Tội gây ô nhiễm môi trường theo luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

BÙI CHÍ DŨNG

TỘI GÂY Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TỘI GÂY Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa

Học viên: Bùi Chí Dũng

Lớp: Cao học Luật Tiền Giang, Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, vụ án, vụ việc, kết quả nêu trong luận văn là trung thực,

chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu khác.

Tác giả

Bùi Chí Dũng

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

CHƯƠNG 1. HÀNH VI KHÁCH QUAN CỦA TỘI GÂY Ô NHIỄM

MÔI TRƯỜNG................................................................................................ 6

1.1. Quy định của Bộ luật hình sự về hành vi khách quan của Tội gây ô

nhiễm môi trường ........................................................................................ 6

1.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về xác định hành vi khách quan của

Tội gây ô nhiễm môi trường ..................................................................... 11

1.3. Các kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng

pháp luật..................................................................................................... 19

CHƯƠNG 2. ĐỊNH LƯỢNG TRONG TỘI GÂY Ô NHIỄM MÔI

TRƯỜNG....................................................................................................... 24

2.1. Quy định của Bộ luật hình sự về định lượng đối với Tội gây ô

nhiễm môi trường ...................................................................................... 24

2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về định lượng đối với Tội gây ô nhiễm

môi trường.................................................................................................. 26

2.3. Các kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng

pháp luật..................................................................................................... 35

KẾT LUẬN.................................................................................................... 39

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong những năm qua, từ khi đường lối đổi mới do Đảng cộng sản

Việt Nam được thông qua tại Đại hội VI năm 1986, nền kinh tế nước ta đã

phát triển mạnh mẽ, đạt nhiều thành tựu quan trọng. Đời sống nhân dân

được nâng cao, tình hình an ninh chính trị được giữ vững, trật tự, an toàn xã

hội được bảo đảm. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực nền kinh tế thị trường

còn xuất hiện nhiều hạn chế. Trong đó, tình hình tội phạm và vi phạm pháp

luật chiều hướng gia tăng. Tội phạm môi trường ngày càng đa dạng, phức

tạp, tinh vi, khó lường. Tình trạng ô nhiễm, suy thoái, sự cố môi trường đang

diễn ra hàng ngày, hàng giờ. Môi trường sống luôn là vấn đề nóng bỏng, đặt

con người trước những thảm hoạ khôn lường như sự thay đổi thất thường

của thời tiết, sự nóng nên của trái đất, lỗ hổng tầng ôzôn, tình trạng ngập

lụt

1

... Do đó, bảo vệ môi trường là vấn đề cấp thiết nhất hiện nay, cần đặc

biệt quan tâm. Ở nước ta, một thực tế không thể phủ nhận, môi trường đang

bị ô nhiễm và suy thoái trầm trọng. Nếu chúng ta không có biện pháp kiểm

soát, xử lý hữu hiệu, chúng ta chắc chắn phải trả giá lớn cho những tổn thất

từ bây giờ và cả tương lai. Sự thật là thời gian qua, trên các phương tiện

thông tin đã phản ánh rất nhiều công ty, doanh nghiệp gây ô nhiễm môi

trường nghiêm trọng như Công ty Vedan, Công ty Formosa... Nhận thức

được ý nghĩa, tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường. Đảng và Nhà

nước ta luôn quan tâm và đưa ra nhiều biện pháp để giải quyết. Trong đó,

biện pháp hình sự là biện pháp pháp lý được sử dụng mạnh nhất. Cụ thể

được quy định tại Điều 235 Bộ luật hình sự năm 2015 “Tội gây ô nhiễm môi

trường”. Điều đó tạo ra cơ sở pháp lý cần thiết cho công tác đấu tranh

phòng, chống các hành vi gây ô nhiễm môi trường.

Xuất phát từ vấn đề nói trên, việc nghiên cứu lý luận và tổng kết thực

tiễn trong hoạt động điều tra, xử lý tội phạm về gây ô nhiễm môi trường. Từ

1 Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường – Bộ Công an (2017), Báo cáo tổng kết 05

năm công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường

(2013-2017).

2

đó, đề xuất các giải pháp, góp phần nâng cao công tác đấu tranh phòng, chống

tội phạm gây ô nhiễm môi trường là vấn đề cấp thiết trong tình hình hiện nay.

Do đó, học viên chọn đề tài “Tội gây ô nhiễm môi trường theo Luật hình

sự Việt Nam”.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Thời gian qua, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về Tội gây ô

nhiễm môi trường theo Luật hình sự Việt Nam. Có thể phân loại thành các

nhóm như: giáo trình và các sách bình luận khoa học Bộ luật hình sự; các bài

viết trên tạp chí ngành luật; các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ.

Thứ nhất, về giáo trình và các sách bình luận khoa học Bộ luật hình sự.

Có thể kể đến các sách tiêu biểu như: Giáo trình Luật hình sự - Tập 1, Phần

các tội phạm, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2013); Giáo

trình Luật hình sự Việt Nam - Tập 1, Phần các tội phạm, Đại học Quốc gia Hà

Nội (2016); Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung

năm 2017), Trần Văn Biên, Đinh Thế Hưng đồng chủ biên (2017). Các tài liệu

trên nêu được các đặc trưng pháp lý cơ bản của Tội gây ô nhiễm môi trường

bao gồm các dấu hiệu định tội và một số dấu hiệu định khung. Tuy nhiên,

những tài liệu này chỉ phân tích ngắn gọn về các dấu hiệu cơ bản của tội

phạm, chưa phân tích bình luận chuyên sâu, nhất là các vướng mắc trong thực

tiễn áp dụng pháp luật.

Thứ hai, về các bài viết trên tạp chí Tòa án, tạp chí Kiểm sát, tạp chí tệ

nạn xã hội như: “Một số suy nghĩ về Tội gây ô nhiễm môi trường” của TS.

Phạm Văn Beo, Trưởng Bộ môn Luật Tư pháp, Đại học Cần Thơ (2011);

“Công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm và vi phạm pháp luật bảo vệ môi

trường” của Trung tướng Phạm Quý Ngọ, Thứ trưởng Bộ Công an (2013);

“Một số ý kiến về các tội phạm về môi trường” của Lê Xuân Anh, trường Đại

học Kiểm sát Hà Nội (2016); “Quy định mới về tội phạm môi trường trong Bộ

luật hình sự năm 2015 (đã sửa đổi, bổ sung năm 2017)” của Viện Khoa học

pháp lý (2017)… có phân tích nội dung điều Luật, có bình luận một số vấn đề

liên quan đến Tội gây ô nhiễm môi trường cũng như có nghiên cứu, trao đổi

3

một số vụ án đã xảy ra trong thực tiễn, những vướng mắc trong áp dụng pháp

luật của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân. Tuy

nhiên, chưa đưa ra kiến nghị sửa đổi điều luật cho phù hợp.

Thứ ba, đối với các công trình nghiên cứu, luận án tiến sĩ, luận văn

thạc sĩ có liên quan về Tội gây ô nhiễm môi trường như: Đề tài khoa học

"Tội phạm về môi trường - một số vấn đề lý luận và thực tiễn" do TS. Phạm

Văn Lợi, Phó Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp (2003) làm

chủ nhiệm; Đề tài khoa học cấp Nhà nước "Những vi phạm pháp luật về bảo

vệ môi trường và giải pháp phòng, chống" do Thiếu tướng, GS.TS. Nguyễn

Duy Hùng, Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân (2006) làm chủ nhiệm;

“Lực lượng Công an nhân dân nâng cao trách nhiệm và hiệu quả trong công

tác bảo vệ môi trường" của Trung tướng Đặng Văn Hiếu, Ủy viên Trung

ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Công an (2007); "Công tác phòng, chống tội

phạm về môi trường trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế" của TS. Đại tá,

Nguyễn Xuân Lý, Cục trưởng Cục Cảnh sát môi trường (2007)… Những

công trình trên có nghiên cứu một số vấn đề về Tội gây ô nhiễm môi trường

nhưng chỉ dừng lại ở nhiều khía cạnh khác nhau, chủ yếu ở khía cạnh tội

phạm học. Vì vậy, những tài liệu này có giá trị tham khảo đối với bài viết

luận văn của tác giả.

Tóm lại, các công trình nghiên cứu về Tội gây ô nhiễm môi trường nêu

trên đã làm sáng tỏ đặc trưng cơ bản của tội phạm, bản thân sẽ kế thừa trong

thực hiện luận văn. Ngoài ra, trong thực tiễn áp dụng còn nhiều khó khăn,

vướng mắc. Trong luận văn này, bản thân sẽ nêu lên những vấn đề đó và đưa

ra các đề xuất cụ thể để giải quyết.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu luận văn là đề xuất các kiến nghị cụ thể nhằm hoàn

thiện các quy định của Bộ luật hình sự đối với Tội gây ô nhiễm môi trường và

nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật xử lý Tội gây ô nhiễm môi trường.

4

Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, luận văn thực hiện những nhiệm vụ sau:

- Phân tích những vấn đề pháp lý trong phạm vi nghiên cứu của đề tài

về vướng mắc; đặc biệt những hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật của

Tội gây ô nhiễm môi trường theo Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung

năm 2017).

- Phân tích những vụ án, tình huống có vướng mắc trong thực tiễn xử lý

Tội gây ô nhiễm môi trường.

- Phân tích các cơ sở lý luận, thực tiễn để giải quyết những vướng mắc,

hạn chế đã nêu.

- Đề xuất những biện pháp để giải quyết những vướng mắc, hạn chế

đã nêu.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định về Tội gây ô nhiễm

môi trường của Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và

thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong hoạt động định tội danh của Cơ

quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân.

Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu về nội dung: Do Tội gây ô nhiễm môi trường gồm

nhiều nội dung cần phân tích, trong phạm vi của luận văn này chúng tôi chỉ

tập trung vào những dấu hiệu có nhiều vướng mắc, hạn chế trong thực tiễn áp

dụng pháp luật. Cụ thể là hành vi khách quan và dấu hiệu định lượng trong

Tội gây ô nhiễm môi trường.

Phạm vi nghiên cứu của luận văn về thực tiễn áp dụng pháp luật được

giới hạn trong thời gian từ năm 2008 đến năm 2018.

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài

Luận văn vận dụng phép duy vật biện chứng và phép duy vật lịch sử

của chủ nghĩa Mác - Lênin trong cách tiếp cận về phương pháp nghiên cứu

5

cụ thể. Để thực hiện các nhiệm vụ đã nêu, luận văn sử dụng các phương

pháp cụ thể:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được sử dụng xuyên suốt trong

toàn bộ luận văn để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, bao gồm phân tích và

tổng hợp quan điểm về các quy định của pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp

luật và phân tích các kiến nghị đề xuất trong luận văn.

- Phương pháp thống kê: Sử dụng trong việc phân tích thực tiễn áp dụng

pháp luật, tác giả đã sưu tầm, phân loại thống kê các vụ việc vi phạm quy định

về gây ô nhiễm môi trường để xem xét mức độ xử lý hình sự và hành chính.

- Phương pháp nghiên cứu bản án điển hình: đây là phương pháp quan

trọng để đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật. Tác giả lựa chọn những vụ án

có nhiều tình tiết phức tạp, nghiên cứu các vướng mắc, hạn chế trong thực

tiễn áp dụng pháp luật.

6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

Việc nghiên cứu Tội gây ô nhiễm môi trường theo luật hình sự Việt

Nam có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp

phần làm rõ hành vi khách quan, dấu hiệu định lượng trong Tội gây ô nhiễm

môi trường và giải quyết những vấn đề đặt ra về đặc trưng pháp lý của tội

phạm này. Vì vậy, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng tham khảo

trong quá trình giảng dạy, đào tạo luật.

Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể giúp cá nhân, cơ quan,

tổ chức tham khảo để vận dụng vào thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử tội phạm;

qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thời gian tới.

7. Cơ cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của luận văn "Tội gây ô nhiễm môi trường theo Luật hình sự Việt Nam"

gồm 02 chương, cụ thể như sau:

Chương 1. Hành vi khách quan của Tội gây ô nhiễm môi trường.

Chương 2. Định lượng trong Tội gây ô nhiễm môi trường.