Vai trò điều tiết của nhận thức hỗ trợ xã hội đối với hành vi lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH

--------------------------------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

VAI TRÒ ĐIỀU TIẾT CỦA NHẬN THỨC HỖ TRỢ XÃ

HỘI ĐỐI VỚI HÀNH VI LỰA CHỌN NGHỀ NGHIỆP

CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM

GVHD: TS.Phạm Minh

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 2 tháng 3 năm 2022

SVTH: Lâm Quốc Bảo

MSSV:1954082006

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH

--------------------------------

VAI TRÒ ĐIỀU TIẾT CỦA NHẬN THỨC HỖ TRỢ XÃ HỘI

ĐỐI VỚI HÀNH VI LỰA CHỌN NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH

VIÊN VIỆT NAM

SVTH: Lâm Quốc Bảo

MSSV: 1954082008

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 2 tháng 3 năm 2023

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

GVHD: TS.Phạm Minh

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

Sinh viên Lâm Quốc Bảo đã hoàn thành đúng và đầy đủ các nghĩa vụ của một bài

khóa luận đủ tiêu chuẩn. Trong suốt thời gian thực hiện khóa luận, các yêu cầu

chỉnh sửa và thái độ cầu thị là nguyên nhân chính cho sự thành công của bài khóa

luận.

Giảng viên hướng dẫn

TS. Phạm Minh

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. 1

DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................ 2

DANH MỤC VIẾT TẮT.......................................................................................... 3

CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU............................................ 4

1.1 Lý do thực hiện đề tài. .................................................................................... 4

1.2 Mục tiêu nghiên cứu........................................................................................ 7

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 8

1.4 Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 8

1.5 Ý nghĩa nghiên cứu. ........................................................................................ 8

1.5.1. Đóng góp lý thuyết..................................................................................... 8

1.5.2. Đóng góp thực tiễn .................................................................................... 9

1.6 Kết cấu báo cáo................................................................................................ 9

CHƯƠNG II: CƠ SỞ LÝ THUYẾT..................................................................... 10

2.1 Thuyết nhận thức nghề nghiệp xã hội- Social Cognitive Career Theory -

Lent và cs (1994).................................................................................................. 10

2.2 Các khái niệm. ............................................................................................... 12

2.2.1. Nghề nghiệp (Career).............................................................................. 12

2.2.2. Lựa chọn nghề nghiệp. (Career choice).................................................. 12

2.2.3 Hỗ trợ xã hội (Social Support). ................................................................ 13

2.2.4 Niềm tin vào năng lực bản thân (Self - efficacy) ...................................... 14

2.2.5. Kỳ vọng kết quả (Outcome - expectation) ............................................... 15

2.2.6 Khám phá nghề nghiệp (Career exploration)........................................... 16

2.3 Các mô hình liên quan. ................................................................................. 17

2.3.1 Mô hình tự quản khám phá nghề nghiệp - Lent & Brown (2013) ............ 17

2.3.2 Mô hình quá trình khám phá nghề nghiệp - Stumpf và cộng sự (1983). .. 18

2.4. Các nghiên cứu liên quan. ........................................................................... 19

2.4.1.Nghiên cứu của Gushue và cộng sự (2006c)............................................ 19

2.4.2 Nghiên cứu của Chan (2018).................................................................... 20

2.4.3 Franco và cộng sự (2019)......................................................................... 21

2.5. Giả thuyết đề xuất - Mô hình nghiên cứu:................................................. 22

2.5.1 Mối quan hệ giữa Kỳ vọng kết quả và Lựa chọn nghề nghiệp. ................ 22

2.5.2 Mối quan hệ giữa Khám phá nghề nghiệp và Lựa chọn nghề nghiệp...... 22

2.5.3 Mối quan hệ giữa Niềm tin vào năng lực bản thân và Kỳ vọng kết quả .. 24

2.5.4 Mối quan hệ giữa Niềm tin vào năng lực bản thân và Khám phá nghề

nghiệp................................................................................................................. 25

2.5.5 Vai trò của Hỗ trợ xã hội trong mối quan hệ của Khám phá nghề nghiệp

và Lựa chọn nghề nghiệp................................................................................... 26

CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................................................ 29

3.1 Quy trình nghiên cứu.................................................................................... 29

3.2 Xây dựng và thiết kế thang đo ..................................................................... 30

3.3 Thiết kế nghiên cứu định tính...................................................................... 41

3.3.1 Phương pháp thực hiện............................................................................. 41

3.3.2 Kết quả nghiên cứu định tính.................................................................... 42

3.4 Thiết kế nghiên cứu định lượng................................................................... 48

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 55

4.1 Thống kê mô tả mẫu khảo sát. ..................................................................... 55

4.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo................................................................ 57

4.3. Kiểm định mô hình nghiên cứu .................................................................. 59

4.4 Thảo luận kết quả nghiên cứu ..................................................................... 66

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN - HÀM Ý QUẢN TRỊ................................................ 70

5.1 Kết luận. ......................................................................................................... 70

5.2. Hàm ý quản trị ............................................................................................. 71

5.2.1 Hàm ý về Khám phá nghề nghiệp............................................................. 71

5.2.2 Hàm ý về kỳ vọng kết quả ......................................................................... 72

5.2.3 Hàm ý về Niềm tin vào năng lực bản thân................................................ 73

5.2.4 Hàm ý về Nhận thức hỗ trợ xã hội............................................................ 74

5.3 Hạn chế và nghiên cứu trong tương lai....................................................... 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 76

KẾT QUẢ KIỂM TRA ĐẠO VĂN....................................................................... 93

PHỤ LỤC I. MÔ TẢ MẪU.................................................................................... 94

PHỤ LỤC II. KIỂM ĐỊNH CROSSTAB............................................................. 96

GVHD: Phạm Minh

SVTH: Lâm Quốc Bảo

1

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

Bảng 1 Các thang đo kế thừa 31 - 41

Bảng 2 Thang đo sau hiệu chỉnh 42 - 47

Bảng 3 Phiếu khảo sát 49 - 54

Bảng 4 Thống kê mô tả mẫu khảo sát 56

Bảng 5 Kết quả đo lường độ tin cậy thang đo, giá trị hội tụ, hệ số phóng

đại

58

Bảng 6 Kết quả đo lường giá trị phân biệt 59

Bảng 7 Bảng đánh giá hệ số xác định R2

, năng lực dự báo Q2 60

Bảng 8 Kết quả phân tích Bootstrapping không điều tiết 61

Bảng 9 Kết quả Bootstrapping mô hình cấu trúc có điều tiết 63 - 64

Bảng 10 Tổng tác động mô hình không điều tiết 66

Bảng 11 Tổng tác động mô hình có điều tiết 67

GVHD: Phạm Minh

SVTH: Lâm Quốc Bảo

2

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1 Mô hình tự quản nghề nghiệp - Lent và cộng sự (1994) Trang 11

Hình 2 Mô hình tự quản khám phá nghề nghiệp Trang 17

Hình 3 Mô hình quá trình khám phá nghề nghiệp Trang 18

Hình 4 Mô hình nghiên cứu đề xuất Trang 28

Hình 5 Quy trình nghiên cứu Trang 29

Hình 6 Kết quả phân tích SEM không điều tiết Trang 62

Hình 7 Kết quả phân tích SEM có điều tiết Trang 65

GVHD: Phạm Minh

SVTH: Lâm Quốc Bảo

3

DANH MỤC VIẾT TẮT

MOET Bộ giáo dục và đào tạo

FALMI

Trung tâm dự báo nhu cầu nhân lực và thông tin thị trường lao động

Tp. HCM

ILSSA Viện khoa học Lao động và Xã hội

MOLISA Bộ lao động, thương binh và xã hội

SCCT Thuyết nhận thức nghề nghiệp xã hội

TPB Thuyết hành vi kế hoạch

CR Độ tin cậy tổng hợp

CA Cronbach’s Alpha

AVE Phương sai trung bình trích xuất

VIF Hệ số phóng đại phương sai

GVHD: Phạm Minh

SVTH: Lâm Quốc Bảo

4

CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

Giới thiệu:

Chương 1 giới thiệu nền tảng của vấn đề nghiên cứu liên quan đến bài nghiên cứu

này. Bố cục trình bày của chương 1 bao gồm: (1) Lý do thực hiện đề tài, (2) Mục tiêu

nghiên cứu, (4) Đối tượng và phạm vi nghiên cứu; (5) Phương pháp nghiên cứu, (5)

Ý nghĩa, đóng góp mới của kết quả nghiên cứu và (6) Kết cấu của báo cáo.(đề tài)

1.1 Lý do thực hiện đề tài.

Nghề nghiệp là phương tiện duy trì các nhu cầu sống cho cá nhân thông qua tạo ra

thu nhập hoặc thỏa mãn các yếu tố tinh thần khác như đam mê, sở thích (Cynkin &

Robinson, 1990). Trong đó, để đạt được thành tựu trong nghề nghiệp, sự lựa chọn

ban đầu là điều cực kỳ quan trọng vì nó quyết định phần lớn hiệu quả công việc trong

suốt thời gian đảm nhiệm vị trí. Tuy nhiên, độ khó của lựa chọn nghề nghiệp ngày

càng tăng vì nhiều yếu tố từ chủ quan đến khách quan như sự phát triển về số lượng,

tính chất và sự giao thoa giữa các nghề nghiệp với nhau đang làm cho giới hạn của

nghề nghiệp dần biến mất (Jiang và cs, 2019). Xét cho cùng, khác với việc thực hiện

một hành vi đơn giản nào đó, lựa chọn nghề nghiệp là một quá trình cực kì quan trọng

đối với mỗi cá nhân (Rojewski, 1994) nhưng lựa chọn đúng đắn, hiệu quả và phù hợp

ngày càng trở nên khó khăn (Yan và cs, 2014; Lent và Brown, 2020).

Hầu hết thanh niên nói chung và sinh viên nói riêng đều nhận thức rõ tầm quan trọng

cũng như độ khó của việc lựa chọn nghề nghiệp vì lựa chọn không thích hợp dẫn tới

làm việc kém hiệu quả, thậm chí là định hướng sai lệch (Park và cs, 2018). Tuy nhiên,

việc lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên vẫn xoay quanh các việc làm sẵn có trong

các doanh nghiệp và tổ chức, có xu hướng ưu tiên các nghề nghiệp được cho là hấp

dẫn với thị trường hiện tại mà không phải các lĩnh vực có sự phát triển bền vững về

sau (MOET, 2017), dẫn tới sự tăng đột biến về cung nhân lực ở ngành này nhưng lại

thiếu hụt ở các ngành khác vào một số thời điểm nhất định (FALMI, 2017) và tạo ra

những rào cản trong việc gia nhập thị trường lao động. Theo đó, số liệu từ ILSSA

GVHD: Phạm Minh

SVTH: Lâm Quốc Bảo

5

(2017) cho thấy Việt Nam có khoảng 218.000 cử nhân đại học không có việc làm, xét

riêng trên địa bàn thành phố HCM - nơi tập trung lượng sinh viên đông nhất cả nước

- vẫn có tới 25.000 sinh viên tốt nghiệp không có việc làm (Nhật, 2019). Chưa dừng

lại ở đó, vào 2011, chỉ có 40% sinh viên lựa chọn làm việc trái ngành (MOLISA,

2011), nhưng tỷ lệ này lại tăng lên 60% vào năm 2018 (Nhật, 2019).

Các số liệu trên không chỉ đơn thuần đề cập đến thực trạng lao động Việt Nam mà

còn thể hiện sự kém hiệu quả trầm trọng trong lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên

Việt Nam. Điều mâu thuẫn dễ thấy, trong khi tỷ lệ cử nhân đang thất nghiệp ở mức

cao, nhiều doanh nghiệp cho biết vẫn gặp khó khăn trong tuyển dụng lao động

(FALMI, 2017). Trên mặt nổi, nhiều quan điểm cho rằng lựa chọn nghề nghiệp không

hiệu quả là do ảnh hưởng từ các hoạt động hướng nghiệp không phù hợp (Lent và cs,

1999) vì nó chỉ tập trung vào “tư vấn lựa chọn đại học” cho học sinh trung học

(Harman và cs, 2021), sự ảnh hưởng của các hoạt động định hướng nghề nghiệp tại

đại học càng trở nên mờ nhạt. Vậy, với sự trang bị các nền tảng lý thuyết sau quá

trình học tập tại các cơ sở giáo dục đại học, sinh viên lại khuyết thiếu kinh nghiệm

lẫn định hướng rõ ràng dẫn đến các rủi ro tiềm ẩn trong lựa chọn nghề nghiệp và dẫn

đến sai lệch trong quyết định (Flouri và cs, 2021). Tuy nhiên, xét cho cùng, hoạt động

hướng nghiệp dù có hiệu quả tới đâu thì cũng chỉ là các yếu tố khách quan, trong khi

sự lựa chọn cũng bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố bên trong của cá nhân (Lent

và cs, 1994).

Một ví dụ cụ thể về tầm quan trọng của các yếu tố chủ quan đã được chỉ ra trong

nghiên cứu của (Levine và Aley, 2020). Kết quả nghiên cứu phát biểu rằng sự phát

triển ngày càng mạnh của công nghệ thông tin thúc đẩy khả năng tìm kiếm của con

người tăng trưởng vô cùng nhanh chóng (Mesch & Talmud, 2011), từ đó mỗi cá nhân

có thêm khả năng tiếp cận nhanh chóng hơn so với các hình thức tiếp cận thông

thường (ví dụ như truyền miệng, truyền đơn…)(Richardson và Zumpano, 2012), do

đó họ có thêm rất nhiều các thông tin cho sự lựa chọn nghề nghiệp của mình (Levine

và Aley, 2020) . Nhưng, hệ quả của nguồn thông tin dồi dào chính là rủi ro bị nhiễu