Tổ chức tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học đại số 10

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ THÚY

TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN VỚI

THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN – 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THỊ THÚY

TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN VỚI

THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10

Ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Toán

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Thị Trinh

THÁI NGUYÊN – 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn

thành với sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của nhiều nhà khoa học. Các số liệu,

kết quả được trình bày trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học

của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Dương Thị Thúy

Xác nhận

của Trưởng khoa chuyên môn

Xác nhận

của người hướng dẫn khoa học

TS. Đỗ Thị Trinh

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đỗ

Thị Trinh. Em xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô đã tận tình chỉ bảo

em trong suốt quá trình làm luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Toán, Phòng Đào tạo sau

Đại học trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận

lợi cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trong tổ Toán,

các em HS khối 10 trường THPT Bắc Kạn, trường THPT dân lập Hùng Vương,

thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em

hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình.

Cuối cùng, em xin gửi lời biết ơn sau sắc đến gia đình, bạn bè, các anh chị

học viên lớp Cao học K24 chuyên ngành Lý luận và Phương pháp giảng dạy bộ

môn Toán đã luôn động viên khích lệ, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập

và nghiên cứu.

Do khả năng và thời gian có hạn, mặc dù đã rất cố gắng trong nghiên cứu

đề tài và trình bày luận văn, song luận văn cũng không tránh khỏi những thiếu

sót. Rất mong nhận được sự góp ý của Hội đồng phản biện khoa học, quý thầy

cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.

Em xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2018

Tác giả luận văn

Dương Thị Thúy

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1. BĐT Bất đẳng thức

2. ĐC Đối chứng

3. ĐHSP Đại học sư phạm

4. GV Giáo viên

5. GS. Giáo sư

6. GS. TS Giáo sư - tiến sĩ

7. GS. TSKH Giáo sư - tiến sĩ khoa học

8. HS Học sinh

9. SGK Sách giáo khoa

10. THCS Trung học cơ sở

11. THPT Trung học phổ thông

12. TN Thực nghiệm

13. VNĐ Việt Nam đồng

iv

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan ........................................................................................................i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn ..........................................................iii

Mục lục ...............................................................................................................iv

Danh mục bảng biểu............................................................................................ v

Danh mục các hình .............................................................................................vi

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................ 4

1.1. Tình huống gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán............................... 5

1.1.1. Thuyết tình huống...................................................................................... 5

1.1.2. Thực tiễn và vấn đề thực tiễn ..................................................................11

1.1.2. Tình huống dạy học gắn với thực tiễn ....................................................15

1.2. Mục đích của việc khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn

vào dạy toán ở trường THPT.............................................................................16

1.2.1. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần hoàn

thành mục tiêu, nhiệm vụ dạy học bộ môn Toán ở trường phổ thông trong giai

đoạn hiện nay .....................................................................................................16

1.2.2. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần tích cực

hóa trong việc lĩnh hội kiến thức và làm tăng hứng thú học tập cho học sinh ........17

1.2.3. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần rèn

luyện và phát triển các năng lực trí tuệ..............................................................19

1.2.4. Khai thác những tình huống dạy học gắn với thực tiễn góp phần bồi

dưỡng năng lực vận dụng Toán học vào các bài toán thực tiễn trong cuộc sống

...........................................................................................................................20

1.2.5. Tăng cường liên hệ với thực tiễn góp phần rèn luyện một số thành tố

trong cấu trúc năng lực Toán học của học sinh.................................................22

v

1.3. Thực trạng việc dạy học qua các tình huống gắn với thực tiễn trong môn

Toán ở Trường THPT........................................................................................24

1.3.1. Vấn đề liên hệ với thực tiễn trong chương trình và SGK hiện nay.........24

1.3.2. Thực trạng vận dụng tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong nhà

trường phổ thông hiện nay.................................................................................28

1.4. Tiểu kết chương 1.......................................................................................36

Chương 2. THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC GẮN

VỚI THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ 10.....................................38

2.1. Nguyên tắc thiết kế tình huống dạy học gắn với thực tiễn.........................38

2.1.1. Tình huống dạy học gắn với thực tiễn vừa phải mang tính giáo dục

vừa phải mang tính thực tiễn điển hình .............................................................38

2.1.2. Tình huống thực tiễn phải đảm bảo tính linh hoạt, dễ dàng cập nhật,

thay thế và bổ sung số liệu.................................................................................39

2.2. Quy trình thiết kế tình huống dạy học gắn với thực tiễn............................40

2.3. Thiết kế một số tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong chương trình

Đại số 10............................................................................................................44

2.3.1. Một số tình huống trong dạy học chủ đề mệnh đề, tập hợp ....................44

2.3.1. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Hàm số bậc nhất và bậc hai....47

2.3.3. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Phương trình - hệ phương trình ....56

2.3.4. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Bất đẳng thức, bất phương trình ...61

2.3.5. Một số tình huống trong dạy học chủ đề Thống kê.................................65

2.4. Tổ chức tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học Toán ở

trường Phổ thông ...............................................................................................69

2.4.1. Sử dụng các tình huống dạy học gắn với thực tiễn để gợi động cơ học

tập cho học sinh .................................................................................................69

2.4.2. Sử dụng các tình huống dạy học gắn với thực tiễn để học sinh tự phát

hiện tri thức trong quá trình hình thành kiến thức mới .....................................72

2.4.3. Sử dụng các tình huống thực tiễn để củng cố kiến thức sau mỗi bài học......74

vi

2.4.4. Sử dụng các tình huống thực tiễn trong tổ chức các hoạt động ngoại

khóa, trải nghiệm...............................................................................................80

2.4.5. Sử dụng bài toán có yếu tố thực tiễn trong kiểm tra đánh giá kết quả

học sinh..............................................................................................................82

2.5 Tiểu kết chương 2........................................................................................86

Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................88

3.1 Mục đích, yêu cầu và nội dung thực nghiệm sư phạm................................88

3.1.1 Mục đích, yêu cầu.....................................................................................88

3.1.2 Nội dung và đối tượng thực nghiệm.........................................................88

3.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ...................................................................88

3.2.1 Giáo án thực nghiệm.................................................................................89

3.4. Kết luận chương 3.......................................................................................91

KẾT LUẬN.......................................................................................................92

PHỤ LỤC

v

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 1.1. Kết quả điều tra câu 1 (đối với GV)......................................... 29

Bảng 1.2: Kết quả điều tra câu 2 (đối với GV)......................................... 29

Bảng 1.3: Kết quả điều tra câu 3 (đối với GV)......................................... 30

Bảng 1.4: Kết quả điều tra câu 4 (đối với GV)......................................... 30

Bảng 1.5: Kết quả điều tra câu 5 (đối với GV)......................................... 31

Bảng 1.6: Kết quả điều tra câu 6 (đối với GV)......................................... 31

Bảng 1.7. Kết quả điều tra câu 1 (đối với HS).......................................... 33

Bảng 1.8. Kết quả điều tra câu 2 (đối với HS).......................................... 33

Bảng 1.9. Kết quả điều tra câu 3 (đối với HS).......................................... 34

Bảng 1.10. Kết quả điều tra câu 4 (đối với HS)........................................ 34

Bảng 1.11. Kết quả điều tra câu 5 (đối với HS)........................................ 35

Bảng 2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) của Việt Nam từ năm

2006 - 2015............................................................................... 50

Bảng 2.2..................................................................................................... 58

Bảng 3.1 Bảng phân bố tần số kết quả của bài kiểm tra 15 phút lớp

thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC) ............................... 90

Bảng 3.2 Bảng phân bố về tần suất điểm kiểm tra 15 phút ...................... 90

Bảng 3.3 Bảng phân bố tần số kết quả của bài kiểm tra 45 phút lớp

thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC) ............................... 90

Bảng 3.4 Bảng phân bố về tần suất điểm kiểm tra 45 phút ...................... 90

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 2.1. Biểu đồ trên biểu thị sản lượng khai thác và nuôi trồng thuỷ sản

của Việt Nam năm 1990 – 2002........................................................ 52

Hình 2.2 ............................................................................................................. 53

Hình 2.3. ............................................................................................................ 55

Hình 2.4 ............................................................................................................. 65

Hình 2.5. Một số hình ảnh parabol trong thực tế............................................... 70

Hình 2.6. Đồ thị của hàm số

2

y ax  ................................................................ 71

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục Việt Nam đang tập trung đổi mới, hướng tới một nền giáo dục

tiến bộ, hiện đại ngang tầm với khu vực và toàn thế giới. Unesco đã đề ra bốn trụ

cột của giáo dục trong thế kỉ 21 là học để biết, học để làm, học để cùng chung

sống và học để khẳng định mình. Chính vì thế vai trò của các bài toán có nội

dung thực tế trong dạy học Toán là không thể không đề cập đến.

Vai trò của Toán học ngày càng quan trọng và tăng lên không ngừng thể

hiện ở sự tiến bộ trong nhiều lĩnh vực khác nhau của khoa học, công nghệ, sản

xuất và đời sống xã hội. Toán học có vai trò quan trọng như vậy không phải do

ngẫu nhiên mà chính vì bởi nguồn gốc của Toán học là từ thực tiễn lao động sản

xuất của con người, cho nên Toán học liên hệ thường xuyên với thực tiễn, lấy

thực tiễn làm động lực phát triển và là mục tiêu phục vụ cuối cùng.

Để đáp ứng được sự phát triển của kinh tế, kĩ thuật, của các khoa học khác

và sản xuất đòi hỏi phải có con người lao động có hiểu biết, có kĩ năng và ý thức

vận dụng những thành tựu của Toán học trong những điều kiện cụ thể để mang

lại hiệu quả thiết thực. Chính vì vậy việc định hướng đổi mới dạy học, đổi mới

tư duy của người dạy nhằm mục đích phát huy tính tích cực, sáng tạo của người

học, giúp người học nắm bắt và biết vận dụng các kiến thức vào trong hoạt động

thực tiễn là một trong những mục tiêu quốc sách hàng đầu được Đảng và Nhà

nước đặc biệt quan tâm và chú trọng. Tại điều 24.2, Luật Giáo dục đã nêu rõ:

"Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,

sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi

dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn;

tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. [30]

Dạy học không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức mà phải dạy cho học

sinh con đường tìm ra kiến thức. Tuy nhiên, phương pháp giảng dạy truyền thống

với việc lấy người thầy làm trung tâm phát thông tin và học sinh bị động tiếp

2

nhận thông tin đã không còn phù hợp trong giai đoạn hiện nay. Hạn chế rõ nhất

là không tạo được sự chủ động, tích cực của người học, nhất là năng lực tư duy

sáng tạo và khả năng tự tiếp thu cái mới. Hơn nữa, Toán học là môn học khoa

học với chương trình sách giáo khoa còn nặng về kiến thức hàn lâm, những bài

toán có nội dung liên hệ trực tiếp với đời sống lao động sản xuất được trình bày

một cách khá hạn chế, thiếu gắn kết với thực tiễn, không phải tất cả các giáo viên

đều có khả năng hiểu biết và vận dụng được toàn bộ tất cả các phương pháp dạy

học để tích cực hóa người học. Thực tế, kiến thức càng thiết thực, càng hấp dẫn,

càng lôi cuốn thì học sinh càng dễ dàng tiếp nhận và nhớ lâu. Để những kiến thức

khoa học khô cứng trở nên gần gũi với học sinh thì thông qua việc giải quyết các

tình huống gắn với thực tiễn, học sinh sẽ có cơ hội rèn luyện tư duy, hoạt hóa

năng lực tự học, tự nghiên cứu, biến họ từ khách thể trở thành chủ thể của quá

trình nhận thức và học tập, từng bước lĩnh hội tri thức khoa học, phát triển khả

năng thích ứng với các tình huống khác nhau trong học tập cũng như cuộc sống.

Tuy nhiên, việc dạy và học Toán học trong trường phổ thông hiện nay giáo

viên mới chỉ cung cấp kiến thức cơ bản cho học sinh mà chưa thực sự tạo được

mối liên hệ giữa kiến thức khoa học và kiến thức thực tế.

Từ những lý do đó, tác giả đã chọn đề tài “Tổ chức tình huống dạy học

gắn với thực tiễn trong dạy học Đại số 10” để nghiên cứu và xây dựng một số

tình huống có nội dung gắn với thực tiễn nhằm góp phần xây dựng nguồn tư liệu

cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học môn Toán ở trường THPT,

phát huy tính chủ động, sự tích cực trong học tập, nghiên cứu của học sinh, góp

phần làm thay đổi phần lớn cách học thụ động trước đây, nâng cao chất lượng

dạy và học phù hợp với mục tiêu giáo dục của Đảng và Nhà nước đề ra “học đi

đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực

tiễn”. [30]

2. Mục đích nghiên cứu

3

Thiết kế và tổ chức một số tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong quá

trình dạy học Đại số 10, theo hướng rèn luyện năng lực vận dụng Toán học vào

thực tiễn cho học sinh nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Toán học

cho học sinh THPT theo định hướng phát triển năng lực.

3. Phạm vi nghiên cứu

Thiết kế và tổ chức một số tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong

chương trình Đại số lớp 10.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết kế và tổ chức được các tình huống dạy học gắn với thực tiễn

trong dạy học Đại số 10 thì sẽ phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo

của học sinh, giúp học sinh biết phát hiện các yếu tố toán học gắn với thực tiễn,

góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu cơ sở lí luận về dạy học gắn với thực tiễn, tình huống dạy học

gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán;

- Khảo sát về việc khai thác các nội dung thực tiễn trong dạy môn Toán ở

trường THPT.

- Thiết kế một số tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học Đại

số 10.

- Đề xuất một số hướng vận dụng tình huống dạy học gắn với thực tiễn

trong quá trình dạy học môn Toán ở trường THPT .

- Tổ chức thực nghiệm sư phạm tìm hiểu tính khả thi của việc thiết kế và

tổ chức các tình huống dạy học gắn với thực tiễn trong dạy học Đại số 10.

6. Phương pháp nghiên cứu

6.1. Nghiên cứu lí luận

- Nghiên cứu các tài liệu có nội dung phục vụ cho đề tài như: giáo trình về

lí luận dạy học môn Toán; giáo trình lịch sử toán học, giáo trình tâm lí học lứa

tuổi THPT.

- Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, sách tham khảo môn Toán

THPT trong và ngoài nước.