẽ vẫn cần có nhiều hơn nữa những giáo trình, bài

nghiên cứu dạy viết câu đơn giản, phù hợp với trình độ của học sinh phổ

thông. Vì thế, viết đề tài này, ngƣời nghiên cứu đã tiếp thu tinh thần dạy câu

mới với những nội dung cụ thể. Từ việc tiếp nhận đó, chúng tôi muốn đặt lại

vấn đề một cách toàn diện: Tìm ra đƣợc cơ sở khoa học của việc dạy câu cũng

nhƣ đề xuất những phƣơng pháp dạy học cụ thể cho các bài học về thực hành

lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu và sử dụng các kiểu câu trong văn bản.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích chính của luận văn là:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

- Trên cơ sở xây dựng lý thuyết khoa học của việc lựa chọn trật tự sắp xếp các

bộ phận câu, các kiểu câu trong văn bản, luận văn đề ra các giải pháp góp

phần nâng cao năng lực viết câu cho học sinh lớp 11 THPT.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Xây dựng cơ sở lý thuyết và thực tiễn để đề xuất các giải pháp rèn luyện

năng lực viết câu liên kết cho học sinh lớp 11 THPT.

- Đề xuất nội dung, biện pháp rèn luyện năng lực lựa chọn trật tự sắp xếp các

bộ phận câu, các kiểu câu trong văn bản.

- Tổ chức thực nghiệm dạy học để đánh giá hiệu quả, khả năng thực thi của

những đề xuất trong luận văn.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu

- Nghiên cứu quá trình dạy viết câu đảm bảo tính liên kết nói chung và việc tổ

chức dạy học lựa chọn trật tự sắp xếp các bộ phận câu, các kiểu câu trong văn

bản cho học sinh lớp 11.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu cách thức tổ chức thực hành về lựa chọn trật tự sắp xếp các bộ

phận câu, thực hành lựa chọn các kiểu câu trong văn bản.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp nghiên

cứu sau:

5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết:

- Chúng tôi sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết để thu thập tƣ liệu,

nghiên cứu lịch sử vấn đề, nghiên cứu các tài liệu lí luận liên quan đến dạy và

học nói chung, đặc biệt là dạy và học câu để đảm bảo tính liên kết.

5.2. Phƣơng pháp thống kê, phân tích: