Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh về chủ đề "Tác dụng của dòng điện" trong dạy học chương "Điện học" - Vật lý 7

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐỖ TÚ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHO HỌC SINH VỀ CHỦ ĐỀ “TÁC DỤNG CỦA DÒNG ĐIỆN”

TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐIỆN HỌC” - VẬT LÍ 7

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐỖ TÚ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

CHO HỌC SINH VỀ CHỦ ĐỀ “TÁC DỤNG CỦA DÒNG ĐIỆN”

TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐIỆN HỌC” - VẬT LÍ 7

Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS Tô Văn Bình

THÁI NGUYÊN, 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học

của PGS. TS Tô Văn Bình. Các kết quả trong luận văn trung thực và chưa được công

bố trong bất cứ công trình nào.

Tác giả luận văn

Đỗ Tú Anh

Xác nhận của

Khoa chuyên môn

TS Cao Tiến Khoa

Xác nhận của

Người hướng dẫn khoa học

PGS. TS Tô Văn Bình

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo PGS. TS Tô Văn

Bình người thầy đã tận tình hướng dẫn, và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt

quá trình hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể cán bộ Bộ môn Lí luận và phương pháp dạy

học vật lí, Khoa Vật lí, Phòng sau đại học, Ban giám hiệu trường Đại học Sư Phạm -

Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập cũng như nghiên cứu khoa

học để tôi có thể hoàn thành luận văn.

Tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp yêu quý của tôi đã quan tâm, khích lệ, động

viên để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.

Tôi còn nhận được sự quan tâm giúp đỡ của gia đình. Gia đình đã dành những

điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Đây là nguồn cổ vũ

động viên rất lớn giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi

xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành về sự quan tâm giúp đỡ đó.

Xin chân thành cảm ơn!

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ................................................................................................................... iii

DANH MỤC VIẾT TẮT..............................................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ......................................................................................vi

MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2

3. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................2

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................3

6. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3

7. Những đóng góp mới của đề tài.................................................................................3

8. Bố cục của luận văn...................................................................................................3

Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI

NGHIỆM TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ .......................................................................4

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................4

1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ......................................................................4

1.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước .........................................................................4

1.2. Hoạt động trải nghiệm ............................................................................................5

1.2.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm [4,12]..............................................................5

1.2.2. Các loại trải nghiệm [4,12] ..................................................................................6

1.2.3. Một số đặc điểm của hoạt động trải nghiệm [12]................................................6

1.3. Nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí [1,17] .............8

1.3.1. Nội dung hoạt động trải nghiệm trong vật lí........................................................8

1.3.2. Hình thức hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí.........................................8

1.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm về Vật lí [1] ...........................................9

1.5. Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong học tập ........................................11

1.5.1. Khái niệm năng lực, năng lực GQVĐ ...............................................................11

1.5.2. Các thành tố và chỉ số hành vi của năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ....11

1.5.3. Tầm quan trọng của năng lực giải quyết vấn đề trong mục tiêu giáo dục.........12

1.5.4. Các biện pháp phát triển năng lực GQVĐ của HS [14] ....................................13

1.6. Điều tra dạy học trải nghiệm và phát triển năng lực GQVĐ ở một số trường

THCS tại địa phương ...................................................................................................21

1.6.1. Mục đích và phương pháp điều tra ....................................................................21

1.6.2. Đối tượng điều tra..............................................................................................22

1.6.3. Phương pháp điều tra .........................................................................................22

1.6.4. Kết quả điều tra..................................................................................................22

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................25

Chương 2 XÂY DỰNG NỘI DUNG VÀ TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG

TN VỀ CHỦ ĐỀ “TÁC DỤNG CỦA DÒNG ĐIỆN” TRONG CHƯƠNG ĐIỆN

HỌC - VẬT LÍ 7..........................................................................................................26

2.1. Vị trí, đặc điểm của chương “Điện học” trong chương trình Vật lí 7 ..................26

2.1.1. Vị trí của chương “Điện học” - Vật lí 7.............................................................26

2.1.2. Đặc điểm chương “Điện học” - Vật lí 7 ............................................................26

2.2. Mục tiêu dạy học của chương “Điện học” - Vật lí 7 ............................................27

2.2.1. Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương “Điện học” - Vật lí 7 [5] .......................27

2.2.2. Mục tiêu bổ sung theo định hướng nghiên cứu .................................................29

2.2.3. Cấu trúc của chương ..........................................................................................29

2.2. Xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN cho học sinh về chủ đề “Tác dụng của dòng

điện” trong chương Điện học - Vật lý 7 ......................................................................31

2.2.1. Một số nội dung có thể tổ chức HĐTN trong chương Điện học - Vật lý 7.......31

2.2.2. Soạn thảo tiến trình tổ chức HĐTN cho học sinh về Tác dụng của dòng điện .31

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................53

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................................54

3.1 Mục đích, nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm.....................................................54

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm..................................................................54

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .................................................................54

3.2. Nội dung và tổ chức thực nghiệm sư phạm..........................................................54

3.2.1. Nội dung thực nghiệm .......................................................................................54

3.2.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .......................................................................55

3.3. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm..........................................55

3.3.1. Căn cứ đánh giá .................................................................................................55

3.3.2. Cách đánh giá.....................................................................................................56

3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm...........................................................................56

3.4.1. Trao đổi với giáo viên tiến hành thực nghiệm...................................................56

3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ..............................................................................56

3.5.1. Hoạt động trải nghiệm 1 ....................................................................................57

3.5.2. Hoạt động trải nghiệm 2 ....................................................................................59

3.5.3. Hoạt động trải nghiệm 3 ....................................................................................62

3.5.4. Hoạt động trải nghiệm 4 ....................................................................................64

3.6. Đánh giá chung về TNSP .....................................................................................66

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................67

KẾT LUẬN..................................................................................................................68

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................................70

PHỤ LỤC ....................................................................................................................72

iv

DANH MỤC VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ viết đầy đủ

ĐGĐĐ Đánh giá đồng đẳng

GQVĐ Giải quyết vấn đề

GV Giáo viên

HS Học sinh

HĐTN Hoạt động trải nghiệm

NL Năng lực

THCS Trung học cơ sở

TN Trải nghiệm

TNSP Thực nghiệm sư phạm

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Sự khác nhau giữa hoạt động dạy học và HĐTN [1]....................................7

Bảng 1.2: Các thành tố của năng lực giải quyết vấn đề...............................................12

Bảng 1.3: Rubric đánh giá năng lực giải quyết vấn đề [6,7,10] ..................................16

Bảng 1.4: Cấu trúc kĩ năng đánh giá đồng đẳng [7]....................................................19

Bảng 1.5: Cấu trúc kĩ năng tự đánh giá .......................................................................20

Bảng 1.6: Tỉ trọng điểm của các hình thức đánh giá năng lực GQVĐ........................21

Bảng 3.1: Đặc điểm chất lượng học tập của các lớp TN .............................................55

Bảng 3.2: Kết quả phiếu học tập số 1 ..........................................................................58

Bảng 3.3: Kết quả phiếu học tập số 2 ..........................................................................61

Bảng 3.4: Kết quả phiếu học tập số 3 ..........................................................................63

Bảng 3.5: Kết quả phiếu học tập số 4 ..........................................................................65

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1. Sơ đồ tóm tắt cấu trúc chương “Điện học” - vật lí 7 ...................................30

Hình 3.1: Biểu đồ xếp loại hoạt động TN 1.................................................................58

Hình 3.2: Biểu đồ xếp loại hoạt động TN 2.................................................................61

Hình 3.3: Biểu đồ xếp loại hoạt động TN 3.................................................................63

Hình 3.4: Biểu đồ xếp loại hoạt động TN 4.................................................................65

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Từ xa xưa ông cha ta đã có câu “học đi đôi với hành” hay “Đi một ngày đàng học

một sàng khôn”. Qua những quan niệm này người xưa đã chỉ rõ yếu tố thực hành và vận

dụng lí thuyết vào thực tế là rất quan trọng. Đã “học” là phải “hành”, phải gắn liền lí

thuyết với vận dụng vào thực tiễn của cuộc sống.

Đất nước ta đang bước vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thời kì của bùng nổ

tri thức và khoa học công nghệ. Tại hội nghị Trung Ương 8 khóa XI, ngày 04/11/2013. Ban

chấp hành Trung Ương Đảng đã ban hành nghị quyết số 29 - Nghị quyết Trung Ương về

đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu Công nghiệp hóa - Hiện đại

hóa trong nền kinh tế thị trường định hướng Xã hội Chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Với

quan điểm chỉ đạo “Giáo dục là quốc sách hang đầu, là sự nghiệp của đảng, nhà nước và

của toàn dân”. Giáo dục và đào tạo phổ thông với mục tiêu được xác định là “ tập trung phát

triển trí tuệ, thế chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát triển và bồi dưỡng năng

khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú

trọng giáo dục lí tưởng, truyền thống, đạo đức lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ

năng thực hành vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học,

khuyến khích học tập suốt đời” [3,6].

Với mục tiêu giáo dục phổ thông đó đòi hỏi nền giáo dục phải có những đổi mới

căn bản về mọi mặt trong đó phải đặc biệt chú trọng đến đổi mới phương pháp và phương

tiện dạy học. Đa dạng hóa hình thức tổ chức học tập, coi trọng cả việc dạy học trên lớp

và hoạt động xã hội, trải nghiệm sáng tạo.

Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm, có nhiều ứng dụng trong đời sống kĩ

thuật. Do đó việc đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn Vật lí theo hướng tổ chức hoạt

động trải nghiệm sẽ giúp học sinh hình thành và phát triển được các năng lực sáng tạo,

năng lực giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức… Ứng dụng giải quyết các tình huống

trong thực tiễn, giúp học sinh tìm kiếm, thu nhận, kiểm tra kiến thức khoa học…Thông

qua việc trải nghiệm, học sinh hiểu sâu sắc hơn, ghi nhớ dễ dàng hơn các kiến thức Vật

lí.

2

Đến thời điểm hiện nay đã có nhiều đề tài nghiên cứu về việc dạy học theo hình

thức trải nghiệm thực tế khi dạy học bộ môn Vật lí nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu

về tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh về chủ đề tác dụng của dòng điện trong

chương Điện học - Vật lí 7. Do đó tôi chọn đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho

học sinh về chủ đề “Tác dụng của dòng điện” trong dạy học chương “Điện học” -

Vật lí 7”.

2. Mục đích nghiên cứu

Thiết kế tiến trình tổ chức hoạt động trải nghiệm với chủ đề “Tác dụng của dòng

điện” trong dạy học chương Điện học - Vật lí 7 nhằm phát tiển năng lực giải quyết vấn

đề của học sinh.

3. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng và tổ chức được hoạt động trải nghiệm khi dạy học phần kiến thức

“Tác dụng của dòng điện” trong dạy học chương Điện học - Vật lí 7 thì sẽ phát triển

được năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên, tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể

như sau:

a. Nghiên cứu cơ sở lí luận

Nghiên cứu về năng lực GQVĐ của học sinh.

Nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm.

Đề xuất nội dung và hình thức tổ chức HĐTN trong dạy học Vật lí nhằm phát triển

năng lực GQVĐ cho học sinh.

Điều tra thực trạng việc tổ chức hoạt động trải nghiệm và việc phát triển năng lực

giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học.

b. Nghiên cứu thực trạng

Nghiên cứu thực trạng tổ chức HĐTN cho học sinh trong dạy học Vật lí ở trường

THCS nói chung và trong dạy học chương “Điện học” Vật lí lớp 7 nói riêng.

c. Thực nghiệm sư phạm

Tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm theo tiến trình dạy học đã soạn thảo, phân

tích kết quả thực nghiệm thu được để đánh giá tính khả thi của đề tài, đánh giá hiệu quả

của tiến trình dạy học chủ đề “Tác dụng của dòng điện” trong việc phát triển khả năng

giải quyết vấn đề.