Tỷ lệ suy thượng thận cấp và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân hội chứng cushing do glucocorticoid

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---oOo---

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

LÊ THỊ THÚY

TỶ LỆ SUY THƯỢNG THẬN CẤP

VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN

TRÊN BỆNH NHÂN HỘI CHỨNG CUSHING

DO GLUCOCORTICOID NHẬP VIỆN

VÀO KHOA CẤP CỨU BỆNH VIỆN

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---oOo---

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2021

LÊ THỊ THÚY

TỶ LỆ SUY THƯỢNG THẬN CẤP

VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN TRÊN BỆNH NHÂN

HỘI CHỨNG CUSHING DO GLUCOCORTICOID

NHẬP VIỆN VÀO KHOA CẤP CỨU BỆNH VIỆN

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHUYÊN NGÀNH: NỘI TIẾT

MÃ SỐ: CK 62 72 20 15

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. BS TRẦN QUANG NAM

.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu trong

luận văn là số liệu trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào

khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 07 tháng 12 năm 2021

LÊ THỊ THÚY

.

.

MỤC LỤC

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ ĐỐI CHIẾU ANH – VIỆT........................... i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ...................................................... ii

DANH MỤC BẢNG................................................................................................ iii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ.............................................................................................v

DANH MỤC HÌNH................................................................................................. vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ .............................................................................................. vii

ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU..................................................................4

1.1. Sinh lý tuyến thượng thận ....................................................................................4

1.1.1. Các hormon vỏ thượng thận .........................................................................4

1.1.2. Sinh tổng hợp và chuyển hóa cortisol...........................................................4

1.1.3. Điều hòa bài tiết cortisol...............................................................................6

1.1.4. Tác dụng của cortisol....................................................................................8

1.2. Sử dụng glucocorticoid ........................................................................................9

1.3. Suy thượng thận mạn do glucocorticoid ............................................................11

1.3.1. Đánh giá suy thượng thận do glucocorticoid..............................................12

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự ức chế trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng

thận........................................................................................................................14

1.3.3. Hồi phục trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận khi ngưng

glucocorticoid .......................................................................................................16

1.4. Suy thượng thận cấp...........................................................................................16

1.4.1. Phân loại suy thượng thận cấp....................................................................16

1.4.2. Sinh lý bệnh của suy thượng thận cấp ........................................................18

1.4.3. Triệu chứng lâm sàng của suy thượng thận cấp .........................................19

1.4.4. Đặc điểm cận lâm sàng của suy thượng thận cấp.......................................20

1.4.5. Chẩn đoán suy thượng thận cấp..................................................................21

1.4.6. Yếu tố thúc đẩy suy thượng thận cấp .........................................................23

1.5. Các biểu hiện khác của hội chứng Cushing do glucocorticoid ..........................24

1.6. Tình hình nghiên cứu trong nước và nước ngoài...............................................26

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................29

2.1. Đối tượng nghiên cứu.........................................................................................29

.

.

2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................29

2.3. Các đặc điểm nghiên cứu ...................................................................................31

2.4. Định nghĩa các biến số .......................................................................................32

2.5. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................................38

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..............................................................41

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu........................................................41

3.2. Tỷ lệ suy thượng thận cấp ..................................................................................51

3.3. Đặc điểm của nhóm suy thượng thận cấp và các yếu tố ảnh hưởng..................52

3.3.1. Đặc điểm tuổi và giới tính của nhóm suy thượng thập cấp ........................52

3.3.2. Đặc điểm lâm sàng của nhóm suy thượng thận cấp ...................................53

3.3.3. Đặc điểm cận lâm sàng của nhóm suy thượng thận cấp.............................56

3.3.4. Đặc điểm điều trị và diễn tiến của nhóm suy thượng thận cấp...................57

3.3.5. Các yếu tố liên quan đến suy thượng thận cấp ...........................................61

BÀN LUẬN ......................................................................................62

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu........................................................62

4.1.1. Đặc điểm dân số của bệnh nhân hội chứng Cushing do glucocorticoid.....62

4.1.2. Tiền sử dùng thuốc có glucocorticoid và bệnh lý có chỉ định dùng

glucocorticoid .......................................................................................................63

4.1.3. Một số biểu hiện của hội chứng Cushing do glucocorticoid và các bệnh lý

liên quan đến tác dụng phụ của glucocorticoid ....................................................66

4.1.4. Nồng độ cortisol huyết tương của đối tượng nghiên cứu ...........................72

4.1.5. Chỉ định điều trị glucocorticoid tĩnh mạch của đối tượng nghiên cứu.......74

4.2. Suy thượng thận cấp và các yếu tố liên quan.....................................................75

4.2.1. Tỷ lệ suy thượng thận cấp...........................................................................75

4.2.2. Đặc điểm nhóm suy thượng thận cấp và các yếu tố liên quan ...................79

KẾT LUẬN..............................................................................................................88

KIẾN NGHỊ.............................................................................................................89

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................a

PHỤ LỤC...................................................................................................................o

.

.

i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ ĐỐI CHIẾU ANH – VIỆT

VIẾT TẮT TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT

ACTH Adrenocorticotropic hormon Hormon hướng vỏ thượng thận

BMI Body mass index Chỉ số khối cơ thể

COPD

Chronic obstructive pulmonary

disease

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

CRH Corticotropin releasing hormon

Hormon giải phóng

corticotropin

CRP C reactive protein Protein C hoạt hóa

.

.

ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

CHỮ VIẾT TẮT TÊN ĐẦY ĐỦ

BN Bệnh nhân

BV Bệnh viện

ĐTĐ Đái tháo đường

GC Glucocorticoid

HA Huyết áp

HATThu Huyết áp tâm thu

HATTr Huyết áp tâm trương

HC Hội chứng

STT Suy thượng thận

TM Tĩnh mạch

TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh

.

.

iii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Phân loại glucocorticoid ...........................................................................10

Bảng 1.2: Phân loại suy thượng thận cấp..................................................................17

Bảng 1.3: Các tiêu chuẩn chẩn đoán suy thượng thận cấp........................................22

Bảng 1.4: Các yếu thúc đẩy suy thượng thận cấp trong một số nghiên cứu............23

Bảng 3.1: Đặc điểm của bệnh nhân hội chứng Cushing do glucocorticoid..............41

Bảng 3.2: Tiền sử dùng thuốc có glucocorticoid của đối tượng nghiên cứu ............42

Bảng 3.3: Tiền sử điều trị glucocorticoid liều sinh lý của đối tượng nghiên cứu.....42

Bảng 3.4: Các bệnh lý có chỉ định dùng glucocorticoid của đối tượng nghiên cứu .43

Bảng 3.5: Lý do nhập viện của đối tượng nghiên cứu ..............................................44

Bảng 3.6: Các triệu chứng lâm sàng của đối tượng nghiên cứu ...............................45

Bảng 3.7: Thời điểm và nguyên nhân tụt huyết áp của đối tượng nghiên cứu .........45

Bảng 3.8: Các bệnh lý đi kèm của đối tượng nghiên cứu .........................................46

Bảng 3.9: Nồng độ cortisol của đối tượng nghiên cứu .............................................47

Bảng 3.10: Đặc điểm sinh hóa của đối tượng nghiên cứu ........................................48

Bảng 3.11: Đặc điểm điều trị glucocorticoid trong thời gian nằm viện....................49

Bảng 3.12: Loại glucocorticoid tĩnh mạch và chỉ định điều trị của đối tượng nghiên

cứu.............................................................................................................................50

Bảng 3.13: Nguyên nhân nhập khoa hồi sức tích cực của đối tượng nghiên cứu.....50

Bảng 3.14: Đặc điểm tuổi và giới tính của nhóm suy thượng thập cấp....................52

Bảng 3.15: So sánh phân bố tuổi và giới tính giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp và

không suy thượng thận cấp .......................................................................................52

Bảng 3.16: So sánh triệu chứng lâm sàng giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp và không

suy thượng thận cấp ..................................................................................................53

Bảng 3.17: So sánh huyết áp tâm thu lúc nhập viện giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp

và không suy thượng thận cấp...................................................................................54

Bảng 3.18: So sánh các bệnh lý đi kèm giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp và không

suy thượng thận cấp ..................................................................................................55

Bảng 3.19: So sánh phân nhóm cortisol huyết tương giữa 2 nhóm suy thượng thận

cấp và không suy thượng thận cấp ............................................................................56

Bảng 3.20: So sánh nồng độ Natri máu trung bình giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp

và không suy thượng thận cấp...................................................................................56

.

.

iv

Bảng 3.21: So sánh đặc điểm huyết học, sinh hóa giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp

và không suy thượng thận cấp...................................................................................57

Bảng 3.22: So sánh tỷ lệ nhập khoa hồi sức tích cực giữa 2 nhóm suy thượng thận

cấp và không suy thượng thận cấp ............................................................................58

Bảng 3.23: So sánh thời điểm chẩn đoán suy thượng thận cấp với tỷ lệ nhập khoa hồi

sức tích cực................................................................................................................59

Bảng 3.24: So sánh thời điểm chẩn đoán suy thượng thận cấp với thời gian nằm khoa

hồi sức tích cực .........................................................................................................59

Bảng 3.25: So sánh tỷ lệ bệnh nặng xin xuất viện giữa 2 nhóm suy thượng thận cấp

và không suy thượng thận cấp...................................................................................60

Bảng 3.26: So sánh thời điểm dùng glucocorticoid tĩnh mạch kể từ lúc nhập viện với

tỷ lệ bệnh nặng xin xuất viện ....................................................................................60

Bảng 3.27: Các yếu tố liên quan đến suy thượng thận cấp .......................................61

Bảng 4.1: Tỷ lệ suy thượng thận cấp trong một số nghiên cứu ................................75

.

.

v

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ suy thượng thận cấp của đối tượng nghiên cứu ..........................51

Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ nhập khoa hồi sức tích cực của bệnh nhân suy thượng thận cấp 58

.

.

vi

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Điều hòa bài tiết cortisol .............................................................................6

Hình 1.2: Sự biến thiên nồng độ ACTH và cortisol trong 24 giờ ở một thanh niên

khỏe mạnh trong điều kiện bình thường, được lấy mẫu mỗi 15 phút.........................7

.

.

vii

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Hướng dẫn ngưng glucocorticoid khi điều trị glucocorticoid kéo dài…14

Sơ đồ 2.1: Sơ đồ nghiên cứu……………………………………………………….40

.

.