Tổ chức hoạt động trải nghiệm chủ đề “xe đạp” trong dạy học chương cơ học – vật lí 8

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------------------

NGUYỄN THỊ THANH NHIÊN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHỦ ĐỀ “XE ĐẠP” TRONG DẠY HỌC

CHƯƠNG “CƠ HỌC” – VẬT LÍ 8

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LÝ LUẬN VÀ PPDH BỘ MÔN VẬT LÍ

Đà Nẵng – Năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------------------

NGUYỄN THỊ THANH NHIÊN

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHỦ ĐỀ “XE ĐẠP” TRONG DẠY HỌC

CHƯƠNG “CƠ HỌC” – VẬT LÍ 8

Ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí

Mã số: 8.14.01.11

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. DƯƠNG XUÂN QUÝ

Đà Nẵng – Năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số

liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này

không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó.

Tôi xin chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.

Đà Nẵng, tháng 01 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thanh Nhiên

ii

LỜI CẢM ƠN

Để có thể hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ này, bên cạnh sự nỗ lực cố gắng của

bản thân, tôi còn nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy, Cô cũng như sự

động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập nghiên cứu và

thực hiện luận văn thạc sĩ.

Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn Thầy giáo, TS. Dương

Xuân Quý, người đã hết lòng giúp đỡ, chỉ bảo, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện tốt nhất

cho tôi hoàn thành luận văn này. Nhờ thầy mà tôi đã có được nhiều kiến thức mới về

tổ chức hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông ở cấp học THCS

cũng như rèn luyện được nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học mới, nâng cao chuyên

môn, nghiệp vụ thông qua chủ đề dạy học.

Tôi xin trân trọng cảm ơn toàn thể quý Thầy, Cô trong Khoa Vật lí, Trường Đại

học Sư phạm Đà Nẵng đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo

mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến Ban giám hiệu, tập thể cán bộ giáo

viên, học sinh trường THCS Nguyễn Đình Chiểu, quận Thanh Khê, thành phố Đà

Nẵng đã không ngừng hỗ trợ, hợp tác và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt

thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, các anh chị và các bạn đồng

nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện

đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh.

Mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng, nhưng do còn hạn chế về kiến thức và kinh

nghiệm nên trong quá trình nghiên cứu luận văn sẽ không tránh khỏi những sai sót. Tôi rất

mong nhận được ý kiến đóng góp, chỉ bảo của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 01 tháng 01 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thanh Nhiên

iii

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT Kí hiệu viết tắt Nội dung viết tắt

1 GDPT Giáo dục phổ thông

2 GQVĐTT Giải quyết vấn đề thực tiễn

3 GV Giáo viên

4 HĐTN Hoạt động trải nghiệm

5 HĐTNST Hoạt động trải nghiệm sáng tạo

6 HS Học sinh

7 NXB Nhà xuất bản

8 SGK Sách giáo khoa

9 THCS Trung học cơ sở

10 TS Tiến sĩ

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii

DANH MỤC VIẾT TẮT............................................................................................. iii

MỤC LỤC .................................................................................................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... viii

DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................... ix

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1

2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...............................................................................2

3. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................5

4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................5

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................6

6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................................6

7. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................6

8. Cấu trúc luận văn ..................................................................................................7

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT

ĐỘNG TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH THCS.....................................................8

1.1. Hoạt động trải nghiệm ...........................................................................................8

1.1.1. Khái niệm tổ chức hoạt động trải nghiệm.....................................................8

1.1.1.1. Trải nghiệm ..................................................................................................8

1.1.1.2. Hoạt động giáo dục và hoạt động dạy học...................................................8

1.1.1.3. Hoạt động trải nghiệm .................................................................................9

1.1.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm .........................................................10

1.1.2.1. Nội dung của hoạt động trải nghiệm mang tính tích hợp và phân hóa cao

.......................................................................................................................................10

1.1.2.2. Hoạt động trải nghiệm được thực hiện dưới nhiều hình thức đa dạng......10

1.1.2.3. Hoạt động trải nghiệm mang tính sáng tạo................................................10

v

1.1.2.4. Hoạt động trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo

dục trong và ngoài nhà trường......................................................................................11

1.1.2.5. Hoạt động trải nghiệm giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức

học tập khác không thực hiện được...............................................................................11

1.1.3. Nội dung của hoạt động trải nghiệm...........................................................11

1.1.3.1. Chính trị - xã hội ........................................................................................12

1.1.3.2. Khoa học – kĩ thuật ....................................................................................12

1.1.3.3. Văn hóa – nghệ thuật..................................................................................12

1.1.3.4. Vui chơi – giải trí .......................................................................................13

1.1.3.5. Lao động công ích ......................................................................................13

1.1.3.6. Thể dục thể thao .........................................................................................13

1.1.3.7. Định hướng nghề nghiệp ............................................................................13

1.2. Dạy học theo định hướng trải nghiệm ................................................................14

1.2.1. Bản chất của dạy học qua hoạt động trải nghiệm ......................................14

1.2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí..................14

1.2.2.1. Tham gia và suy ngẫm sự kiện mở đầu, phát hiện vấn đề..........................14

1.2.2.2. Xây dựng kế hoạch về nhân lực, vật lực để giải quyết vấn đề ...................15

1.2.2.3. Thu thập, kiểm chứng và sắp xếp thông tin................................................15

1.2.2.4. Xây dựng sản phẩm hoạt động ...................................................................16

1.2.2.5. Báo cáo sản phẩm, trao đổi, thảo luận ......................................................16

1.2.2.6. Đánh giá quá trình trải nghiệm.................................................................16

1.3. Việc dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn ..........................19

1.3.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn .........................................19

1.3.2. Các biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn..................19

1.3.3. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học Vật lí ..........20

1.4. Thực trạng dạy học các kiến thức chương “Cơ học” – Vật lí 8 ở một số

trường THCS thành phố Đà Nẵng.............................................................................24

1.4.1. Mục đích điều tra..........................................................................................24

1.4.2. Phương pháp điều tra...................................................................................24

1.4.3. Đối tượng điều tra ........................................................................................24

1.4.4. Kết quả điều tra ............................................................................................24

vi

1.4.4.1. Tình hình giáo viên và phương pháp dạy của giáo viên ............................24

1.4.4.2. Tình hình học tập và phương pháp học tập của học sinh ..........................26

1.4.4.3. Tình hình cơ sở vật chất, trang thiết bị thí nghiệm ....................................27

Kết luận chương 1........................................................................................................28

CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI

NGHIỆM CHỦ ĐỀ “XE ĐẠP” TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CƠ HỌC” -

VẬT LÍ 8.......................................................................................................................29

2.1. Mục tiêu của chủ đề..............................................................................................29

2.1.1. Kiến thức.......................................................................................................29

2.1.2. Kỹ năng .........................................................................................................29

2.1.3. Thái độ ..........................................................................................................29

2.1.4. Định hướng năng lực...................................................................................30

2.2. Nội dung kiến thức vật lí liên quan đến chủ đề..................................................30

2.2.1. Bài 4: Biểu diễn lực......................................................................................30

2.2.2. Bài 5: Sự cân bằng lực - Quán tính ............................................................30

2.2.3. Bài 6: Lực ma sát..........................................................................................31

2.2.4. Bài 14: Định luật về công - Hiệu suất của máy cơ.....................................31

2.2.5. Cấu tạo của xe đạp truyền thống.................................................................31

2.2.5.1. Hệ thống truyền lực ...................................................................................32

2.2.5.2. Hệ thống chuyển động................................................................................33

2.2.5.3. Hệ thống lái ................................................................................................35

2.2.5.4. Hệ thống phanh ..........................................................................................35

2.2.5.5. Khung chịu lực ..........................................................................................35

2.2.5.6. Yên xe .........................................................................................................35

2.3. Thiết kế tiến trình tổ chức HĐTN chủ đề “Xe đạp” ứng dụng kiến thức

chương “Cơ học” - Vật lí 8 .........................................................................................36

2.3.1. Mục tiêu cụ thể của HĐTN về chủ đề “Xe đạp” ứng dụng kiến thức

chương “Cơ học” – Vật lí 8..........................................................................................36

2.3.2. Soạn thảo tiến trình tổ chức HĐTN về chủ đề “Xe đạp” ứng dụng kiến

thức chương “Cơ học” - Vật lí 8..................................................................................36

vii

2.4. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của HS trong dạy học qua trải

nghiệm chủ đề “Xe đạp” .............................................................................................43

Kết luận chương 2........................................................................................................48

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................49

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm.............................................49

3.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................49

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.................................................................................49

3.2. Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm.............................................49

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................49

3.2.2. Nội dung thực nghiệm..................................................................................49

3.3. Phương pháp thực nghiệm...................................................................................49

3.4. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................50

3.4.1. Phân tích định tính.......................................................................................50

3.4.2. Phân tích định lượng ...................................................................................59

3.4.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................................62

Kết luận chương 3........................................................................................................62

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................................64

1. Kết luận ...............................................................................................................64

2. Kiến nghị .............................................................................................................64

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................66

PHỤ LỤC ..................................................................................................................PL1

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

1.1. Các giai đoạn hoạt động trong dạy học trải nghiệm 16

1.2.

Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học

Vật lí

20

1.3. Mức độ quan tâm của GV đến vấn đề tổ chức HĐTN cho HS 25

1.4. Đánh giá tầm quan trọng của việc tổ chức HĐTN cho HS 26

1.5.

Mức độ quan tâm của HS tới những ứng dụng của kiến thức

học được sau ài học

26

1.6. Mức độ thường xuyên được thao tác thực hành trên lớp của HS 26

2.1.

Rubric đánh giá năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy

học chủ đề “Xe đạp”

43

3.1. Điểm số năng lực GQVĐ thực tiễn của HS. 60