vấn đề cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước thực trạng và giải pháp

Lêi nãi ®Çu

C«ng cuéc ®æi míi mµ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®Ò ra tõ §¹i héi

§¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986) ®· vµ ®ang diÔn ra tèt ®Ñp.

Trong c«ng cuéc ®æi míi nµy, vÊn ®Ò ph¸t triÓn mét nÒn Kinh tÕ

thÞ trêng víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ theo ®Þnh h -

íng x· héi chñ nghÜa trong ®ã kinh tÕ Nhµ n íc ®ãng vai trß chñ

®¹o lµ mét môc tiªu hÕt søc quan träng. Thùc tÕ cho thÊy, qua h¬n

16 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ theo ®êng lèi nµy, nÒn kinh tÕ níc ta ®·

bíc ®Çu thu ®îc nhiÒu thµnh tùu rÊt ®¸ng khÝch lÖ, mang dÊu hiÖu

cña mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng . Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ thÞ tr êng cña

chóng ta vÉn cßn lµ mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë d¹ng s¬ khai vµ tr￾íc m¾t cßn ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch.

Mét trong nh÷ng khã kh¨n, bÊt æn mµ chóng ta cÇn ph¶i nãi

tíi ®ã lµ sù yÕu kÐm cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n íc nãi chung, mµ

nãi riªng lµ lµ hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n íc.

Cã thÓ nãi trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý thay ®æi, khi hiÖu

qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu tè sèng cßn cña mçi doanh

nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ Nhµ n íc ®·

thùc sù béc lé nh÷ng yÕu kÐm cña m×nh nh: c«ng nghÖ l¹c hËu, tµi

s¶n manh món, c¬ chÕ qu¶n lý cøng nh¾c, tr×nh ®é qu¶n lý thÊp

kÐm, tinh thÇn ngêi lao ®éng sa sót.... Nãi chung phÇn lín c¸c

doanh nghiÖp Nhµ níc ®Òu l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, tr× trÖ,

lµm ¨n cÇm chõng.

NhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã, trong nh÷ng n¨m qua §¶ng vµ Nhµ n íc

ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña

Khu vùc kinh tÕ Nhµ níc nh: cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh

nghiÖp Nhµ níc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, b¸n

kho¸n, cho thuª, hay gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng hiÖu

qu¶... trong ®ã cæ phÇn ho¸ ®îc coi lµ gi¶i ph¸p hµng ®Çu, cã kh¶

n¨ng mang l¹i lîi Ých hµi hoµ cho Nhµ níc còng nh cho nhiÒu bé

phËn x· héi kh¸c.

H¬n n÷a, theo kinh nghiÖm cña mét sè n íc ph¸t triÓn, viÖc cæ

phÇn ho¸ ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ - x· héi ,

bëi nã g¾n liÒn tr¸ch nhiÖm víi lîi Ých cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ,

lµm cho hä cÇn cï h¬n, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o h¬n, cã tr¸ch nhiÖm

1

h¬n víi c«ng viÖc kinh doanh cña m×nh. Tõ ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ -

x· héi ®îc n©ng cao râ rÖt.

§øng tríc xu thÕ toµn cÇu ho¸ diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ nh

hiÖn nay, ®ßi hái ViÖt nam ph¶i cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¶

vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ , nh vËy sÏ chñ ®éng trong vÊn ®Ò héi nhËp

vµ quan hÖ quèc tÕ víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.

ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu vÒ cæ phÇn ho¸ trong thêi ®iÓm

hiÖn nay tuy kh«ng ph¶i lµ míi mÎ nh ng l¹i rÊt cÇn thiÕt. Th«ng

qua viÖc t×m hiÒu néi dung cña chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ vµ c¸c vÊn

®Ò cã liªn quan, chóng ta sÏ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan h¬n vÒ

hiÖu qu¶ còng nh nh÷ng khã kh¨n h¹n chÕ cña cæ phÇn ho¸, tõ ®ã

cã thÓ ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m th¸o gì nh÷ng h¹n chÕ ®ã.

Víi lý do trªn, mÆc dï tr×nh ®é b¶n th©n cßn nhiÒu h¹n chÕ,

nhng t«i xin m¹nh d¹n ®a ra mét sè quan ®iÓm nghiªn cøu, s u tÇm

vÒ vÊn ®Ò nµy.

Nghiªn cøu vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸, chuyªn ®Ò tèt nghiÖp cña t«i

®îc chia lµm 3 phÇn chÝnh nh sau:

PhÇn thø nhÊt: Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ vµ sù cÇn thiÕt

ph¶i tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam.

PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸- Nh÷ng kÕt qu¶ tÝch

cùc vµ nh÷ng khã kh¨n cÇn th¸o gì.

PhÇn thø ba: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy cæ phÇn

ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc ë ViÖt nam

Trong khu«n khæ bµi viÕt cã h¹n, nªn kh«ng tr¸nh khái sai

sãt. T«i rÊt mong nhËn ®îc sù chØ b¶o, híng dÉn cña c¸c thÇy c«

gi¸o, ®Ó bµi viÕt cña t«i ®îc hoµn thiÖn h¬n.

Xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù híng dÉn, gióp ®ì tËn t×nh cña C«

gi¸o TS Lª Thu Hµ, vµ c¸c thÇy c« cña Häc ViÖn ChÝnh trÞ Quèc

gia Hå ChÝ Minh

®Ò tµi: vÊn ®Ò Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p

2

PhÇn thø nhÊt

Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ vµ sù cÇn thiÕt ph¶i

tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam

I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc

vµ c«ng ty Cæ phÇn

1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña c«ng ty Cæ phÇn

1.1.1. Quan niÖm vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc:

Cho ®Õn nay, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng , vai trß cña Nhµ níc ®èi víi sù

ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng

ph¸t triÓn kÐo theo h¹n chÕ lµ sù c¹nh tranh khèc liÖt vµ bÊt b×nh vÒ mÆt x· héi

t¨ng lªn . §Ó gi¶m bít vµ k×m h·m nh÷ng h¹n chÕ trªn, ®ång thêi thùc hiÖn

chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh, Nhµ níc sö dông mét c«ng cô h÷u hiÖu lµ bé

phËn kinh tÕ Nhµ níc, mµ trung t©m lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. Nhng viÖc

l¹m dông qu¸ møc sù can thiÖp cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc sÏ k×m h·m sù

t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Tõ ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm thÕ

nµo ®Ó võa ph¸t triÓn kinh tÕ, võa ph¸t triÓn x· héi ®ång thêi vai trß qu¶n lý

cña Nhµ níc vÉn ®îc gi÷ v÷ng.

Mét hiÖn tîng kinh tÕ næi bËt trªn toµn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m 1980 lµ

sù chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ níc : ChØ tÝnh tõ n¨m 1984 ®Ôn n¨m 1991, trªn toµn

thÕ giíi ®· cã trªn 250 tû USD tµi s¶n Nhµ níc ®îc ®em b¸n. ChØ riªng n¨n

1991 chiÕm kho¶ng 50 tû USD. §Õn nay ®· cã hµng tr¨m níc ph¸t triÓn trªn

thÓ giíi ( cho dï cã t tëng chÝnh trÞ kh¸c nhau ) ®Òu x©y dùng vµ thùc hiÖn cæ

phÇn ho¸ mét c¸ch tÝch cùc. Do ®ã, h¬n mét thËp kû qua, viÖc cæ phÇn ho¸ ®-

îc coi nh lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc sù yÕu kÐm trong kinh

doanh cña bé phËn doanh nghiÖp Nhµ níc. VËy cæ phÇn ho¸ lµ g×, vai trß, ®Æc

®iÓm cña nã ra sao, mµ nhiÒu níc trªn thÕ giíi sö dông nã trong c«ng t¸c qu¶n

lý kinh tÕ nh vËy?

Theo tµi liÖu cña hÇu hÕt c¸c häc gi¶ níc ngoµi th× viÖc xem xÐt vÊn ®Ò

cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc ®Òu ®Æt nã trong mét qu¸ tr×nh réng lín

h¬n ®ã lµ qu¸ tr×nh T nh©n ho¸. T nh©n ho¸ theo nh ®Þnh nghÜa cña Liªn Hîp

Quèc lµ sù biÕn ®æi t¬ng quan giòa Nhµ níc vµ thÞ trêng trong ®êi sèng kinh

tÕ cña mét níc u tiªn thÞ trêng. Theo c¸ch hiÓu nµy th× toµn bé c¸c chÝnh s¸ch,

thÓ chÕ, luËt lÖ nh»m khuyÕn khÝch, më réng, ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t

nh©n hay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, gi¶m bít quyÒn së h÷u vµ

sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ níc vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®¬n

vÞ kinh tÕ tÕ c¬ së, giµnh cho thÞ trêng vai trß ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt

3

kinh doanh ®¸ng kÓ th«ng qua tù do ho¸ gi¸ c¶, tù do lùa chän ®èi t¸c vµ

nghµnh nghÒ kinh doanh.

XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, th× cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc

lµ viÖc Nhµ níc b¸n mét phÇn hay toµn bé gi¸ trÞ tµi s¶n cña m×nh

cho c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc kinh tÕ trong hoÆc ngoµi n íc, hoÆc

b¸n trùc tiÕp cho c¸n bé, c«ng nh©n cña chÝnh doanh nghiÖp Nhµ

níc th«ng qua ®Êu thÇu c«ng khai , hay th«ng qua thÞ tr êng chøng

kho¸n ®Ó h×nh thµnh lªn c¸c C«ng ty TNHH hay C«ng ty Cæ phÇn

Nh vËy cæ phÇn ho¸ chÝnh lµ ph¬ng thøc thùc hiÖn x· héi ho¸

së h÷u – chuyÓn h×nh thøc kinh doanh tõ mét chñ së h÷u lµ doanh

nghiÖp Nhµ níc thµnh c«ng ty Cæ phÇn víi nhiÒu chñ së h÷u ®Ó

t¹o ra mét m« h×nh doanh nghiÖp phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr￾êng vµ ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña kinh doanh hiÖn ®¹i.

1.1.2. Kh¸i niÖm:

Tõ quan niÖm trªn, kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ ë n íc ta, cã

thÓ ®a ra kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc lµ viÖc

chuyÓn doanh nghiÖp mµ chñ së h÷u lµ Nhµ n íc (doanh nghiÖp

®¬n së h÷u) thµnh c«ng ty cæ phÇn (doanh nghiÖp ®a së h÷u) ,

chuyÓn doanh nghiÖp tõ chç ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp

Nhµ níc sang ho¹t ®éng theo c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng ty cæ phÇn

trong LuËt Doanh nghiÖp.

Tõ NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ lÇn thø 2 Ban chÊp hµnh TW §¶ng

kho¸ VII (6/1992), tiÕp theo ®ã lµ quyÕt ®Þnh sè 202/CT(6/1992)

cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ), råi

tíi c¸c NghÞ ®Þnh sè 28/CP(7/5/1996), 25/CP(23/7/1997), NghÞ

®Þnh 44/CP(29/6/1998), NghÞ ®Þnh sè 64/2002/N§-CP ngµy 19

th¸ng 6 n¨m 2002 cña ChÝnh phñ vÒ chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n íc

thµnh c«ng ty cæ phÇn. Cæ phÇn ho¸ lu«n ® îc §¶ng vµ Nhµ níc x¸c

®Þnh lµ viÖc chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh c¸c C«ng ty

cæ phÇn nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu:

• ChuyÓn mét phÇn së h÷u Nhµ níc sang së h÷u hçn hîp

• Huy ®éng vèn cña toµn x· héi

• T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng trë thµnh ngêi chñ thùc sù

trong doanh nghiÖp

• Thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý trong doanh nghiÖp

4