Tổ chức hoạt động trải nghiệm qua dạy học theo chủ đề một số kiến thức chương "điện học" vật lí 7 theo hướng phát triển năng lực hợp tác của học sinh

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------------------------------------------

PHẠM NGỌC THÍCH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

QUA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT SỐ KIẾN THỨC

CHƢƠNG "ĐIỆN HỌC" VẬT LÍ 7

THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC

CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ

ĐÀ NẴNG – NĂM 2022

Quảng Ngãi – Năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------------------------------------------

PHẠM NGỌC THÍCH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

QUA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ MỘT SỐ KIẾN THỨC

CHƢƠNG "ĐIỆN HỌC" VẬT LÍ 7

THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC

CỦA HỌC SINH

Ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí

Mã số: 8.14.01.11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS. TS. LÊ VĂN GIÁO

ĐÀ NẴNG - Năm 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số

liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là hoàn toàn trung thực, khách quan và

chưa từng công bố ở bất kì nghiên cứu khoa học nào.

Quảng Ngãi, tháng 06 năm 2022

Tác giả

Phạm Ngọc Thích

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn, tôi luôn nhận được sự quan tâm

của quí thầy cô giáo, gia đình và bạn bè.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến:

- PGS. TS. Lê Văn Giáo, người hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ tôi trong

quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

- Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, Phòng Đào tạo,

khoa Vật lí, và các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

- Các em học sinh trường THCS Nghĩa Kỳ đã hỗ trợ giúp đỡ tôi trong quá trình

thực nghiệm sư phạm.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn ba, mẹ đã tạo điều kiện cho con học tập; bạn bè, đồng

nghiệp đã luôn ủng hộ, động viên giúp đỡ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để

hoàn thành luận văn này.

Quảng Ngãi, tháng 06 năm 2022

Tác giả

Phạm Ngọc Thích

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 HĐTN Hoạt động trải nghiệm

2 GV Giáo viên

3 HS Học sinh

4 CHND Câu hỏi nội dung

5 CHBH Câu hỏi bài học

6 DHVL Dạy học Vật lí

7 TN Thí nghiệm

8 CSVC Cơ sở vật chất

9 GDPT Giáo dục phổ thông

10 THCS Trung học cơ sở

11 THPT Trung học phổ thông

12 TNSP Thực nghiệm sư phạm

13 PPHD Phương pháp dạy học

14 NLHT Năng lực hợp tác

15 GQVĐ Giải quyết vấn đề

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... iii

MỤC LỤC .....................................................................................................................iv

DANH MỤC BẢNG ....................................................................................................vii

DANH MỤC ĐỒ THỊ .................................................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ...........................................................................................vii

MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1

NỘI DUNG ..................................................................................................................... 5

CHƢƠNG 1: ................................................................................................................... 5

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC

CỦA HỌC SINH QUA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG

DẠY HỌC VẬT LÍ ........................................................................................................ 5

1.1. Tổng quan về hoạt động trải nghiệm .................................................................... 5

1.1.1. Khái niệm về hoạt động trải nghiệm ................................................................. 5

1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm ................................................................. 6

1.1.3. Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm ...................................... 7

1.1.4. Thiết kế hoạt động trải nghiệm .......................................................................... 8

1.2. Năng lực hợp tác ................................................................................................... 13

1.2.1 Khái niệm năng lực hợp tác .............................................................................. 13

1.2.2. Những biểu hiện của năng lực hợp tác ............................................................ 14

1.2.3. Hình thức kiểm tra đánh giá năng lực hợp tác của học sinh trong dạy học qua

trải nghiệm ................................................................................................................. 16

1.3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí .................... 17

1.3.1. Thực trạng ........................................................................................................ 17

1.3.2. Thuận lợi .......................................................................................................... 18

1.3.3. Khó khăn.......................................................................................................... 18

1.4. Dạy học chủ đề ...................................................................................................... 20

1.4.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề .................................................................... 20

1.4.2. Các đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề ............................................... 21

1.4.3. Ưu thế của dạy học theo chủ đề so với dạy học truyền thống ......................... 24

1.4.4. Dạy học chủ đề với sự phát triển NLHT của học sinh .................................... 27

1.4.5. Các bước chuẩn bị cho dạy học theo chủ đề ................................................... 28

1.4.6. Tiến trình dạy học cụ thể cho chủ đề học tập .................................................. 30

1.5. Tổ chức hoạt động trải nghiệm qua chủ đề trong dạy học Vật lí..................... 32

v

1.5.1. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí....................................................32

1.5.2. Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí.......................33

1.5.3. Biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí.......................34

1.5.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm qua chủ đề trong dạy học Vật lí.....36

1.6. Kết luận chƣơng 1.................................................................................................38

CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM .........40

TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG “ĐIỆN HỌC” ...............40

VẬT LÍ 7 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC.....................40

CỦA HỌC SINH..........................................................................................................40

2.1. Đặc điểm cấu trúc, nội dung chƣơng Điện học Vật lí 7 THCS.........................40

2.1.1. Đặc điểm kiến thức của chương “Điện học” Vật lí 7......................................40

2.1.2. Yêu cầu về chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt ...................................................40

2.2. Định hƣớng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học chƣơng “Điện học”

.......................................................................................................................................43

2.3. Thiết kế tiến trình dạy học qua chủ đề theo hƣớng tổ chức hoạt động trải

nghiệm cho học sinh một số kiến thức chƣơng “Điện học” Vật lí 7........................44

2.3.1. Tiến trình dạy học chủ đề Sự nhiễm điện và hiện tượng thực tế liên quan.....44

2.3.2. Tiến trình dạy học chủ đề Các tác dụng của dòng điện và ứng dụng trong thực

tế ................................................................................................................................50

2.3.3. Tiến trình dạy học chủ đề Nguồn điện – Hiệu điện thế...................................58

2.4. Kết luận chƣơng 2.................................................................................................66

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................67

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm.............................................67

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm................................................................67

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm...............................................................67

3.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm............................................67

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm.....................................................................67

3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm................................................................68

3.2.3. Công tác chuẩn bị ............................................................................................68

3.3. Những thuận lợi, khó khăn trong thực nghiệm sƣ phạm .................................68

3.3.1. Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm..................................................68

3.3.2. Những khó khăn trong thực nghiệm sư phạm.................................................69

3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................69

3.4.1. Đánh giá định tính ...........................................................................................69

3.4.2. Đánh giá định lượng........................................................................................71

3.4.3. Kiểm định giả thuyết thống kê ........................................................................74

vi

3.5. Kết luận chƣơng 3.................................................................................................78

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................81

CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ...........................................................83

PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.4. So sánh dạy học truyền thống và dạy học chủ đề.........................................24

Bảng 3.1. Kết quả phiếu đánh giá về NLHT trong chủ đề “Sự nhiễm điện và hiện

tượng thực tế liên quan” .................................................................................................... 71

Bảng 3.2. Kết quả phiếu đánh giá về NLHT trong chủ đề “Các tác dụng của dòng

điện và ứng dụng trong thực tế” ........................................................................................ 72

Bảng 3.3. Kết quả phiếu đánh giá về NLHT trong chủ đề “Nguồn điện – Hiệu điện

thế” ..................................................................................................................................... 72

Bảng 3.4. Bảng kết quả đánh giá NLHT của mỗi cá nhân qua ba chủ đề .................... 73

Bảng 3.5. Bảng thống kê điểm só Xi của bài kiểm tra .................................................. 75

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất ................................................................................ 75

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất tích lũy .................................................................. 76

Bảng 3.8. Bảng tổng hợp các tham số thống kê ............................................................ 76

DANH MỤC ĐỒ THỊ

Đồ thị 3.1. Điểm đánh giá NLHT của học sinh qua ba chủ đề ..................................... 73

Đồ thị 3.2. Đồ thị thống kê điểm số .............................................................................. 76

Đồ thị 3.3. Đồ thị phân phối tần suất ............................................................................ 77

Đồ thị 3.4. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy ............................................................... 77

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Hình ảnh HS trải nghiệm chủ đề “Sự nhiễm điện và hiện tượng thực tế

liên quan” ........................................................................................................................... 70

Hình 3.2. Sản phẩm nhóm có nội dung trình bày và hình thức tốt nhất ....................... 71

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục nước ta đang chú trọng đến việc dạy phát triển năng lực người học.

Tại Nghị quyết số 29, Hội nghị Trung Ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản và toàn

diện giáo dục và đào tạo, đã đưa ra những quan điểm mới đáp ứng yêu cầu của nền

công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong giai đoạn phát triển kinh tế xã hội chủ nghĩa và

hội nhập quốc tế hiện nay. Trong đó, nêu rõ quan điểm “Phát triển giáo dục và đào tạo

là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.” Đồng thời nghị quyết đưa ra

mục tiêu mà giáo dục hướng đến là sư phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của

người học. Giáo dục không chỉ là việc truyền thụ kiến thức đơn thuần mà còn chú

trọng đến việc hình thành các năng lực, kỹ năng cho người học. Lý thuyết phải gắn

liền với thực tiễn, như vậy học tập không mang tính chất hàn lâm mà ứng dụng thực

tiễn trong cuộc sống hàng ngày.

Để dạy học phát triển năng lực người học, chương trình GDPT tổng thể đã đề

cập đến một nội dung là học qua trải nghiệm. Học qua trải nghiệm là một trong những

cách học phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Học qua trải

nghiệm là một quan điểm dạy học tích cực, định hướng cho người học biết cách tìm

kiếm sử dụng tri thức, tạo cho người học có cơ hội tương tác với người dạy, bạn bè từ

đó hình thành kĩ năng và phát triển những năng lực cần thiết.

Chương trình giáo dục phổ thông mới coi trọng và tăng cường hoạt động trải

nghiệm. Mỗi hoạt động trải nghiệm đều yêu cầu vận dụng, kết hợp kiến thức thuộc các

lĩnh vực khác nhau từ đó tạo cho người học khả năng vận dụng và kết hợp kiến thức

vào thực tế.

Việc dạy học theo chủ đề là phương pháp lấy người học làm trung tâm, chính vì

vậy nó sẽ làm cho học sinh tham gia một cách tích cực vào bài học, làm thay đổi vai

trò của giáo viên và học sinh. Giáo viên sẽ chỉ là người hướng dẫn giúp học sinh tự tìm

ra tri thức cho mình. Không chỉ vậy, dạy học chủ đề còn góp phần gắn lí thuyết với

thực hành, tư duy và hành động, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, tinh

thần trách nhiệm và khả năng hợp tác của người học.

Môn Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm, nhưng thực tế dạy học hôm nay

vẫn nặng về kiến thức lí thuyết để phục vụ thi cử, ít tìm hiểu sâu về bản chất và sự gắn

liền với thực tiễn. Với phương pháp và cách thức tổ chức dạy học theo hướng trải

nghiệm, học sinh tự trải nghiệm, trao đổi, hợp tác với nhau, tìm tòi dưới sự hướng dẫn

của giáo viên để chiếm lĩnh kiến thức qua đó hình thành các năng lực chung và năng

lực chuyên biệt của môn học.

2

Chính vì những lý do trên mà tôi quyết định chọn nghiên cứu đề tài: Tổ chức

hoạt động trải nghiệm qua dạy học theo chủ đề một số kiến thức chương "Điện

học" Vật lí 7 theo hướng phát triển năng lực hợp tác của học sinh

2. Mục tiêu nghiên cứu

Xây dựng được quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm qua chủ đề theo hướng

phát triển NLHT của học sinh và vận dụng vào dạy học chương “Điện học” - Vật lí 7

nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

3. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được quy trình dạy học hoạt động trải nghiệm qua chủ đề theo

hướng phát triển NLHT của học sinh và vận dụng vào dạy học vật lí ở trường phổ

thông thì sẽ phát triển được năng lực hợp tác cho học sinh.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Hoạt động dạy và học một số kiến thức chương “Điện học” Vật lí 7 theo hướng

tổ chức hoạt động trải nghiệm.

- Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu xây dựng quy trình dạy

học theo chủ đề một số kiến thức chương “Điện học” Vật lí 7 theo hướng tổ chức hoạt

động trải nghiệm theo hướng phát triển năng lực hợp tác của học sinh, đồng thời tiến

hành thực nghiệm sư phạm tại trường THCS Nghĩa Kỳ, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng

Ngãi.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu đề ra, đề tài phải thực hiện những nhiệm vụ chính sau đây:

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực của học sinh

trong dạy học Vật lí.

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm

trong dạy học Vật lí.

- Nghiên cứu các biện pháp và xây dựng quy trình dạy học theo hướng tổ chức

hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học Vật lí

- Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc nội dung chương “Điện học” Vật lí 7 và thiết kế

bài dạy học theo hướng tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh một số kiến thức

chương “Điện học” Vật lí 7.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá việc phát triển năng lực hợp tác

của học sinh trường THCS Nghĩa Kỳ – huyện Tư Nghĩa – tỉnh Quảng Ngãi.