Tư tưởng triết học của Trần Nhân Tông

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN

BUØI HUY DU

TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC

CUÛA TRAÀN NHAÂN TOÂNG

Chuyeân ngaønh: LÒCH SÖÛ TRIEÁT HOÏC

Maõ soá: 6222.80.01

LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ TRIEÁT HOÏC

Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc:

PGS.TS.TRÒNH DOAÕN CHÍNH

Phaûn bieän:

1. PGS.TS.TRAÀN NGUYEÂN VIEÄT

2. PGS.TS.TRÖÔNG VAÊN CHUNG

3. PGS.TS.NGUYEÃN XUAÂN TEÁ

Phaûn bieän ñoäc laäp:

1. GS.TS.NGUYEÃN HUØNG HAÄU

2. PGS.TS.TRAÀN NGUYEÂN VIEÄT

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2011

MUÏC LUÏC

Trang

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU ...........................................................................................1

PHAÀN NOÄI DUNG

Chöông 1: CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI VAØ TIEÀN ÑEÀ LYÙ LUAÄN HÌNH THAØNH TÖ

TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG .............................. 10

1.1. Ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò – xaõ hoäi Vieät Nam

thôøi kyø nhaø Traàn – cô sôû xaõ hoäi hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn

Nhaân Toâng .......................................................................................... 10

1.1.1. Khaùi quaùt ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò – xaõ hoäi thôøi

kyø nhaø Traàn .......................................................................................10

1.1.2. Söï phaùt trieån vaên hoùa, giaùo duïc thôøi kyø nhaø Traàn.............................26

1.2. Nhöõng tieàn ñeà lyù luaän vaø toân giaùo hình thaønh tö töôûng trieát hoïc

Traàn Nhaân Toâng ............................................................................... 33

1.2.1. Giaù trò vaên hoùa Vieät Nam truyeàn thoáng vaø tö töôûng cuûa “Tam giaùo”

vôùi vieäc hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .................. 33

1.2.2. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Thaùi Toâng vaø Tueä Trung Thöôïng só – tieàn ñeà

lyù luaän tröïc tieáp cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng...................56

Keát luaän chöông 1.......................................................................................83

Chöông 2:NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC CUÛA TRAÀN NHAÂN TOÂNG….86

2.1. Theá giôùi quan trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ................86

2.1.1. Quan nieäm veà baûn theå trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .....89

2.1.2. Moái quan heä giöõa baûn theå vaø theá giôùi hieän töôïng trong tö töôûng trieát

hoïc Traàn Nhaân Toâng ......................................................................105

2.2. Nhaân sinh quan vaø trieát lyù ñaïo ñöùc trong tö töôûng trieát hoïc Traàn

Nhaân Toâng........................................................................................114

2.2.1. Quan nieäm cuûa Traàn Nhaân Toâng veà cuoäc ñôøi con ngöôøi vaø veà vai troø

cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng .......................................................114

2.2.2. Quan nieäm cuûa Traàn Nhaân Toâng veà vaán ñeà reøn luyeän tinh thaàn ñaïo

ñöùc, trí tueä, giaûi thoaùt .....................................................................122

Keát luaän chöông 2.....................................................................................129

Chöông 3: ÑAËC ÑIEÅM VAØ GIAÙ TRÒ LÒCH SÖÛ CUÛA TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC

TRAÀN NHAÂN TOÂNG ........................................................................132

3.1. Nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ..132

3.1.1.Tính keá thöøa, dung hôïp trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .......132

3.1.2.Tinh thaàn thieàn haønh ñoäng, nhaäp theá tích cöïc trong tö töôûng trieát hoïc

Traàn Nhaân Toâng .............................................................................147

3.1.3. Tính nhaân vaên trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ...............155

3.2. Giaù trò lòch söû cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ............... 164

3.2.1. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ñaõ goùp phaàn taïo neân heä thoáng

trieát lyù thieàn ñaëc saéc cuûa Phaät giaùo Vieät Nam ................................169

3.2.2. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng laø neàn taûng tinh thaàn ñeå xaây döïng

moät quoác gia ñoäc laäp, thoáng nhaát vaø moät neàn chính trò thaân daân ........174

Keát luaän chöông 3 ....................................................................................195

KEÁT LUAÄN CHUNG................................................................................197

PHUÏ LUÏC ......................................................................................................... 203

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................................... 213

DANH MUÏC COÂNG TRÌNH ÑAÕ COÂNG BOÁ .............................................222

LÔØI CAM ÑOAN

Toâi cam ñoan ñaây laø coâng trình do toâi nghieân cöùu, döôùi

söï höôùng daãn cuûa PGS, TS. Doaõn Chính. Keát quaû nghieân cöùu

ñöôïc coâng boá trong luaän aùn laø trung thöïc. Caùc taøi lieäu söû

duïng trong luaän aùn coù nguoàn goác, xuaát xöù roõ raøng.

Ngöôøi thöïc hieän

BUØI HUY DU

1

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi

Trong söï nghieäp ñoåi môùi ñaát nöôùc do Ñaûng vaø nhaân daân ta khôûi

xöôùng vaø tieán haønh, cuøng vôùi nhieäm vuï phaùt trieån toaøn dieän caùc lónh vöïc

kinh teá, chính trò – xaõ hoäi, khoa hoïc vaø coâng ngheä, giaùo duïc vaø vaên hoùa,

ñaëc bieät laø ñaåy maïnh söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa nhaèm

“xaây döïng nöôùc ta thaønh moät nöôùc coâng nghieäp coù cô sôû vaät chaát – kyõ

thuaät hieän ñaïi, cô caáu kinh teá hôïp lyù, quan heä saûn xuaát tieán boä, phuø hôïp

vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh

thaàn cao, quoác phoøng, an ninh vöõng chaéc” [21, tr. 18], chuùng ta coøn coù

moät nhieäm vuï heát söùc quan troïng ñoù laø “xaây döïng và phát triển neàn vaên

hoùa Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc”, töông xöùng vôùi söï

phaùt trieån cuûa neàn kinh teá – xaõ hoäi. Ñoù cuõng chính laø trieát lyù cuûa söï phaùt

trieån xaõ hoäi haøi hoøa vaø beàn vöõng. Bôûi vì, vaên hoùa noùi chung vaø những

giá trị tinh thần, tö töôûng cuûa daân toäc Vieät Nam noùi rieâng khoâng chæ laø

neàn taûng tinh thaàn vaø laø moät trong nhöõng ñoäng löïc phaùt trieån xaõ hoäi maø

coøn laø moät trong nhöõng nguoàn löïc noäi sinh beàn bæ vaø maïnh meõ nhaát “hun

đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam” [23, tr. 54], giuùp chuùng ta

coù theå tieáp noái vaø phaùt huy söùc maïnh truyeàn thoáng daân toäc trong coâng

cuoäc ñoåi môùi và hoäi nhaäp quoác teá ngaøy caøng saâu roäng, phong phuù nhöng

khoâng keùm phaàn phöùc taïp hieän nay.

Trong tieán trình cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi, hôn 20 naêm qua ñaát nöôùc

ta ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu thöïc söï to lôùn vaø toaøn dieän treân caùc maët

kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi. Ñaït ñöôïc keát quaû ñoù, vaên hoùa ñoùng

2

vai troø raát quan troïng bôûi vaên hoùa laø neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, laø

yeáu toá noäi sinh, laø ñoäng löïc vaø muïc tieâu cuûa söï phaùt trieån kinh teá – xaõ

hoäi. Do ñoù, coù theå noùi xaây döïng, phaùt trieån vaên hoùa chính laø cuûng coá xaây

döïng vaø phaùt trieån neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. Thieáu neàn taûng tinh

thaàn tieán boä, laønh maïnh, khoâng theå coù söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi beàn

vöõng. Vaên kieän Ñaïi hoäi X, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ xaùc ñònh: “Phaùt

trieån kinh teá laø trung taâm, xaây döïng Ñaûng laø then choát, phaùt trieån vaên

hoùa – neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi.” [24, tr. 213]

Cuøng vôùi söï nghieäp ñoåi môùi ôû nöôùc ta hieän nay, vieäc môû cöûa hoäi

nhaäp giao löu vaên hoùa vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi laø moät xu theá vaø

quy luaät taát yeáu. Chuùng ta khoâng theå baûo toàn nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa

daân toäc baèng caùch kheùp kín, thu mình, ñoùng cöûa; nhöng ngöôïc laïi, chuùng

ta cuõng khoâng theå thöïc söï phaùt trieån neáu nhö môû cöûa khoâng kieåm soaùt,

ñaùnh maát baûn saéc vaên hoùa daân toäc. Do ñoù, ñeå baûo toàn vaø phaùt trieån neàn

vaên hoùa Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, moät maët chuùng ta

phaûi giöõ gìn nhöõng giaù trò truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa vaên hoùa daân toäc; maët

khaùc, phaûi môû roäng giao löu vaø tieáp thu coù choïn loïc tinh hoa vaên hoùa

nhaân loaïi. Ñuùng nhö Vaên kieän cuûa Ñaûng ñaõ khaúng ñònh: “Trong ñieàu

kieän kinh teá thò tröôøng vaø môû cöûa giao löu quoác teá phaûi ñaëc bieät giöõ gìn

vaø naâng cao baûn saéc vaên hoùa daân toäc, keá thöøa vaø tieáp thu truyeàn thoáng

ñaïo ñöùc, taäp quaùn toát ñeïp vaø loøng töï haøo daân toäc. Tieáp thu tinh hoa cuûa

caùc daân toäc treân theá giôùi, laøm giaøu ñeïp theâm neàn vaên hoùa Vieät Nam.”

[21, tr. 111]

Vì vaäy, vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu nhöõng giaù trò vaên hoùa tinh thaàn

cuûa daân toäc ta trong tieán trình lòch söû tö töôûng Vieät Nam, treân cô sôû ñoù

phaùt huy söùc maïnh cuûa nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng toát ñeïp vaø laâu

3

ñôøi cuûa daân toäc trong cuoäc soáng hoâm nay laø vieäc laøm vöøa coù yù nghóa lyù

luaän laâu daøi vöøa coù tính thôøi söï caáp baùch.

Trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam, Thieàn phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn,

trong ñoù tieâu bieåu laø tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng – “đệ nhất

tổ thiền Trúc Lâm Yên Tử” noåi leân nhö moät daáu son, goùp phaàn khaéc hoïa

khaù ñaäm neùt baûn saéc, coát caùch taâm hoàn Vieät Nam noùi chung vaø ñaëc

tröng cuûa trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam nói riêng trong quaù trình phaùt

trieån. Traàn Nhaân Toâng khoâng chæ laø nhaø chính trò – moät vò vua anh minh,

“nhaân töø, hoøa nhaõ, coá keát loøng daân, söï nghieäp truøng höng saùng ngôøi thuôû

tröôùc” [85, tr. 44] maø coøn laø nhaø quaân söï taøi naêng; khoâng chæ laø nhaø vaên,

nhaø thô maø coøn laø nhaø tö töôûng lôùn, moät baäc thieàn sö loãi laïc – ngöôøi

saùng laäp ra moät doøng thieàn mang baûn saéc Vieät Nam. OÂng ñaõ bieát dung

hôïp caùc nguoàn tö töôûng töø quaù khöù cuûa daân toäc vôùi trieát lyù phong phuù,

saâu saéc, thaâm traàm cuûa Nho, Laõo, ñaëc bieät laø trieát lyù Phaät giaùo, baèng söï

keá thöøa, choïn loïc caùc doøng thieàn tröôùc ñaây nhö Tỳ Ni Ña Löu Chi

(Vinitaruci), Voâ Ngoân Thoâng, Thaûo Ñöôøng vaø tö töôûng trieát lyù thieàn cuûa

Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung Thöôïng só ñeå saùng taïo neân heä thoáng tö

töôûng trieát học cuûa mình vôùi nhöõng neùt ñoäc ñaùo vaø ñaëc saéc rieâng, ghi

daáu aán saâu ñaäm trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam.

Chính vì theá, toâi ñaõ choïn vaán ñeà “Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân

Toâng” laøm ñeà taøi luaän aùn Tieán só cuûa mình.

2. Toång quan tình hình nghieân cöùu ñeà taøi

Söï nghieäp, cuoäc ñôøi cuûa Traàn Nhaân Toâng noùi chung, tö töôûng trieát

hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng noùi rieâng töø tröôùc tôùi nay ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø

khoa hoïc quan taâm nghieân cöùu ôû nhieàu maët, qua caùc chuû ñeà phong phuù

4

vaø saâu saéc khaùc nhau. Coù theå khaùi quaùt keát quaû caùc coâng trình nghieân

cöùu ñoù trong ba chuû ñeà chính sau:

Thöù nhaát, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng treân

phöông dieän lòch söû. Tieâu bieåu cho chuû ñeà naøy phaûi keå ñeán caùc taùc phaåm

lôùn nhö: Taùc phaåm Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, taäp 2, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi,

Haø Noäi, 1998; Ñaïi cöông lòch söû Vieät Nam, do Tröông Höõu Quyùnh, Ñinh

Xuaân Laâm, Leâ Maäu Haõn chuû bieân, Nxb. Giaùo duïc, Haø Noäi, xuaát baûn

naêm 2005; taùc phaåm Tìm hieåu xaõ hoäi Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, cuûa Vieän

Söû hoïc, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1980 vaø taùc phaåm

Söï phaùt trieån cuûa tö töôûng ôû Vieät Nam töø theá kyû XIX ñeán Caùch maïng

Thaùng Taùm (3 taäp), cuûa Traàn Vaên Giaøu, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi,

1996; Cuoäc khaùng chieán choáng xaâm löôïc Nguyeân – Moâng theá kyû XIII cuûa

Haø Vaên Taán – Phaïm Thò Taâm, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1975...

Caùc coâng trình khoa hoïc treân ñaõ trình baøy vaø phaân tích khaù khaùi quaùt vaø

saâu saéc ñieàu kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuõng nhö tieàn ñeà lyù luaän hình

thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng nhö: Hình thaùi kinh teá thôøi Lyù

– Traàn, theå cheá chính trò vaø keát caáu ñaúng caáp thôøi Lyù – Traàn, vaên hoùa vaø

tö töôûng thôøi Lyù – Traàn vôùi caùc vaán ñeà nghieân cöùu khaù saâu saéc nhö: Tö

töôûng chính trò vaø xaõ hoäi thôøi Lyù – Traàn, Nho giaùo ôû Vieät Nam, caùc yeáu

toá Phaät, Nho, Ñaïo ñöôïc tieáp thu vaø chuyeån hoùa nhö theá naøo trong thôøi

ñaïi Lyù – Traàn, yù nghóa xaõ hoäi cuûa phaùi Truùc Laâm thôøi Traàn… Caùc coâng

trình treân cuõng ñaõ nghieân cöùu khaù kyõ veà cuoäc ñôøi, thaân theá vaø söï nghieäp

cuûa Traàn Nhaân Toâng gaén lieàn vôùi caùc bieán coá lòch söû Vieät Nam giai ñoaïn

theá kyû XIII – XIV, giuùp ngöôøi ñoïc coù caùi nhìn toång quaùt hôn veà Traàn Nhaân

Toâng.

5

Thöù hai, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng döôùi

goùc ñoä lòch söû tö töôûng vaên hoùa, toân giaùo. Lieân quan ñeán chuû ñeà naøy

phaûi keå tôùi caùc coâng trình nhö: Thô vaên Lyù – Traàn, do Vieän Vaên hoïc bieân

soaïn, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuất bản năm 1989; Vieät Nam Phaät

giaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, xuaát baûn naêm

2000; Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, Nxb.

Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1993; Phaät giaùo Vieät Nam töø

khôûi nguyeân ñeán theá kyû XIII cuûa Traàn Vaên Giaùp, Ban Tu thö, Ñaïi hoïc

Vaïn Haïnh, Saøi Goøn, xuaát baûn naêm 1968; Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam,

cuûa Thích Minh Tueä, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh, xuaát baûn

naêm 1993; Tam toå thöïc luïc, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam, xuaát

baûn naêm 1995 (Thích Phöôùc Sôn dòch vaø chuù giaûi); Thieàn uyeån taäp anh,

Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, 1993; Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam (3

taäp) cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Nxb, Tp. Hoà Chí Minh, xuaát baûn naêm 2002;

Thieàn hoïc Vieät Nam cuûa Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Nxb. Laù Boái, Saøi Goøn,

1966; Tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Nguyeãn Duy Hinh, Nxb. Khoa

hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1999; Thieàn luaän (quyeån thöôïng,

quyeån trung, quyeån haï) cuûa Daisetzteitaro Suzuki, Nxb. Toång hôïp, Tp.

Hoà Chí Minh, xuaát baûn 2005.

Trong caùc coâng trình treân phaûi keå ñeán taùc phaåm lôùn nhö Thô vaên

Lyù – Traàn, do Vieän Vaên hoïc bieân soaïn. Đaây laø coâng trình khoa hoïc coâng

phu, ñoà soä, cung caáp cho ngöôøi ñoïc moät caùch khaù ñaày ñuû vaø ñaùng tin caäy

caùc baûn vaên veà thô, vaên cuûa Traàn Nhaân Toâng, cuøng vôùi söï giôùi thieäu

ñaùnh giaù khaùi quaùt veà söï nghieäp thô vaên, tö töôûng cuûa Traàn Nhaân Toâng;

hay nhö caùc taùc phaåm Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang,

Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Lòch söû Phaät

6

giaùo Vieät Nam, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, ñaõ trình baøy vaø phaân tích

khaù saâu saéc tö töôûng cuõng nhö vai troø, vò trí cuûa Traàn Nhaân Toâng trong

lòch söû tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam noùi chung vaø Thieàn toâng Vieät Nam

noùi rieâng… Taát caû caùc coâng trình thuoäc chuû ñeà thöù hai naøy giuùp ta thaáy roõ

giaù trò veà vaên hoùa, tö töôûng, toân giaùo maø Phaät hoaøng Traàn Nhaân Toâng ñaõ

ñoùng goùp cho lòch söû tö töôûng Vieät Nam.

Thöù ba, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng döôùi

goùc ñoä tö töôûng trieát hoïc, nhö caùc taùc phaåm: Lòch söû tö töôûng Vieät Nam,

taäp 1, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, xuaát baûn

naêm 1993; Ñaïi cöông trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam töø khôûi nguyeân ñeán

theá kyû XIV cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát

baûn naêm 2002; Löôïc khaûo tö töôûng Thieàn Truùc Laâm Vieät Nam của

Nguyễn Hùng Hậu, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1997; Goùp phaàn tìm

hieåu tö töôûng trieát hoïc Phaät giaùo Traàn Thaùi Toâng cuûa Nguyeãn Huøng Haäu,

Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1996; Tö töôûng trieát hoïc cuûa Thieàn Phaùi

Truùc Laâm ñôøi Traàn cuûa Tröông Vaên Chung, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø

Noäi, xuaát baûn naêm 1998; Ñaïi cöông lòch söû tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam,

taäp 1, do Nguyeãn Huøng Haäu chuû bieân, Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia, Haø Noäi,

xuaát baûn naêm 2002; Tö töôûng Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, do Doaõn Chính –

Tröông Vaên Chung chuû bieân, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, xuaát baûn

naêm 2008; Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1, do Nguyễn Trọng

Chuẩn chủ biên, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2006; vaø caùc taùc phaåm

khaùc nhö Tam toå Truùc Laâm giaûng giaûi cuûa Thích Thanh Töø, Nxb. Thaønh

phoá Hoà Chí Minh, 1997; Thieàn sö Vieät Nam cuûa Thích Thanh Töø, Nxb.

Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1995; Thieàn hoïc ñôøi Traàn cuûa Thích Thanh Töø

chuû bieân, Vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam, 1995; Traàn Nhaân Toâng

7

toaøn taäp cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Nxb. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2000… Lieân

quan ñeán ñeà taøi luaän aùn coøn coù caùc baøi baùo, coâng trình khoa hoïc ñöôïc

caùc nhaø nghieân cöùu coâng boá treân caùc taïp chí khoa hoïc chuyeân ngaønh vaø

caùc kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc, nhö baøi Trieát hoïc Phaät giaùo Traàn Thaùi

Toâng, cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Noäi san nghieân cöùu Phaät hoïc soá 4/1994 vaø

soá 1/1995, baøi Tìm hieåu tö töôûng trieát hoïc Thieàn cuûa Traàn Nhaân Toâng cuûa

Nguyeãn Huøng Haäu, Taïp chí Trieát hoïc, soá 3, naêm 1995 hay baøi Tö töôûng

trieát hoïc Traàn Thaùi Toâng, cuûa Doaõn Chính vaø Nguyeãn Ngoïc Phöôïng,

Taïp chí Trieát hoïc soá 1 (212) thaùng 1 naêm 2009; Vaøi nhaän xeùt veà Thieàn

toâng vaø phaùi Truùc Laâm Yeân Töû ñôøi Traàn cuûa Taï Ngoïc Lieãn, Taïp chí

Nghieân cöùu lòch söû, 1976; vaø Kyû yeáu 700 naêm ngaøy vieân tòch Sö toå Truùc

Laâm, Nxb. Toân giaùo, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2008, v.v… Caùc coâng trình

keå treân ñaõ taäp trung nghieân cöùu tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng

qua caùc vaán ñeà lôùn veà baûn theå luaän, nhaän thöùc luaän vaø trieát lyù ñaïo ñöùc

nhaân sinh cuûa oâng gaén lieàn vôùi quaù trình phaùt trieån cuûa lòch söû tö töôûng

Vieät Nam, tuy vaäy tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng môùi ñöôïc caùc

coâng trình keå treân nghieân cöùu ôû möùc ñoä khaùi quaùt nhaát.

Tuy nhieân caùc coâng trình khoa hoïc treân vaãn thöïc söï laø nhöõng taøi

lieäu boå ích ñeå chuùng toâi hoïc taäp, keá thöøa, phaùt trieån trong ñeà taøi luaän aùn

cuûa mình. Tieáp tuïc thaønh quaû cuûa caùc coâng trình nghieân cöùu treân, chuùng

toâi coá gaéng ñi saâu nghieân cöùu vaø trình baøy tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân

Toâng qua ñeà taøi luaän aùn Tieán só trieát hoïc, coù tính chaát chuyeân saâu vaø heä

thoáng hôn.

3. Muïc ñích vaø nhieäm vuï cuûa luaän aùn

Muïc ñích cuûa luaän aùn

8

Töø söï trình baøy, phaân tích laøm roõ nhöõng noäi dung tö töôûng trieát hoïc

cô baûn cuûa Traàn Nhaân Toâng, luaän aùn nhaèm chæ ra nhöõng ñaëc ñieåm vaø

nhöõng giaù trò coù yù nghóa lòch söû to lôùn trong tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng.

Nhieäm vuï cuûa luaän aùn

Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích treân, luaän aùn thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau:

- Trình baøy, phaân tích cô sôû xaõ hoäi vaø nhöõng tieàn ñeà tö töôûng hình

thaønh tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng.

- Trình baøy vaø phaân tích noäi dung tö töôûng trieát hoïc cô baûn cuûa

Traàn Nhaân Toâng qua caùc vaán ñeà trieát hoïc veà baûn theå luaän, ñaïo ñöùc nhaân

sinh; töø ñoù ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm vaø giaù trò lòch söû trong tö töôûng trieát

hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng.

4. Cô sôû lyù luaän vaø phöông phaùp nghieân cöùu

Ñeå thöïc hieän muïc ñích vaø nhieäm vuï treân, luaän aùn döïa treân cô sôû

theá giôùi quan vaø phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø

chuû nghóa duy vaät lòch söû; ñoàng thôøi taùc giaû luaän aùn coøn söû duïng toång

hôïp caùc phöông phaùp söû hoïc, heä thoáng caáu truùc, loâgic vaø lòch söû, phaân

tích vaø toång hôïp, quy naïp vaø dieãn dòch, so sánh và đối chiếu… ñeå nghieân

cöùu vaø trình baøy luaän aùn. Luaän aùn ñöôïc tieáp caän döôùi goùc ñoä trieát hoïc

lòch söû vaø trieát hoïc toân giaùo.

5. Caùi môùi cuûa luaän aùn

Moät laø, luaän aùn ñaõ trình baøy moät caùch cô baûn vaø heä thoáng tö töôûng

trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng qua phaân tích nhöõng phaïm truø trieát hoïc,

thieàn hoïc cuûa oâng ôû nhöõng vaán ñeà veà theá giôùi quan, nhaân sinh quan vaø

trieát lyù ñaïo ñöùc.

Hai laø, luaän aùn ñaõ trình baøy, phaân tích, ñaùnh giaù ruùt ra nhöõng ñaëc

ñieåm chuû yeáu cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng, ñoù laø tính chaát keá

9

thöøa, dung hôïp, tinh thaàn thieàn haønh ñoäng nhaäp theá tích cöïc vaø tinh thaàn

nhaân vaên saâu saéc; ñoàng thôøi luaän aùn cuõng neâu leân nhöõng giaù trò lòch söû

cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng; ñoù laø trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng

goùp phaàn taïo neân heä thoáng trieát lyù thieàn ñaëc saéc Vieät Nam, laø neàn taûng

tinh thaàn ñeå xaây döïng moät quoác gia Ñaïi Vieät ñoäc laäp, thoáng nhaát, moät

neàn chính trò thaân daân.

6. YÙ nghóa khoa hoïc vaø yù nghóa thöïc tieãn cuûa luaän aùn

Veà yù nghóa khoa hoïc, luaän aùn goùp phaàn laøm roõ noäi dung vaø ñaëc

ñieåm cô baûn trong tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng qua caùc vaán ñeà

baûn theå luaän, nhaän thöùc luaän, ñaïo ñöùc nhaân sinh, töø ñoù giuùp ngöôøi ñoïc tìm

hieåu moät caùch saâu saéc vaø heä thoáng tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân

Toâng.

Veà yù nghóa thöïc tieãn, thoâng qua nhöõng ñaëc ñieåm cuûa tö töôûng trieát

hoïc Traàn Nhaân Toâng ñöôïc trình baøy trong luaän aùn, coù theå ruùt ra nhöõng

baøi hoïc lòch söû boå ích goùp phaàn vaøo vieäc gìn giöõ vaø phaùt huy baûn saéc vaø

truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc Vieät Nam trong coâng cuoäc ñoåi môùi vaø hoäi

nhaäp quoác teá hieän nay. Keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän aùn coù theå söû duïng

laøm taøi lieäu tham khaûo trong coâng taùc nghieân cöùu vaø giaûng daïy veà lòch

söû tö töôûng Vieät Nam cho sinh vieân vaø hoïc vieân cao hoïc caùc ngaønh Trieát

hoïc, Toân giaùo hoïc, Vaên hoùa hoïc, Söû hoïc trong caùc tröôøng Cao ñaúng vaø

Ñaïi hoïc.

7. Keát caáu cô baûn cuûa luaän aùn

Ngoaøi Phaàn môû ñaàu, Phaàn keát luaän vaø Danh muïc taøi lieäu tham

khaûo, luaän aùn ñöôïc keát caáu goàm 3 chöông, 6 tieát vaø 13 muïc.

10

PHAÀN NOÄI DUNG

Chöông 1

CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI VAØ TIEÀN ÑEÀ LYÙ LUAÄN HÌNH THAØNH

TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG

1.1. ÑAËC ÑIEÅM ÑIEÀU KIEÄN LÒCH SÖÛ, KINH TEÁ, CHÍNH TRÒ –

XAÕ HOÄI VIEÄT NAM THÔØI KYØ NHAØ TRAÀN – CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI HÌNH

THAØNH TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG

1.1.1. Khaùi quaùt ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò

– xaõ hoäi Vieät Nam thôøi kyø nhaø Traàn

Laø hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân

Toâng moät maët phaûn aùnh vaø bò chi phoái bôûi ñaëc ñieåm, nhu caàu cuûa xaõ

hoäi Vieät Nam thôøi kyø nhaø Traàn; maët khaùc, laø söï keá thöøa nhöõng tieàn ñeà

tö töôûng, toân giaùo tröôùc ñoù. Ñuùng nhö C. Maùc ñaõ noùi: “Caùc trieát gia

khoâng moïc leân nhö naám töø traùi ñaát, hoï laø saûn phaåm cuûa thôøi ñaïi mình,

cuûa daân toäc mình, maø doøng söõa tinh teá nhaát, quyù giaù vaø voâ hình ñöôïc

taäp trung laïi trong nhöõng tö töôûng trieát hoïc” [41, tr. 156]. Do ñoù,

nghieân cöùu tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng khoâng theå khoâng

tìm hieåu ñieàu kieän lòch söû xaõ hoäi vaø nhöõng tieàn ñeà lyù luaän hình thaønh

töôûng trieát hoïc cuûa oâng.

Sau thôøi kyø höng thònh, töø khoaûng giöõa theá kyû XII trôû ñi, trieàu

ñình nhaø Lyù böôùc vaøo giai ñoaïn suy taøn. Ñaát nöôùc rôi vaøo cuoäc khuûng

hoaûng kinh teá – xaõ hoäi traàm troïng. Thieân tai, maát muøa, ñoùi keùm, dòch

beänh hoaønh haønh khaép nôi laøm cho neàn kinh teá ngaøy caøng sa suùt. Beân

caïnh ñoù, do boä maùy chính quyeàn nhaø Lyù töø trung öông ñeán ñòa phöông

toû ra quan lieâu, loûng leûo trong vieäc quaûn lyù xaõ hoäi daãn ñeán tình traïng

11

ôû nhieàu ñòa phöông, caùc theá löïc ñòa chuû phong kieán ñaõ taäp hôïp löïc

löôïng noåi daäy choáng phaù trieàu ñình, gaây neân tình traïng caùt cöù phaân

quyeàn. Noåi baät trong soá caùc theá löïc caùt cöù thôøi baáy giôø laø taäp ñoaøn

quaân söï cuûa anh em hoï Traàn ôû vuøng Haûi AÁp (Thaùi Bình). Do coù coâng

giuùp nhaø Lyù deïp loaïn, laäp laïi traät töï, gia toäc hoï Traàn ñöôïc trieàu ñình

troïng duïng ñaõ thao tuùng quyeàn bính vaø daàn thaâu toùm moïi quyeàn löïc

trong tay. Taäp ñoaøn quyù toäc hoï Traàn raát khoân kheùo, daàn daàn töøng

böôùc vöõng chaéc vaø cuoái cuøng chuyeån chính quyeàn töø doøng hoï Lyù sang

doøng hoï Traàn moät caùch eâm thaám trong hoaøng cung vaø trieàu ñình maø

haàu nhö khoâng coù taùc ñoäng gì laøm xaùo troän xaõ hoäi.

Naêm 1225 Lyù Hueä Toâng nhöôøng ngoâi cho con gaùi laø Chieâu

Thaùnh vöøa môùi baûy tuoåi, roài leân laøm Thaùi Thöôïng hoaøng vaø sau ñoù

xuaát gia ñi tu ôû chuøa Chaân Giaùo, laáy hieäu laø Hueä Quang ñaïi sö. Theo

söï daøn xeáp cuûa Traàn Thuû Ñoä, Chieâu Hoaøng ñaõ keát hoân vôùi Traàn

Caûnh. “Muøa ñoâng, thaùng 12, ngaøy 12 naêm AÁt Daäu (1225) nhaän thieàn

vò cuûa Chieâu Hoaøng, leân ngoâi hoaøng ñeá, ñoåi nieân hieäu laø Kieán Trung”

[85, tr.7] döôùi söï giuùp ñôõ, uûng hoä cuûa Traàn Thuû Ñoä vaø hoï haøng. Nhaø

Traàn traûi qua caùc trieàu vua ñaõ tieán haønh nhieàu bieän phaùp nhaèm phaùt

trieån caùc maët kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, thuùc ñaåy xaõ hoäi tieán leân moät

böôùc ñaùng keå. Döôùi trieàu Traàn Thaùi Toâng vaø Traàn Nhaân Toâng, ñaát

nöôùc ta traûi qua ba cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân – Moâng

xaâm löôïc (cuoäc khaùng chieán laàn thöù nhaát naêm 1258, cuoäc khaùng chieán

laàn thöù hai naêm 1285, cuoäc khaùng chieán laàn thöù ba naêm 1288) naâng

cao vò trí nhaø Traàn trong lòch söû.

Veà toå chöùc haønh chính vaø boä maùy quan laïi, naêm 1240 nhaø Traàn

ñoåi 24 loä thôøi Lyù thaønh 12 loä. Döôùi loä, phuû coù chaâu, huyeän, xaõ. Ñaïi