Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học chủ đề "sự nở vì nhiệt" vật lí 10

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THANH TÚ

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG

TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ “SỰ NỞ VÌ NHIỆT” VẬT LÍ 10

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG XUÂN QUÝ

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số

liệu nghiên cứu nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng công bố trong bất

kỳ công trình khoa học nào khác.

Thái Nguyên, tháng 09 năm 2017

Tác giả luận văn

Lê Thanh Tú

XÁC NHẬN CỦA

KHOA CHUYÊN MÔN

XÁC NHẬN CỦA

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

TS. Dương Xuân Quý

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Dương Xuân Quý đã trực tiếp hướng

dẫn và chỉ bảo tận tình cho em trong suốt quá trình thực hiện bản luận văn này.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa sau đại học, Khoa Vật lí

trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những điều kiện tốt nhất giúp đỡ

em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại khoa.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh

ở các trường thực nghiệm sư phạm đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình

thực nghiệm sư phạm.

Mặc dù tác giả đã rất cố gắng nhưng khó tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả

rất mong được sự đóng góp ý kiến của thầy cô và các bạn để bản luận văn được hoàn

thiện hơn.

Bắc Kạn, tháng 09 năm 2017

Tác giả

Lê Thanh Tú

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt.............................................................................................iv

Danh mục các bảng........................................................................................................v

Danh mục các biểu đồ, đồ thị và hình ..........................................................................vi

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 2

5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2

6. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3

7. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 3

8. Cấu trúc của đề tài .................................................................................................... 3

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO........ 4

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu................................................................................ 4

1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước....................................................................................... 4

1.1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................................... 4

1.2. Khái niệm về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo .......................................... 7

1.3. Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ....................................................... 7

1.3.1. Chính trị - xã hội................................................................................................ 8

1.3.2. Khoa học - kĩ thuật.............................................................................................. 8

1.3.3. Văn hóa - nghệ thuật........................................................................................... 9

1.3.4. Vui chơi - giải trí................................................................................................. 9

1.3.5. Lao động công ích............................................................................................. 10

1.3.6. Thể dục thể thao................................................................................................ 10

1.3.7. Định hướng nghề nghiệp .................................................................................. 11

iv

1.4. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo điển hình................... 11

1.4.1. Câu lạc bộ ......................................................................................................... 11

1.4.2. Trò chơi............................................................................................................. 12

1.4.3. Tham quan, dã ngoại......................................................................................... 12

1.4.4. Hội thi ............................................................................................................... 13

1.4.5. Tổ chức sự kiện................................................................................................. 13

1.4.6. Hoạt động nghiên cứu khoa học ....................................................................... 14

1.5. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo......................................... 14

1.5.1. Phương pháp giải quyết vấn đề......................................................................... 14

1.5.2. Phương pháp sắm vai........................................................................................ 15

1.5.3. Phương pháp làm việc nhóm ............................................................................ 16

1.5.4. Phương pháp dạy học dự án.............................................................................. 19

1.6. Quy trình tổ chức hoạt đông trải nghiệm sáng tạo............................................... 20

1.7. Đánh giá học sinh trong hoạt động trải nghiệm sáng tạo .................................... 23

1.7.1. Nội dung đánh giá............................................................................................. 23

1.7.2. Các hình thức đánh giá ..................................................................................... 25

1.7.3. Quy trình đánh giá ............................................................................................ 30

1.7.4. Tiêu chí đánh giá............................................................................................... 32

1.8. Yêu cầu chung về thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo ................................. 33

1.8.1. Đảm bảo sự trải nghiệm của học sinh............................................................... 33

1.8.2. Đảm bảo môi trường để học sinh sáng tạo ....................................................... 34

1.9. Cấu trúc chung của chủ đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo ................................ 35

Kết luận chương 1....................................................................................................... 38

Chương 2: THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CHỦ

ĐỀ “SỰ NỞ VÌ NHIỆT” .......................................................................................... 39

2.1. Mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ của phần kiến thức về chất rắn .................. 39

2.1.1. Kiến thức........................................................................................................... 39

2.1.2. Kĩ năng.............................................................................................................. 39

2.1.3. Thái độ .............................................................................................................. 39

v

2.2. Thực trạng dạy học phần kiến thức về Chất rắn ở một số trường THPT của

tỉnh Thái Nguyên ........................................................................................................ 39

2.2.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 39

2.2.2. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 40

2.2.3. Đối tượng điều tra............................................................................................. 40

2.2.4. Kết quả điều tra................................................................................................. 40

2.3. Thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo về “Sự nở vì nhiệt”.............................. 44

Kết luận chương 2....................................................................................................... 53

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI

NGHIỆM SÁNG TẠO.............................................................................................. 54

3.1. Mục đích thực nghiệm......................................................................................... 54

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ........................................................................................ 54

3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm ..................................................... 54

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 54

3.5. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm.................. 55

3.5.1. Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm................................................... 55

3.5.2. Một số khó khăn trong thực nghiệm sư phạm .................................................. 55

3.5.3. Đề xuất một số điểm cần lưu ý để hạn chế khó khăn trong thực nghiệm sư phạm.. 56

3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 56

3.6.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .............................. 56

3.6.2. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm.................................. 57

3.6.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................................................... 60

Kết luận chương 3....................................................................................................... 72

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................. 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 76

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Cụm từ được viết tắt

1 BTTN Bài tập thí nghiệm

2 CLB Câu lạc bộ

3 ĐC Đối chứng

4 GDPT Giáo dục phổ thông

5 GV Giáo viên

6 HS Học sinh

7 SGK Sách giáo khoa

8 THPT Trung học phổ thông

9 TN Thực nghiệm

10 TNST Trải nghiệm sáng tạo

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Mức độ quan tâm của GV đến vấn đề tổ chức HĐ TNST cho HS ...........41

Bảng 2.2: Đánh giá tầm quan trọng của việc tổ chức HĐ TNST cho HS.................41

Bảng 2.3: Mức độ quan tâm của HS tới những ứng dụng của kiến thức học được

sau mỗi bài học....................................................................................42

Bảng 2.4: Mức độ thường xuyên được thao tác thực hành trên lớp của HS .............42

Bảng 2.5: Tiêu chí đánh giá sản phẩm...................................................................50

Bảng 2.6: Tiêu chí đánh giá sự chuyên cần khi thực hiện hoạt động TNST .............51

Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra lần 1...........................................................................61

Bảng 3.2: Xếp loại kiểm tra lần 1..........................................................................62

Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ......................................63

Bảng 3.4: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 ......................................................64

Bảng 3.5: Bảng các tham số thống kê lần 1 ...........................................................64

Bảng 3.6: Kết quả kiểm tra lần 2...........................................................................65

Bảng 3.7: Bảng xếp loại kiểm tra lần 2..................................................................65

Bảng 3.8: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 ......................................66

Bảng 3.9: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 ......................................................67

Bảng 3.10: Bảng các tham số thống kê lần 2 .........................................................68

Bảng 3.11: Kết quả tổng hợp hai lần kiểm tra ........................................................68

Bảng 3.12: Bảng xếp loại kiểm tra ........................................................................69

Bảng 3.13: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra .............................................70

Bảng 3.14: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra .............................................................71

Bảng 3.15: Tổng hợp các tham số thống kê qua hai bài kiểm tra TNSP ..................71

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1: Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ...............................................7

Hình 1.2: Sơ đồ quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo.............................20

Hình 1.3: Các hình thức đánh giá HS trong hoạt động TNST ......................................26

Hình 1.4: Quy trình đánh giá HS qua hoạt động TNST ..............................................31

Hình 1.5: Cấu trúc chung của chủ đề hoạt động TNST...............................................35

Hình 3.1: Một số dụng cụ về sự nở vì nhiệt được HS chế tạo.....................................58

Hình 3.2: HS làm thí nghiệm sự nở dài .......................................................................59

Hình 3.3: HS báo cáo sản phẩm...................................................................................60

Hình 3.4: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 1....................................................................62

Hình 3.5: Đồ thị đường phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1..............................63

Hình 3.6: Đồ thị đường phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1..............................64

Hình 3.7: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 2....................................................................66

Hình 3.8: Đồ thị đường phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2..............................67

Hình 3.9: Đồ thị đường lũy tích kết quả kiểm tra lần 2...............................................67

Hình 3.10: Biểu đồ xếp loại kiểm tra...........................................................................69

Hình 3.11: Đồ thị đường phân phối tần suất................................................................70

Hình 3.12: Đồ thị đường lũy tích kết quả kiểm tra......................................................71

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ tiếp cận nội

dung sang tiếp cận năng lực của người học. Để thực hiện được điều đó, nhất định

phải chuyển từ phương pháp dạy học theo “lối truyền thụ một chiều” sang dạy

cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và

phẩm chất của người học, đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ

nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải

quyết vấn đề, coi trọng kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra, đánh giá

trong quá trình học tập để có tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của hoạt

động dạy học và giáo dục.

Một trong những cách học phát huy được vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo

là học qua trải nghiệm. Học thông qua trải nghiệm là một quan điểm dạy học tích

cực, thích hợp cho mọi môn học đặc biệt là môn Vật lí nhằm phát triển cho HS

những năng lực đặc thù của môn học. Học qua trải nghiệm lôi cuốn HS tham gia

vào các hoạt động tư duy, giải quyết vấn đề và ra quyết định trong những hoàn

cảnh cụ thể của từng cá nhân. Học qua trải nghiệm tạo điều kiện tối đa cho sự

tương tác của học sinh với thầy cô, bạn bè, người lớn, với môi trường Internet theo

những định hướng hoạt động có mục đích. Các nhà trường phổ thông trong một

vài năm gần đây đã bắt đầu chú ý tới việc học qua trải nghiệm. Tuy nhiên, các

hoạt động trải nghiệm trong nhà trường vẫn còn mang tính hình thức do chưa nắm

rõ quy trình của việc học qua trải nghiệm, hiểu đơn giản về hoạt động trải nghiệm

trong dạy học nên phần lớn chỉ dừng lại ở việc đi thực tế để rõ hơn các vấn đề mới

chỉ được tiếp cận từ sách vở.

Chương trình GDPT mới coi trọng và tăng cường hoạt động TNST là một đổi

mới căn bản của chương trình GDPT mới. Mỗi hoạt động TNST đều có yêu cầu vận

dụng tổng hợp nhiều lĩnh vực kiến thức, kỹ năng nên thường có tác động đến nhiều

lĩnh vực giáo dục khác nhau, phụ thuộc chủ yếu vào nội dung và hình thức của hoạt

động.