Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông theo mô hình kết hợp trong dạy học địa lí lớp 5

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THANH

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ

TRUYỀN THÔNG THEO MÔ HÌNH KẾT HỢP

TRONG DẠY HỌC DỊA LÍ LỚP 5

Chuyên ngành: Giáo dục học (Tiểu học)

Mã số: 8140101

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

GIÁO DỤC HỌC

Đà Nẵng - Năm 2019

Công trình được hoàn thành tại

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. Đậu Thị Hòa

Phản biện 1: TS. Nguyễn Thị Tường Vi

Phản biện 2: TS. Phạm Thị Hương

Luận văn đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt

nghiệp thạc sĩ Giáo dục học (Tiểu học) họp tại Trường Đại học Sư

phạm vào ngày 20 tháng 07 năm 2019.

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

 Thư viện Trường Đại học Sư phạm – ĐHĐN

 Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm - ĐHĐN

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Chúng ta đang bước vào thời đại công nghiệp 4.0 – thời

đại của nền kinh tế tri thức song hành cùng sự phát triển như vũ bão

của khoa học - công nghệ đã làm thay đổi toàn bộ đời sống của nhân

loại. Chưa bao giờ CNTT lại hữu ích như bây giờ, CNTT&TT tác

động và thay đổi tất cả ngóc ngách của cuộc sống, chi phối hầu hết

các hoạt động của con người, đòi hỏi mỗi người lao động phải thực

sự năng động, sáng tạo, không ngừng nâng cao trình độ và năng lực

của mình. Theo đó, việc ứng dụng CNTT&TT vào giáo dục đang là

một hướng đổi mới được nhiều nhà nghiên cứu, nhiều nhà sư phạm

đặc biệt quan tâm. Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn

diện giáo dục đã xác định một trong các quan điểm chỉ đạo là

“Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang

phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với

hành; lí luận gắn với thực tiễn” [1]. Theo đó, đổi mới phương pháp

dạy học theo hướng ứng dụng CNTT&TT, sử dụng hiệu quả các

trang thiết bị hiện đại trong nhà trường là một yêu cầu khách quan,

cấp thiết. CNTT sẽ là công cụ thiết thực để GV thiết kế nên và tổ

chức dạy học những bài học đầy sinh động, hấp dẫn, thu hút và gây

hứng thú, tích cực hóa hoạt động học tập của HS trong các bài giảng

trên lớp, tăng cường sự tự học, tự nghiên cứu. Từ đó, GV cũng sẽ

mạnh dạn hơn trong việc vận dụng những phương pháp dạy học tích

cực, các kĩ thuật dạy học hiện đại, cũng như đổi mới hình thức dạy

học từ mặt đối mặt trên lớp sang trực tuyến E – learning, rồi sang học

tập kết hợp cả hai hình thức trên (Blended learning)

1.2. Mô hình dạy học kết hợp (Blended learning) được biết đến

bởi nhiều định nghĩa khác nhau. Tuy nhiên, có thể hiểu mô hình dạy

2

học kết hợp là tích hợp giữa giảng dạy mặt đối mặt trong lớp học và

Internet, tùy theo mức độ; là giải pháp tổng hòa các ưu điểm trong

quá trình dạy học truyền thống và E-learning. Dạy học kết hợp mang

đến cho cả người học và người dạy nhiều tính năng ưu việt như: Về

phía HS, phát huy được yếu tố cốt lõi nhất ở mỗi người học đó chính

là năng lực tự học, nghiên cứu sâu và mở rộng tri thức khoa học

thông qua việc đẩy mạnh tương tác giữa HS với HS, giữa HS với

GV, hay giữa HS với bất kì một người nào khác trên thế giới am hiểu

tường minh về vấn đề cần giải quyết. Các em HS cũng có thể truy

cập nguồn tài liệu học tập vào bất cứ lúc nào, ở bất cứ nơi đâu; được

sử dụng phương thức học tập yêu thích và nhận được phản hồi

thường xuyên, kịp thời về hoạt động mà mình đã tham gia. Trong khi

đó, GV cũng dễ dàng hơn trong việc kiểm tra, đánh giá và tổng hợp

chất lượng học tập của HS; phát huy cao độ tính tích cực, năng lực

học tập của HS thông qua giao việc vừa sức; có được sự thay đổi tích

cực theo hướng đáp ứng tốt yêu cầu của thực tiễn giáo dục hiện nay,

từ việc điều chỉnh, bổ sung những thiết kế bài học dựa trên nhu cầu

của HS, cho đến khả năng ứng dụng CNTT&TT vào giảng dạy …

Đây là cách tiếp cận tối ưu để tăng cường và mở rộng việc học bằng

việc xem xét lại và chuyển đổi cấu trúc giữa việc dạy và học để tạo ra

việc học kết hợp có hiệu quả.

1.3. Trong chương trình Tiểu học, cùng với Toán và Tiếng

Việt, phần Địa lí trong môn Lịch sử và Địa lí là môn học bắt buộc,

được tổ chức dạy và học ở cả lớp 4 và lớp 5. Phần Địa lí được xây

dựng trên cơ sở kế thừa và phát triển từ môn Tự nhiên và Xã hội các

lớp 1, 2, 3 và đặt nền móng ban đầu trong việc chiếm lĩnh tri thức về

khoa học xã hội của các em HS ở những cấp học lớn hơn. Dựa trên

chương trình môn Địa lí nói chung, phần Địa lí lớp 5 tiếp nối mạch

3

kiến thức nhằm giúp HS lĩnh hội được một số tri thức ban đầu về địa

lí Việt Nam cũng như những nội dung nêu bật được một số nét tiêu

biểu của từng châu lục và đại dương trên thế giới. Bước đầu rèn

luyện và hình thành ở học sinh một số kĩ năng như: Quan sát sự vật,

hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu địa lí từ các nguồn khác nhau;

biết nêu thắc mắc đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông

tin để giải đáp; nhận biết đúng các sự vật, sự kiện, hiện tượng địa lí;

biết trình bày lại kết quả học tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ;

biết vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống. Như vậy,

hoàn toàn phù hợp khi ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp

trong dạy học Địa lí lớp 5.

1.4. Qua thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy việc dạy và

học Địa lí nói chung, Địa lí lớp 5 nói riêng thực sự là một vấn đề còn

mang tính khó khăn không chỉ đối với GV mà còn ở cả HS. Với thời

lượng 1 tiết/tuần, GV không có nhiều thời gian để khai thác sâu nội

dung của bài học; đồng thời HS cũng chưa thật sự có cơ hội để trao

đổi, thảo luận những vấn đề bản thân muốn tìm hiểu kĩ. Ngoài ra, một

bộ phận không nhỏ HS còn học tập với tâm lí coi nhẹ, chưa có hứng

thú cũng như sự đầu tư cần thiết cho môn học. GV thì chưa thực sự

chọn lựa được những phương pháp dạy học mới mẻ, tích cực để

truyền thụ kiến thức đến các em HS một cách hiệu quả nhất. Trong

bối cảnh đó, việc phát triển năng lực ứng dụng CNTT&TT trong dạy

học Địa lí cho HS lớp 5 trở thành nhu cầu bức thiết, vừa mang lại sự

hứng thú, thái độ yêu thích đối với môn học; vừa góp phần biến quá

trình dạy học của GV thành quá trình tự học, tự nghiên cứu của HS,

nhằm đáp ứng được yêu cầu đổi mới của giáo dục hiện nay.

Vì vậy, nhận thức được ý nghĩa sâu sắc của vấn đề, chúng tôi

lựa chọn “Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông theo mô

4

hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5” làm đề tài nghiên cứu của

mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất quy trình và thử nghiệm cách thức ứng dụng

CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 (Blended

learning) nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và phát

triển năng lực của HS lớp 5 trong học tập, góp phần đổi mới phương

pháp và nâng cao chất lượng dạy học Địa lí ở nhà trường TH.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về ứng dụng CNTT&TT theo mô

hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5.

- Điều tra thực trạng việc ứng dụng CNTT&TT theo mô hình

kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 ở một số trường TH trên địa bàn

thành phố Đà Nẵng.

- Nghiên cứu cách thức khai thác mạng và quy trình ứng dụng

CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 (Blended

learning).

- Thiết kế và tổ chức dạy học kết hợp một số bài học Địa lí lớp

5 với sự hỗ trợ của mạng xã hội học tập Edmodo.

- Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng.

3. Giả thuyết khoa học

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

- Ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học

Địa lí lớp 5.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Giới hạn nội dung:

5

+ Đề tài tập trung nghiên cứu cách thức khai thác trang mạng

xã hội học tập Edmodo trong dạy học Địa lí lớp 5 và thiết kế quy

trình dạy học kết hợp (Blended learning) với sự hỗ trợ của trang

mạng xã hội học tập Edmodo trong dạy học Địa lí lớp 5.

+ Thực hiện việc dạy học Địa lí cho HS lớp 5 bằng mô hình

dạy học kết hợp ở mức độ 1.

- Địa bàn nghiên cứu:

+ Trường TH Lý Công Uẩn, quận Hải Châu, thành phố Đà

Nẵng.

+ Trường TH Ngô Gia Tự, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

- Đối tượng thực nghiệm sư phạm: tập thể lớp 5/1 Trường TH

Lý Công Uẩn, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng và tập thể lớp 5/1

Trường TH Ngô Gia Tự, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

- Thời điểm tiến hành thực nghiệm sư phạm: Học kì II năm

học 2018 - 2019.

5. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu luận văn, chúng tôi sử dụng các

phương pháp nghiên cứu sau đây:

5.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu

5.2. Phương pháp phân loại

5.3. Phương pháp điều tra khảo sát

5.4. Phương pháp quan sát

5.5. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia

5.6. Phương pháp nghiên cứu trường hợp

5.7. Phương pháp thống kê toán học

5.8. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

6

6. Cấu trúc luận văn

Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu và cơ sở lí luận thực

tiễn của việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông theo mô

hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5.

Chương 2: Cách thức khai thác mạng và quy trình thực hiện

mô hình dạy học kết hợp (Blended learning) trong dạy học Địa lí

lớp 5.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

7

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN,

THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG

TIN VÀ TRUYỀN THÔNG THEO MÔ HÌNH KẾT HỢP

TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 5

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu

1.1.1. Về ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông

trong dạy học

a. Trên thế giới

b. Ở Việt Nam

1.1.2. Về mô hình dạy học kết hợp (Blended learning)

a. Trên thế giới

b. Ở Việt Nam

1.1.3. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu

1.2. Những vấn đề đổi mới giáo dục Tiểu học ở Việt Nam hiện nay

1.2.1. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông ở Việt Nam

1.2.2. Định hướng đổi mới giáo dục Tiểu học ở Việt Nam

1.3. Công nghệ thông tin và truyền thông trong đổi mới phương

pháp dạy học Địa lí lớp 5

1.3.1. Khái niệm cơ bản về công nghệ thông tin và truyền thông

a. Công nghệ thông tin

b. Truyền thông

1.3.2. Vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông trong

dạy học

a. Vai trò trong đổi mới phương pháp dạy học

b. Vai trò trong đổi mới kiểm tra, đánh giá

c. Vai trò trong đổi mới phương tiện, thiết bị dạy học

8

1.3.3. Một số hướng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền

thông vào dạy học Địa lí lớp 5

a. Sử dụng một số phần mềm tin học văn phòng trong việc

soạn giảng bài học Địa lí

b. Sử dụng những phần mềm chuyên dụng cho việc dạy học

c. Sử dụng hình thức của các trò chơi truyền hình vào dạy học

môn Địa lí

d. Sử dụng các phần mềm thiết kế bài giảng trực tuyến E –

learning và tổ chức dạy học kết hợp (Blended learning)

e. Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra đánh giá môn

Địa lí

1.4. Mô hình dạy học kết hợp (Blended learning) trong dạy học

Địa lí lớp 5

1.4.1. Khái niệm về dạy học kết hợp

Từ khoảng những năm 2002 – 2003 trở đi đã xuất hiện rất

nhiều định nghĩa về mô hình dạy học kết hợp. Tuy nhiên, có thể hiểu

mô hình dạy học kết hợp là tích hợp giữa giảng dạy mặt đối mặt

trong lớp học và Internet, tùy theo mức độ; là sự kết hợp những ưu

điểm của phương pháp dạy học truyền thống cùng với việc tận dụng

những thế mạnh của CNTT. Với mô hình học tập này, cả GV và HS

sẽ tiếp cận được sâu sắc hơn nội dung của từng môn học theo hướng

hiện đại, toàn diện hơn.

1.4.2. Đặc điểm của mô hình dạy học kết hợp

- Có sự kết hợp của các mô hình truyền đạt kiến thức khác

nhau (mặt đối mặt hoặc đào tạo từ xa).

- Có sự kết hợp của công nghệ (cơ sở là Internet).

- Có những hoạt động đồng bộ và không đồng bộ.

- Có cơ sở thực hành giống như phòng học.

9

- Kết hợp được nhiều phương pháp dạy học khác nhau.

- Làm việc theo nhóm. Trong đó, người học là chủ đạo, người

học phải tự làm chủ quá trình học tập của mình. GV chỉ là người

hướng dẫn, chỉ bảo.

*Ưu điểm

* Nhược điểm

1.4.3. Cấu trúc của mô hình dạy học kết hợp

Các mức độ của mô hình dạy học kết hợp (Blended learning):

*Mức độ 1:

- Lớp học truyền thống giữ vai trò chủ đạo và lớp học trực

tuyến đóng vai trò hỗ trợ (không bắt buộc, 80% - 20%).

- GV dạy học trên lớp và cung cấp cho HS bài giảng, bài tập và

một phần tự nghiên cứu, hỗ trợ tài liệu hướng dẫn môn học cho HS.

- HS tìm tòi các tài liệu liên quan tới môn học ở thư viện,

Internet.

*Mức độ 2:

- Lớp học truyền thống và lớp học trực tuyến có vai trò ngang

bằng (50% - 50%).

- GV thiết kế các bài giảng trực tuyến và cung cấp cho HS.

Tạo ra các hoạt động trên hệ thống trực tuyến như giao bài tập, làm

bài kiểm tra trắc nghiệm …

- HS tìm kiếm các tài liệu và cập nhật các thông tin môn học

của GV bằng thư điện tử, diễn đàn. Phải tham gia nhiều hơn các hoạt

động trên online, làm các hoạt động theo hướng dẫn GV, nên phải

biết tự học nhiều hơn.

*Mức độ 3:

- Học tập trực tuyến đóng vai trò chủ đạo (70% - 30%).

10

- GV cung cấp tài liệu đa phương tiện (có âm thanh, hình ảnh,

video…) cho HS trên nền tảng Internet, xây dựng hệ thống kiểm tra

trực tuyến để kiểm tra định kì môn học.

1.4.4. Tác dụng và ý nghĩa của mô hình dạy học kết hợp

1.4.5. Khả năng áp dụng mô hình dạy học kết hợp trong dạy

học Địa lí lớp 5

1.5. Chương trình, sách giáo khoa Địa lí lớp 5

1.5.1. Chương trình Địa lí lớp 5

1.5.2. Sách giáo khoa Địa lí lớp 5

1.6. Đặc điểm tâm lí và trình độ nhận thức của học sinh tiểu học –

học sinh lớp 5

1.6.1. Đặc điểm quá trình nhận thức của học sinh tiểu học –

học sinh lớp 5

a. Tri giác

b. Trí nhớ

c. Tưởng tượng

d. Tư duy

e. Chú ý

f. Ý chí

g. Ngôn ngữ

1.6.2. Đặc điểm nhân cách của học sinh tiểu học

1.7. Thực trạng việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền

thông theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 ở Trường

Tiểu học Lý Công Uẩn, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng và

Trường Tiểu học Ngô Gia Tự, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

1.7.1. Mục đích điều tra

Tìm hiểu về thực trạng việc ứng dụng CNTT&TT theo mô

hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 ở Trường TH Lý Công Uẩn,

11

quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng và Trường TH Ngô Gia Tự, quận

Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. Bên cạnh đó nắm được những thuận

lợi, khó khăn mà GV - HS thường gặp phải trong quá trình dạy học

kết hợp.

1.7.2. Đối tượng, địa bàn và quy trình điều tra

a. Đối tượng, địa bàn điều tra

b. Quy trình điều tra

1.7.3. Nội dung điều tra

1.7.4. Phương pháp điều tra

1.7.5. Kết quả điều tra

a. Về phía giáo viên

*Nhận thức của GV về vai trò, ý nghĩa của việc ứng dụng

CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5

*Thực trạng ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong

dạy học Địa lí lớp 5 ở 2 Trường Tiểu học Lý Công Uẩn và Ngô Gia

Tự, thành phố Đà Nẵng

*Hiệu quả của việc ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp

trong dạy học Địa lí lớp 5

b. Về phía học sinh

c. Về phía cán bộ quản lí

*Công việc CBQL nhà trường đã làm để triển khai ứng dụng

CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5

*Công việc CBQL nhà trường cần làm nhằm nâng cao chất lượng

trong việc hướng dẫn, chỉ đạo, tổ chức GV thực hiện ứng dụng CNTT&TT

theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5

12

1.7.6. Nhận xét, đánh giá thực trạng

*Về nhận thức của GV và HS đối với vai trò, ý nghĩa của việc

ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5

ở một số trường TH trên địa bàn thành phố Đà Nẵng

Đa số các em HS và GV giảng dạy môn Địa lí lớp 5 đều nhận

thức được tầm quan trọng của môn Địa lí trong chương trình TH

cũng như ý nghĩa, vai trò và sự cần thiết của việc ứng dụng

CNTT&TT theo mô hình kết hợp vào quá trình dạy học Địa lí nhằm

mang lại hiệu quả dạy - học ở cả GV và HS; đáp ứng tốt mục tiêu đổi

mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, phù hợp với định hướng đổi mới

GD.

*Về thực tế việc ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp

trong dạy học Địa lí lớp 5 của GV ở một số trường TH trên địa bàn

thành phố Đà Nẵng

Các GV đã tiếp cận được mô hình dạy học kết hợp có ứng

dụng CNTT&TT trong dạy học Địa lí lớp 5. Tuy nhiên, GV chưa sử

dụng phổ biến mô hình này vào quá trình dạy học. Với những GV đã

thực hiện thì mức độ vận dụng còn rất đơn giản, tần suất sử dụng

dừng lại ở mức độ thỉnh thoảng. Rồi khó khăn gặp phải trong quá

trình thực hiện khi phương thức trao đổi thông tin hai chiều giữa GV

và HS trong việc giao và nộp bài tập chưa thật sự được chú trọng;

việc kiểm tra đánh giá chưa mang tính kịp thời, thường xuyên, dẫn

đến hệ lụy của việc đánh giá chưa thật sự chính xác, khách quan.

*Về hiệu quả đem lại khi ứng dụng CNTT&TT theo mô hình

kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5

Đối với HS, các em đã sớm hình thành và phát triển những

năng lực cốt lõi cần thiết trong việc chiếm lĩnh tri thức khoa học Địa

lí, vận dụng nó vào trong thực tiễn cuộc sống một cách linh hoạt nhất

13

có thể. Các em HS tỏ ra hứng thú khi được học theo mô hình dạy học

này. Còn về phía GV, các thầy cô sẽ có nhiều thời gian hơn trong

việc khắc sâu và mở rộng kiến thức cho HS, nâng cao chất lượng dạy

học khi có nhiều điều kiện hơn trong việc phụ đạo cho các em HS

còn khó khăn về học, hay bồi dưỡng cho những em HS có năng

khiếu, đam mê đối với môn học.

*Về công tác quản lí việc ứng dụng CNTT&TT theo mô hình

kết hợp trong dạy học Địa lí lớp 5 nhằm nâng cao chất lượng dạy

học

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc tạo mọi điều kiện tối

đa, thuận lợi nhất về cả yếu tố vật chất và tinh thần cho GV - HS

nhưng nhìn chung công tác quản lí của ban giám hiệu nhà trường vẫn

còn khá lúng túng trong việc triển khai đồng bộ và kiểm tra, giám sát

GV thực hiện ứng dụng CNTT&TT theo mô hình kết hợp trong dạy

học Địa lí lớp 5.

Tuy nhiên, việc tiếp cận và sử dụng mô hình dạy học kết hợp

cũng gặp nhiều khó khăn đối với cả GV và HS, nhất là quy trình dạy

học vẫn chưa thật sự tường minh, cách thức vận dụng mô hình còn

tồn tại một số hạn chế nhất định, đặc biệt là việc trao đổi thông tin

hai chiều giữa GV và HS trong việc giao, nộp và kiểm tra, đánh giá

bài tập còn nhiều hạn chế.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1