vấn đề VHDN và xây dựng VHDN ở Việt Nam hiện nay

Lêi nãi ®Çu

Mét tæ chøc hay mét doanh nghiÖp (DN) lµ mét nhãm ngêi kÕt hîp cïng

nhau ®Ó hoµn thµnh mét c«ng viÖc hay nhiÖm vô nµo ®ã. Ngêi ta cÇn ®îc kÕt nèi

c«ng viÖc vµ ®îc ®éng viªn híng tíi ho¹t ®éng.

Tæ chøc tån t¹i v× mét môc ®Ých nµo ®ã nh cung cÊp dÞch vô, s¶n xuÊt s¶n

phÈm, ®¸p øng mét nhu cÇu c«ng céng; môc ®Ých nµy kÕt nèi tæ choc víi thÕ giíi

réng lín h¬n bªn ngoµi tæ chøc. Trªn thùc tÕ, c¶ hÖ thèng c«ng viÖc, lý do tån t¹i

cña tæ chøc-hÖ thèng nh©n sù, nh÷ng con ngêi ®Õn lµm viÖc t¹i tæ chøc ®Òu tån …

t¹i trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c hÖ thèng réng lín h¬n. ChÝnh v× thÕ mçi tæ

chøc, mçi doanh nghiÖp ®Òu cã nÐt ®Æc trng riªng cña m×nh ®îc gäi lµ v¨n ho¸ tæ

chøc, v¨n ho¸ doanh nghiÖp (VHDN).

Nhµ nghiªn cøu Burack tin r»ng c¸c gi¸ trÞ trong v¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ

“th©m c¨n cè ®Õ, chóng t¹o ra tÝnh ®ång ®Òu trong khu«n mÉu c xö vµ nh÷ng gi¸

trÞ c¬ b¶n cña c¸c ®¬n vÞ trong tæ chøc bÊt chÊp nh÷ng ranh giíi ®Þa lý, chøc n¨ng

hay kinh doanh”1

. Khi nghiªn cøu v¨n ho¸ cña mét doanh nghiÖp (v¨n ho¸ tæ

chøc) cho thÊy mçi doanh nghiÖp cã v¨n ho¸ riªng cña m×nh. Khi c¸c nhµ qu¶n trÞ

cÊp cao quyÕt ®Þnh c¸c gi¸ trÞ tæ chøc cña c¸c thµnh viªn thay ®æi, c¸c niÒm tin vµ

th¸i ®é, quan ®iÓm míi ®îc truyÒn ®¹t trong tæ chøc. H¬n n÷a c¸c gi¸ trÞ n¬i lµm

viÖc ®îc truyÒn tõ nh÷ng thµnh viªn cã kinh nghiÖm ®Õn nh÷ng thµnh viªn míi, vµ

chóng cã thÓ phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi nh÷ng gi¸ trÞ mµ c¸c nhµ qu¶n trÞ

cÊp cao mong muèn. Còng gièng nh v¨n ho¸ céng ®ång nãi chung, v¨n ho¸ doanh

nghiÖp còng cã nh÷ng yÕu tè ®îc b¶o tån vµ di truyÒn. NhiÖm vô cña c¸c nhµ qu¶n

trÞ lµ ph¶i b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng yÕu tè ®ã theo híng tÝch cùc, ®õng ®Ó cho nã

bÞ tho¸i ho¸, bëi v× nh thÕ sÏ lµm tho¸i ho¸ chÝnh doanh nghiÖp.

ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay, c¸c DN cßn ®ang ph¶i cè g¾ng vµ loay hoay ®Ó

trô ®îc trong c¹nh tranh, nªn cã thÓ nãi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nh×n chung

vÉn cßn cha t¹o dùng cho m×nh s¾c th¸i v¨n ho¸ kinh doanh. PhÇn lín DN níc ta

1

lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhá, khëi sù víi ®ång vèn tù cã h¹n hÑp, vay tÝn dông khã

kh¨n, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt, c«ng nghÖ thiÕu vµ yÕu, t×m kiÕm thÞ trêng vµ ®èi

t¸c buæi ®Çu kh«ng dÔ, chñ DN kh«ng ph¶i ai còng qua ®µo t¹o, lùc lîng lao ®éng

Ýt , nªn Ýt cã kh¶ n¨ng x©y dùng vµ thùc hiÖn mét chiÕn l … îc kinh doanh l©u dµi

trªn thÞ trêng hiÖn cã vµ th©m nhËp thÞ trêng míi, VÉn biÕt lµ nh vËy, nhng kinh tÕ

tthÞ trêng ®ßi hái tõng chñ thÓ kinh tÕ ph¶i tù quyÕt ®Þnh vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm.

C¸c DN ViÖt Nam muèn héi nhËp víi x· héi vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng thÓ

kh«ng t¹o dùng cho m×nh s¾c th¸i VHDN. Khi héi nhËp víi thÞ trêng chung cña

thÕ giíi vµ khu vùc, thùc chÊt cña c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp sÏ lµ c¹nh

tranh vÒ VHDN, vÒ ph¬ng thøc chiÕm lÜnh th«ng tin, sù thiÖn c¶m cña ngêi tiªu

dïng mét c¸ch cã v¨n ho¸. Kh«ng nh vËy, sÏ bÞ th¶i lo¹i trong c¹nh tranh. ChÝnh

v× thÕ trong ph¹m vi ®Ò ¸n nµy em xin ®îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò VHDN vµ x©y dùng

VHDN ë ViÖt Nam hiÖn nay.

2

Ch¬ng I: C¬ së lý luËn

I. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

1. V¨n ho¸.

V¨n ho¸ lµ mét ®Ò tµi rÊt réng, n¨m 1952 Kroeber vµ Kluckolm ®· su tÇm ®-

îc 164 ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸. Cho ®Õn nay, con sè ®Þnh nghÜa nµy vÉn

tiÕp tôc t¨ng lªn. Díi ®©y lµ mét sè ®Þnh nghÜa hay ®îc sö dông:

Edward Tylor: V¨n ho¸ lµ tæng thÓ phøc hîp bao gåm kiÕn thøc, tÝn ngìng,

nghÖ thuËt, ®¹o ®øc, luËt ph¸p, thãi quen vµ b¸t kú n¨ng lùc hay hµnh vi nµo kh¸c

mµ mçi c¸ nh©n víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi ®¹t ®îc. V¨n ho¸ lµ mét phøc

thÓ bao gåm kiÕn thøc, niÒm tin, nghÖ thuËt, ®¹o ®øc, tËp qu¸n, tÊt c¶ nh÷ng kh¶

n¨ng vµ tËp tôckh¸c cÇn thiÕt cho con ngêi trong mét x· héi.

E.Heriot:

“C¸i g× cßn l¹i khi tÊt c¶ nh÷ng c¸i kh¸c bÞ quªn ®i- c¸i ®ã chÝnh lµ v¨n

ho¸”.(1)

Hå ChÝ Minh:

“V¨n ho¸ lµ sù tæng hîp cña mäi ph¬ng thøc sinh ho¹t cïng víi biÓu hiÖn

cña nã mµ loµi ngêi ®· s¶n sinh ra nh»m thÝch øng nh÷ng nhu cÇu cña ®êi Zsèng

vµ ®ßi hái cña sinh tån”.(2)

Unesco:

V¨n ho¸ ph¶n ¸nh vµ thÓ hiÖn mét c¸ch tæng qu¸t, sèng ®éng mäi mÆt cña

cuéc sèng (cña mçi c¸ nh©n vµ cña mçi céng ®ång) ®· diÔn ra trong qu¸ khø, còng

nh ®ang diÔn ra trong hiÖn t¹i, qua hµng bao nhiªu thÕ kû nã ®· cÊu thµnh nªn mét

hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ, truyÒn thèng, them mü vµ lèi sèng, vµ dùa trªn ®ã, tõng d©n

téc kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c riªng cña m×nh.

V¨n ho¸ theo nghÜa hÑp x¸c ®Þnh ®Æc trng cña mét d©n téc, mét téc ngêi,

mét x· héi hay mét tÇng líp x· héi trong mèi t¬ng quan víi x· héi kh¸c, d©n téc

kh¸c, téc ngêi kh¸c hay tÇng líp x· héi kh¸c.

(1) “Ai cÇn mét «ng chñ?” trong t¹p chÝ Fortune, sè ngµy 7 th¸ng5, 1990, trang 50

(2) Hå ChÝ Minh tuyÓn tËp, Nhµ xuÊt b¶n CTQG, Hµ Néi 1995, T3, trang 431

3

2. V¨n ho¸ doanh nghiÖp.

Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã mu«n vµn c¬ héi kinh doanh, do ®ã cã rÊt

nhiÒu c¸c doanh nghiÖp ®îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn, cã rÊt nhiÒu doanh nghiÖp

thµnh c«ng vµ kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp thÊt b¹i. LiÖu hái chóng ta cã c¸ch nµo

®Ó dù b¸o t¬ng lai cña c¸c doanh nghiÖp? Chóng ta cã thÓ nµo ph¸n ®o¸n ®îc r»ng

doanh nghiÖp nµo sÏ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ doanh nghiÖp nµo sÏ ph¸ s¶n trong

vßng 5-10 n¨m?

Mét doanh nghiÖp bao gåm nhiÒu yÕu tè, tõ c¬ së vËt chÊt kü thuËt nh nhµ

xëng, nhµ v¨n phßng, trang thiÕt bÞ ®Õn môc tiªu ho¹t ®éng, c¸ch thøc qu¶n lý tµi

chÝnh vµ nh©n viªn, nghÖ thuËt l·nh ®¹o vµ ®Iòu hµnh, c¸ch thøc tæ chøc n¬i lµm

viÖc, ®iÒu kiÖn vµ c¸c chÕ ®é an toµn vÒ lao ®éng, chÕ ®ä phóc lîi x· héi vµ hu trÝ,

c¸c tæ chøc x· héi trong doanh nghiÖp…

Thùc tiÔn ®· cho thÊy b¶n s¾c v¨n ho¸ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ kinh

doanh cña c¸c doanh nghiÖp.

Ch¼ng h¹n, sù thµnh c«ng trong nhiÌu doanh nghiÖp ë c¸c níc ch©u ¸ phÇn

lín dùa trªn quan hÖ c¸ nh©n cña ngêi l·nh ®¹o doanh nghiÖp ®ã, trong lóc ®ã, t¹i

c¸c níc ph¬ng t©y, sù thµnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp phÇn lín dùa trªn nhiÒu

yÕu tè tæng hîp nh kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c nguån lùc, n¨ng suet lµm viÖc, tÝnh n¨ng

®éng cña c¸c nh©n viªn, l·i suÊt cña c«ng ty, c¸c quy ®Þnh kÝch thÝch c¹nh tranh,

kh¶ n¨ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch, uy tÝn cña c«ng ty TÊt c¶ c¸c yÕu tè kÓ trªn t¹o …

thµnh nh÷ng nÐt ®Æc trng riªng cña doanh nghiÖp, gäi lµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp

Còng nh “v¨n ho¸”, “V¨n ho¸ doanh nghiÖp” cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa.Sau

®©y lµ mét sè ®Þnh nghÜa:

Edward Taylor

“V¨n ho¸ lµ tæng thÓ c¸c truyÒn thèng cña c¸c truyÒn thèng cña c¸c cÊu

tróc vµ c¸c bÝ quyÕt kinh doanh x¸c lËp quy t¾c øng xö néi t¹i, g¾n bã c¸c thµnh

viªn víi nhau trong mét doanh nghiÖp. Nã bao gåm toµn bé ph¬ng thøc tiÕn hµnh

kinh doanh, qu¶n lý kinh doanh, dµm ph¸n víi ®èi t¸c, gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô

xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh kinh doanh nh tæ chøc doanh nghiÖp, h×nh thµnh quan hÖ

gi÷a ngêi sö dông lao ®éngvíi ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp”.

Akihiko Urata, chuyªn viªn kinh tÕ c«ng ty TNHH dÞch vô ph¸t triÓn NhËt

b¶n

4

“V¨n ho¸ doanh nghiÖp cã thÓ dîc hiÓu nh nÐt ®¨c trng cña gi¸ trÞ v¨n ho¸,

hµnh vi øng xö dùa trªn mét môc tiªu nµo ®ã mµ c¸c thµnh viªn cïng chia sÎ vµ

gi÷ g×n. Nã cã thÓ ®îc coi nh nh÷ng tiªu chuÈn vµ c¸ch øng xö phæ biÕn cña doanh

nghiÖp ®ã”.(3)

Th¹c sÜ Ph¹m V¨n §¹t

“V¨n ho¸ doanh nghiÖp bao gåm: V¨n ho¸ dan téc (VHDT) + V¨n ho¸ kinh

doanh (VHKD) + V¨n ho¸ ngµnh nghÒ (VHNN) +§Æc thï cña doanh nghiÖp

(§TDN)”.(4)

II. TÝnh tÊt yÕu ph¶i x©y dùng v¨n ho¸ doanh nghiÖp

1. Vai trß cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp

a) V¨n ho¸ doanh nghiÖp t¹o ra sù thèng nhÊt vÒ ý chÝ hµnh ®éng cña tÊt c¶ c¸c

thµnh viªn trong doanh nghiÖp, n©ng cao søc m¹nh cña doanh nghiÖp.

C¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp lµ nh÷ng c¸ thÓ cã nh÷ng nh©n c¸ch, c¸

tÝnh kh¸c nhau. MÆt kh¸c do cã nh÷ng nhu cÇu vµ mong muèn kh¸c nhau, hä hµnh

®éng v× nh÷ng ®éng c¬ kh¸c nhau, nh»m vµo nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau. Sù thèng

nhÊt trong suy nghÜ vµ hgµnh ®éng chØ cã thÓ ®¹t ®îc khi mäi ngêi thõa nhËn vµ

t«n träng nh÷ng quan diÓm vµ thang bËc gi¸ trÞ chung. V¨n ho¸ doanh nghiÖp h￾íng cho mäi thµnh viªn trong doanh nghiÖp m×nh hµnh ®éng v× nh÷ng môc tiªu

chung, hµnh ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ mµ nhµ qu¶n trÞ kh«ng cÇn ph¶i ding qu¸

nhiÒu ®Õn c¸c mÖnh lÖnh, chØ thÞ.

b) V¨n ho¸ doanh nghiÖp gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh

nghiÖp.

V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ mét yÕu tè gèp phÇn t¹o nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh

cña doanh nghiÖp, v¨n ho¸ doanh nghiÖp biÓu hiÖn th«ng qua nh÷ng vÊn ®Ò sau

®©y:

-T¹o ra bÇu kh«ng khÝ vµ t¸c phong lµm viÖc tÝch cùc.

V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ sù kÕt tinh cña hÖ th«ng gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp

®îc ®a sè thµnh viªn trong doanh nghiÖp thõa nhËn vµ ñng hé, v× v©y nã lµ chÊt kÕt

dÝnh c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp l¹i víi nhau. ë n¬i nµo cã ®îc mét v¨n ho¸

doanh gnhiÖp tÝch cùc vµ lµnh m¹nh, coi träng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn, ë n¬i ®ã ngêi

ta c¶m nhËn thÊy mét bÇu kh«ng khÝ lµm viÖc th©n thiÖn, chan hoµ, tinh thÇn t¬ng

(3)Bµi tham luËn, Héi th¶o V¨n ho¸ doanh nghiÖp ViÖt Nam 2003

(4) Bµi tham luËn, Héi th¶o V¨n ho¸ doanh nghiÖp ViÖt Nam 2003

5