Ứng dụng hiệp ước Basel II trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Tiên Phong: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Phạm Thị Trang ; Lê Đình Hạc người hướng dẫn khoa học

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Ứng dụng hiệp ước Basel II trong Quản

trị rủi ro Tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Tiên Phong” là công

trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi, các số liệu kết quả trong luận văn là

trung thực và không sao chép bất kỳ một công trình nghiên cứu nào được công bố

trước đây. Tôi cũng xin cam đoan không có các nội dung do người khác thực hiện

ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn.

Hồ Chí Minh, Ngày Tháng Năm 2021

Tác giả luận văn

Phạm Thị Trang

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy cô khoa sau đại học, trường Đại học

Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ và truyền dạy kiến thức và kinh

nghiệm quí báu trong thời gian theo học ở trường. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn

sâu sắc đến TS. Lê Đình Hạc người thầy đã trực tiếp hướng dẫn tận tình chỉ bảo trong

quá trình hoàn thành luận văn.

Lời tiếp theo tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo Ngân hàng TMCP Tiên Phong và cụ

thể là đồng nghiệp công tác tại hội sở, khối quản trị rủi ro và những người bạn đã giúp

đỡ cho tôi rất nhiều trong thời gian viết bài luận. Tôi rất cám ơn đến cá nhân, những

người đã tham gia tạo điều kiện cho tôi học tập, hoàn thành bài nghiên cứu của riêng

mình.

Hồ Chí Minh, Ngày Tháng Năm 2021

Tác giả luận văn

Phạm Thị Trang

iii

TÓM TẮT

Tiêu đề: Ứng dụng hiệp ước Basel II trong quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng

TMCP Tiên Phong

Tóm tắt:

Trong xu thế hội nhập kinh tế thế giới hoạt động Tài chính – Ngân hàng có vai

đặc biệt quan trọng trong điều hòa, ổn định nền kinh tế. Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế

như hiệp ước Basel II là giải pháp mà các NHTM đang hướng đến để có thể đứng

vững trước những biến động khó lường của nền thị trường tài chính, giúp các Ngân

hàng thu hút được các nhà đầu tư nước ngoài hoặc thâm nhập các thị trường phát triển

khác, vươn xa ra thị trường thế giới. Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank) là ngân

hàng nằm trong 2 ngân hàng tái cơ cấu được NHNN phê duyệt năm 2011 và thành

công chuyển đổi mạnh mẽ. Trong năm Ngân hàng đã đạt chuẩn triển khai hiệp ước

Basel II tháng 5/2019. Việc tham gia triển khai Basel II trong hoạt động tín dụng cho

thấy TPBank đang hoạt động an toàn lành mạnh, trình độ quản trị rủi ro được tăng

cường, đặc biệt là mô hình rủi ro và xếp hạng nội bộ được chủ động áp dụng, nguồn

vốn được quản lý hiệu quả.

Bài nghiên cứu tập trung làm rõ khả năng đáp ứng hiệp ước Basel II trong quản

trị rủi ro tín dụng tại TPBank trên ba trụ cột, khung quản trị rủi ro hoạt động đáp ứng

theo yêu cầu của chuẩn thông lệ quốc tế. Sau khi đánh giá khả năng đáp ứng các tiêu

chuẩn của hiệp ước Basel II trên cả 3 trụ cột, bài viết đưa ra giải pháp cho việc nâng

cao quản trị rủi ro tín dụng về mặt nhận diện, đo lường rủi ro, kiểm soát và tài trợ cho

rủi ro tín dụng, kèm theo hướng dẫn hành vi cũng như thực thi công tác tài trợ rủi ro

theo chuẩn mực quốc tế.

Từ khóa: Quản trị rủi ro tín dụng, ứng dụng Basel II

iv

ABSTRACT

Tilte: Application of Basel II treaty in credit risk management at Tien Phong

Commercial Joint Stock Bank

Abstract:

In route of FTAs, finance and banking activities play an important role in

stabilizing the economy. Applying international standards such as Basel II is the

solution that commercial banks are aiming to be able to overcome the unstability of

the financial market, attracting deposits and foreign investment capital, penetrating

foreign markets, reaching out to the world market. Tien Phong Commercial Joint

Stock Bank (TPBank) is one of the two have had been restructured that was approved

by the State Bank of Vietnam in 2011. With strong transformation, TPBank was one

of the five banks met the standards for implementing of Basel II in May 2019.

Participating in the implementation of Basel II shows that TPBank is operating in a

safe and healthy manner, the level of risk management is enhanced, especially the risk

model and internal rating are actively applied. capital is effectively managed.

The study focuses on clarifying the ability to meet Basel II in credit risk

management at TPBank of three pillars in terms of identifying, measuring,

controlling and financing credit risk when applying Basel II. Thereby providing

recommendations and solutions to the State Bank of Vietnam and TPBank to control

credit risk well by applying Basel II.

Keywords: credit risk management, apply Basel II

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt

CBTD Cán bộ tín dụng

CN

NGNN Chi nhánh ngân hàng nước ngoài

DPRR Dự phòng rủi ro

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHTW Ngân hàng Trung Ương

NHTM Ngân hàng thương mại

XHTD Xếp hạng tín dụng

TCTD Tổ chức tín dụng

TPBank Ngân hàng TMCP Tiên Phong

XHTD Xếp hạng tín dụng

TSĐB Tài sản đảm bảo

HĐQT Hội đồng quản trị

BĐH Ban điều hành

BKS Ban kiểm soát

CBTD Cán bộ tín dụng

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt

BCA Basel Capital Accord Hiệp ước vốn Basel

IFRS Financial Instrument Chuẩn mực kế toán quốc tế

IRB Phương pháp đo lường nội bộ

A-IRB

Phương pháp đo lường nội bộ

nâng cao

F-IRB

Phương pháp đo lường nội bộ cơ

bản

TSA

Phương pháp đo lường tiêu chuẩn

(nhiều chỉ tiêu một quy định

AMA

Phương pháp đo lường mô hình

nội bộ

SA Phương pháp tiêu chuẩn hóa

RWA Tài sản có điều chỉnh theo rủi ro

CAR

Hệ số an toàn vốn (tỷ lệ an toàn

vốn)

OECD

Tổ chức hợp tác và phát triển

kinh tế

BCBS Ủy ban giám sát ngân hàng Basel

ECB Europe central Bank Ngân hàng trung ương châu âu

BIS

Bank for Internatioanal

Settlements

Ngân hàng thanh toán quốc tế

CIC

Credit Information

Center

Trung tâm thông tin tín dụng

FTA Free trading area Tự do thương mại

G10 The Group of Ten 10 nước phát triển (Bỉ, Canađa,

Pháp, Đức, Italia, Nhật Bản, Hà Lan,

vii

Thụy Điển, Anh và Mỹ)

EL/UL Expected /Unexpected loss Tổn thất dự kiến và ngoài dự kiến

LGD Loss given default Tổn thất ước tính

viii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN...............................................................................................................ii

TÓM TẮT....................................................................................................................iii

ABSTRACT.................................................................................................................iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ............................................................. v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH ............................................................. vi

MỤC LỤC .................................................................................................................viii

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... xi

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

1. Đặt vấn đề.............................................................................................................. 1

2. Tính cấp thiết của đề tài:....................................................................................... 2

3. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................ 5

4. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................................ 5

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 5

6. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 5

7. Nội dung nghiên cứu.............................................................................................. 6

8. Đóng góp của đề tài............................................................................................... 6

9. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu......................................................................... 7

10. Kết cấu luận văn .................................................................................................. 8

ix

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CÁC HIỆP ƯỚC BASEL VÀ

QUẢN TRI RỦI RO TÍN DỤNG............................................................................. 19

1.1. Lý luận về rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng...................................... 19

1.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng ................................ 19

1.1.2. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng ............................................................... 20

1.1.3. Hậu quả của rủi ro tín dụng ....................................................................... 21

1.2. Sự ra đời và nguyên tắc quản trị rủi ro của Ủy ban Basel .............................. 22

1.2.1. Sự ra đời của Ủy ban Basel ....................................................................... 22

1.2.2. Nguyên tắc trong quản trị rủi ro của Ủy ban Basel ................................... 24

1.3. Nội dung chính của các hiệp ước Basel ........................................................... 26

1.3.1. Nội dung chính của Basel I........................................................................ 26

1.3.2. Nội dung chính của hiệp ước Basel II ....................................................... 28

1.3.3. BASEL III và các điều chỉnh..................................................................... 41

1.4. Tổ chức bộ máy quản trị và quy trình quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II .....51

1.5. Vai trò của hiệp ước Basel II............................................................................ 67

1.5.1. Vai trò đối với hệ thống tài chính.............................................................. 67

1.5.2. Vai trò đối với các ngân hàng thương mại ................................................ 68

Kết luận chương 1

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI

RO TÍN DỤNG TẠI TPBANK................................................................................. 70

2.1. Tổng quan về TPBank....................................................................................... 70

2.1.1. Sự ra đời và phát triển của TPBank........................................................... 70

2.1.2. Mô hình tổ chức TPBank........................................................................... 71

2.2. Hành lang pháp lý cho các hiệp ước Basel II tại Việt Nam............................. 75

2.3. Đánh giá việc ứng dụng các quy định của hiệp ước Basel II tại TPBank trong

quản trị rủi ro tín dụng. ........................................................................................... 75

2.3.1. Thực trạng thực thi ba trụ cột của Basel II tại TPBank............................. 75

x

2.3.2. Đánh giá mặt đạt được và chưa đạt được khi ứng dụng Basel II trong quản

trị rủi ro tín dụng tại TPBank............................................................................... 89

Kết luận chương 2

CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG HIỆP ƯỚC BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO

TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TIÊN PHONG..... 99

3.1. Định hướng cho giải pháp đề xuất của TPBank .............................................. 99

3.2. Giải pháp ứng dụng hiệu quả các hiệp ước Basel II vào quản trị rủi ro tín

dụng tại TPBank .................................................................................................... 102

3.2.1. Nhóm các giải pháp liên quan trụ cột 1................................................... 102

3.2.2. Nhóm các giải pháp liên quan trụ cột 2 và 3 ........................................... 105

Kết luận chương 3

LỜI KẾT................................................................................................................... 118

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................ i

xi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Ba nội dung chính của Basel II................................................................... 19

Bảng 1.2: Các phương pháp xác định tài sản quy đổi theo rủi ro ............................... 22

Bảng 1.3: Trọng số rủi ro đối với chủ thể được xếp hạng tín dụng............................. 23

Bảng 1.4: Phân nhóm loại tài sản có theo rủi ro tín dụng ........................................... 23

Bảng 1.5: Lộ trình thực thi hiệp ước Basel III............................................................. 40

Bảng 2.1: Tóm tắt cơ cấu vốn tự có............................................................................. 65

Bảng 2.2: Tỷ lệ an toàn vốn......................................................................................... 67

Bảng 2.3: Các khoản phải đòi của Tổ chức tín dụng trong nước ................................ 69

Bảng 2.4: Các khoản phải đòi từ tổ chức tài chính nước ngoài (không bao gồm tổ

chức tài chính quốc tế)................................................................................................. 70

Bảng 2.5: Tài sản có điều chỉnh rủi ro (RWA) tính theo rủi ro tín dụng (Theo đối

tượng)........................................................................................................................... 71

Bảng 2.6: Tài sản có điều chỉnh rủi ro (RWA) tính theo rủi ro tín dụng đối tác......... 71

Bảng 2.7: Tài sản có điều chỉnh rủi ro tính theo rủi ro tín dụng (Theo ngành)........... 72

Bảng 2.8: Tài sản có điều chỉnh rủi ro tính theo rủi ro tín dụng (nội bảng/ngoại bảng)

sau khi giảm thiểu rủi ro theo các biện pháp giảm thiểu rủi ro tín dụng..................... 73

Bảng 2.9: Vốn yêu cầu cho Rủi ro hoạt động.............................................................. 76

Bảng 2.10: Vốn yêu cầu cho rủi ro thị trường............................................................. 79

1

PHẦN MỞ ĐẦU

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Ngân hàng là huyết mạch của nền kinh tế, là trung gian tài chính gắn liền

với sự vận động của toàn bộ nền kinh tế, hoạt động của ngân hàng bao trùm tất

cả các hoạt động kinh tế, xã hội. Ngân hàng không trực tiếp tạo ra của cải vật

chất cho nền kinh tế, song, giữ một vai trò trọng yếu trong thúc đẩy phát triển

kinh tế và phồn thịnh. Tính tới năm 2018 cả thế giới đã có 673 FTAs, trong đó

có 459 FTAs đang có hiệu lực và Việt Nam đang tham gia 13 FTAs và là một

thành viên kết nạp sau của WTO. Lĩnh vực tài chính ngân hàng đã mở cửa tương

đối cao so với các nước có trình độ phát triển chung trong khu vực. Với những

cam kết hội nhập là cơ hội để ngân hàng Việt cần nhiều sự chuyển đổi phù hợp

trước là để nâng cao năng lực cạnh tranh và tiếp sau là tiếp cận với dòng vốn

quốc tế, tiếp cận với công nghệ cao, trình độ, kỹ năng quản lý tiên tiến, quản trị

rủi ro, mở rộng hoạt động kinh doanh, gia tăng tiềm lực tài chính.

Ngược lại, mặt trái của quá trình hội nhập là sự cạnh tranh và sự tồn tại của

các ngân hàng Việt. Các ngân hàng Việt cũng từng bước thực hiện tự do hóa và

theo lộ trình hội nhập thì sự can thiệp và bảo hộ của Nhà Nước vào hoạt động

kinh doanh sẽ giảm dần. Với yêu cầu kinh doanh theo nguyên tắc thị trường lẫn

thực trạng còn non yếu của phần lớn các ngân hàng Việt Nam nếu như không bắt

kịp những nguyên tắc chung của quốc tế, cụ thể là các hiệp ước Basel. Phía cơ

quan quản lý Nhà Nước đã sớm nhận ra được tầm quan trọng của tất yếu hội

nhập nên chủ động ban hành các nghị định, thông tư hướng dẫn giúp TCTD dần

tiếp cận dần với các chuẩn mực Basel. Từ đó tạo được môi trường kinh doanh

bình đẳng, ổn định cho hệ thống các TCTD trong nền kinh tế, chuẩn bị cho sự

cạnh tranh của các TCTD quốc tế trong hội nhập hoàn toàn sắp tới.

Tuy với hệ thống hành lang pháp lý hiện nay được cho khá sát với các tiêu

chuẩn quốc tế của Basel II. Nhưng việc quản trị hệ thống xếp hạng và đo lường

2

rủi ro cũng như tính toán hệ số CAR tại Việt Nam hiện nay phía NHNN do chưa

đủ nhân lực và tài lực nên chấp nhận để cho các TCTD tự triển khai thực hiện

tính toán bằng hệ thống của mình sau khi được NHNN đồng ý. Điều này dẫn tới

việc so sánh mức độ an toàn vốn và mức độ quản trị rủi ro, trích dự phòng giữa

các NHTM chưa chính xác và khó khăn cho bên thứ ba đánh giá để đưa ra quyết

định đầu tư, gửi tiền.

Xuất phát từ nhu cầu của cơ quan quản lý Nhà Nước về việc tạo ra môi

trường cho các NHTM nâng cao năng lực cạnh tranh trước xu thế hội nhập quốc

tế và nhu cầu phát triển an toàn của chính các NHTM, có rất nhiều tác giả viết về

ứng dụng Basel II vào quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM với nhiều góc nhìn.

Với bài viết của mình, tôi đề cập tới thực trạng cụ thể của TPBank và đưa ra giải

pháp phù hợp cụ thể với tổ chức nơi mình công tác và kiến nghị vĩ mô tới

NHNN nhằm góp phần được vào mục tiêu phát triển ổn định, bền vững cho

TPBank.

II. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI:

Trong khoảng gần một thập kỷ trước khủng hoảng, thị trường tài chính Mỹ

vẫn được coi là nơi kiếm tiền an toàn nhất, nên tất cả các nước có tài sản đều

mua trái phiếu của Mỹ, kể cả các nước Đông Nam Á ngay cả khi vừa thoát khỏi

khủng hoảng tài chính 1997. Trong bối cảnh thị trường tài chính phát triển,

nguồn vốn dồi dào, các tổ chức tín dụng bơm ra nguồn tín dụng rẻ, cộng thêm

các công ty con của các ngân hàng là các tập đoàn đầu tư tài chính của Mỹ phát

huy nhiều sáng kiến, chẳng hạn chứng khoán hóa các khoản vay mua nhà của

người dân, tăng cường sử dụng đòn bẩy tài chính… góp phần hình thành bong

bóng tài chính, bong bóng bất động sản với mức độ cao chưa từng có dẫn tới các

cuộc khủng hoảng tài chính lớn chưa từng có mà mở đầu là sự phá sản của ngân

hàng Lehman Brothers năm 2008 để lại khoản nợ khổng lồ 700 tỷ USD và sự

sáp nhập của tập đoàn ngân hàng Merrill Lynch với Bank of America. Điều này

đã gây ra sự hỗn loạn của hệ thống tài chính thế giới, suy giảm kinh tế nghiêm