Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử việt nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ xix, lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường thpt trên địa bàn t.p đà nẵng.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SỬ

----------

LÊ THỊ HUYỀN THƯƠNG

Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử

Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp

10 (Chương trình chuẩn) ở trường THPT trên

địa bàn T.p Đà Nẵng

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới

đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế

hệ trẻ và đạo tạo nguồn nhân lực. Giáo dục cần đạo tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp

ứng những đòi hỏi mới của xã hội và nhu cầu của thị trường lao động. Nhằm đáp ứng

những đòi hỏi đó, trong những năm trở lại đây nước ta đã có nhiều dự án phát triển giáo

dục và cải cách giáo dục đã và đang được thực hiện như: hỗ trợ thực hiện đổi mới chương

trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông cùng với việc đổi mới phương pháp và đánh giá

kết quả dạy học.

Đổi mới PPDH là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục nói

chung cũng như cải cách cấp trung học phổ thông nói riêng. Một số năm gần đây, các

trường phổ thông cũng đã có những cố gắng trong việc đổi mới PPDH và đã đạt được

những tiến bộ trong việc phát huy tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên, các phương pháp

dạy học truyền thống, đặc biệt là thuyết trình vẫn chiếm một vị trí chủ đạo trong các

PPDH ở các trường THPT, hạn chế việc phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh,

một bộ phận không nhỏ học sinh thụ động trong giờ học, học sinh thường im lặng nghe

ghi chép, hạn chế khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học vào thực tiễn

cuộc sống.

Để khắc phục tình trạng này, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra quan điểm chỉ đạo đổi

mới giáo dục thông qua một số văn kiện sau:

Nghị quyết TW 2, Khóa VIII, BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra

nhiệm vụ: “ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một

chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo cho người học. Từng bước áp dụng các

phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo thời gian

tự học, tự nghiên cứu cho học sinh. Phát triển phong trào tự học, tự đào tạo thường

xuyên và rộng khắp trong toàn dân nhất là thanh niên”.[12, tr.41].

Luật Giáo dục ( điều 28.2) qui định: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát

huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của

từng lớp, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn

luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,

hứng thú học tập cho học sinh”.[39, tr.77].

Chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010 (Ban hành kèm theo Quyết định số

201/2001/QĐ- TTg ngày 28 tháng 12 năm 2001 của Thủ tướng Chính phủ), ở mục 5.2.

ghi rõ: “Đổi mới và hiện đại hoá phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri

thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá

trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một

cách có hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp; phát triển năng lực của mỗi cá nhân;

tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập,...

Như vậy, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh là một quan

điểm xuyên suốt của việc đổi mới phương pháp dạy học. Vậy phương pháp dạy học nào

có thể gọi là tối ưu để khi phối hợp cùng với các phương pháp truyền thống khác đã có từ

trước, đáp ứng được các yêu cầu trên và góp phần mang lại hiệu quả cao nhất cho tiết

học, theo hướng đổi mới?

Câu trả lời mang tính thuyết phục hiện nay là cách“tổ chức dạy học theo nhóm”.

Bởi vì bản thân nó, vốn có khả năng đáp ứng các tiêu chí xây dựng thành công con người

năng động, sáng tạo. Từ thực nghiệm đổi mới phương pháp dạy học, đã chứng tỏ qua

hoạt động nhóm sẽ làm cho mỗi thành viên bộc lộ được suy nghĩ, hiểu biết, thái độ của

mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật,

tinh thần tương trợ, ý thức cộng đồng... Với những ưu thế trên, HĐN được xem là

phương pháp dạy học khả thi, có thể áp dụng trong dạy học nói chung dạy học lịch sử nói

riêng, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục ở nhà trường phổ thông hiện nay.

Nhưng việc giảng dạy bộ môn Lịch sử theo phương pháp nhóm sẽ được tổ chức

như thế nào? Mục tiêu của nó là gì? Cách thực hiện ra sao? Quả là vấn đề này đang đặt ra

rất nhiều thử thách mà người giáo viên cần phải nghiên cứu giải quyết. Để góp phần giải

quyết phần nào những khó khăn nói trên, chúng tôi xin chọn đề tài “ Tổ chức hoạt động

nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp 10 (Chương

trình chuẩn) ở trường THPT trên địa bàn T.p Đà Nẵng” để làm khóa luận tốt nghiệp của

mình. Với đề tài này chúng tôi mong muốn sẽ góp phần vào việc nâng cao hiệu quả và

chất lượng giáo dục trong sự nghiệp trồng người - một nghề được xã hội rất coi trọng.

2. Lịch sử vấn đề

Dạy học dưới hình thức theo từng nhóm nhỏ tại lớp có lịch sử từ lâu đời. Người

khởi xướng phương pháp này là nhà triết học cổ Hi Lạp Socrate đã đề ra phương pháp

Scorate hay còn gọi là phương pháp truy vấn biện chứng, với đặc trưng chủ yếu là dùng

hội thoại, tranh luận để giúp một người hay một nhóm người tìm tòi và phát hiện ra chân

lý. Ý nghĩa của phương pháp này đối với quá trình dạy học hiện đại ở chỗ: người học

phải cùng với người dạy làm chủ quá trình lĩnh hội tri thức rồi sau đó mới có được tri

thức tức là làm chủ tri thức bản thân.

Hình thức tổ chức nhóm được bắt đầu tổ chức ở Đức, Pháp vào thế kỷ XVIII, ở

Anh vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX hình thức này được sử dụng dưới hình thức

dạy học hướng viên được gọi là hình thức dạy học tương trợ, do Joseph Lancaster và

Andrew Bell đề ra.

Tiếp tục Parker, John Dewey đã viết một cuốn sách có tựa đề “Nền Dân chủ và

Giáo dục” qua đó John Dewey đã chú ý phát triển hình thức tổ chức nhóm và đề ra lý

thuyết về tổ chức học tập nhóm. Ông cho rằng con người có bản chất sống hợp tác, trẻ

cần được dạy biết cảm thông, tôn trọng quyền của người khác, làm việc cùng nhau để giải

quyết vấn đề theo dẫn lẽ phải và cần được trải nghiệm quá trình sống hợp tác ngay từ

trong nhà trường. Ông cũng cho rằng cuộc sống ở lớp học phải là hiện thân của dân chủ,

không chỉ trong việc học sinh tự do lựa chọn cách học và thực hiện các dự án học tập

cùng nhau mà còn cả trong việc học sinh học cách quan hệ với người khác. Từ đó sẽ tạo

cho trẻ thói quen trao đổi kinh nghiệm, có cơ hội phát triển lý luận, như vậy ông đã

nghiên cứu một cách cụ thể về ý nghĩa của hình thức học tập theo nhóm, cơ cấu nhóm,

đặc điểm của nhóm học tập để đạt hiệu quả.

Hay các công trình nghiên cứu điển hình của các nhà khoa học như Devries.D. và

Edwards.K đã đề cập việc kết hợp học hợp tác nhóm, tranh đua giữa các nhóm và các trò

chơi hợp tác vận dụng vào thực tiễn hoạt động trong lớp học.

Vào những năm 1980 trở lại đây, việc nghiên cứu về dạy học nhóm đã được tiếp

tục đẩy mạnh ở các nước Tây Âu. Các nghiên cứu này hướng vào xây dựng mô hình và

chiến lược dạy học theo nhóm hợp tác một cách có hiệu quả. Chúng ta có thể kể đến các

công trình nghiên cứu tiêu biểu như Brown và Palincsar năm 1989, Rosenshine, Meister

năm 1994, Slavin năm 1990 và Renkl năm 1995. Các Ông cho rằng dạy học nhóm hớp

tác sẽ tạo lập và cải thiện những mối quan hệ xã hội giữa các thành viên, với những đặc

thù xã hội và phẩm chất cá nhân.

Ở các nước xã hội chủ nghĩa, tập thể luôn được xem là môi trường để thực hiện

mục tiêu giáo dục con người phát triển toàn diện. C. Mác khẳng định: “Chỉ có trong cộng

đồng cá nhân mới có được những phương tiện để phát triển toàn diện những năng khiếu

của mình và do đó, chỉ có trong cộng đồng mới có tự do cá nhân”. Bằng việc đánh giá

cao vai trò của tập thể, các nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng, giáo dục

con người trong tập thể là một nguyên lý cơ bản của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa.

Tiêu biểu là ở Ba Lan, đã tiến hành nghiên cứu về hình thức dạy học nêu vấn đề

theo hình thức hợp tác nhóm với qui mô lớn vào những năm 1950-1960, với các công

trình nghiên cứu của Bozdanxky, Rot, Kupixevich, Palatopxky… các tác giả đều khẳng

định: Dạy học nêu vấn đề theo hình thức hợp tác nhóm có hiệu quả hơn hẳn so với dạy

học nêu vấn đề ở lớp hoặc theo cá nhân. Trong cuốn chuyên khảo “Dạy học nêu vần đề”

Ôkôn, V. đã tiến hành tổng kết các hình thức và các giai đoạn dạy học theo nhóm, mặt

khác cũng chỉ rõ việc tổ chức dạy học nhóm sẽ được diễn ra như thế nào trong hoàn cảnh

cụ thể tương ứng với mục đích môn học, tiết học và vào tài nghệ sư phạm của giáo viên

Hiện nay, vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh, lấy học sinh làm trung tâm

trở thành một trong những phương hướng của cải cách giáo dục ở nước ta. Và một trong

những phương pháp được xếp vào các phương pháp giáo dục theo hướng lấy học sinh

làm trung tâm có hiệu quả đó là hình thức tổ chức hoạt động nhóm. Tuy nhiên, việc vận

dụng tổ chức dạy học theo nhóm sao cho có hiệu quả trong một môn học cụ thể, đặc biệt

là môn học lịch sử đòi hỏi phải có sự tiếp tục nghiên cứu. Theo hướng này, ở Việt Nam

cũng đã có một số công trình nghiên cứu như:

Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” do Giáo sư Phan Ngọc Liên ( chủ biên)

đã trình bày về lý luận, quan niệm tư tưởng, nghiệp vụ sư phạm, bài học lịch sử, hình

thành tri thức lịch sử cho học sinh…Bên cạnh đó, cũng đã đề cập đến hệ thống các

phương pháp dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông trong đó có khái quát về hình

thức tổ chức thảo luận nhóm, hoạt động nhóm.

Cuốn “Các con đường và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường

phổ thông” - GS Nguyễn Thị Côi cũng đã đi sâu gợi mở các con đường và biện pháp

nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông, tác giả đã trình bày hình

thức, cách tổ chức hoạt động theo nhóm trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính tích

cực của học sinh.

Đặc biệt là cuốn “Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường

trung học phổ thông” do Nguyễn Văn Cường, Bernd Meier nghiên cứu cũng đã trình bày

về thực trạng dạy học hiện nay và đề ra các hình thức dạy học tiên tiến trong đó có hình

thức tổ chức hoạt động nhóm, tác giả đã viết rất cụ thể về cơ sở lý luận của vấn đề nghiên

cứu, lý luận về kĩ năng học tập theo nhóm, trình bày về ưu và nhược điểm của hình thức

dạy nhóm, nêu ra các mô hình nhóm được áp dụng giảng dạy ở trường phổ thông sao có

hiệu quả, cách thức tiến hành thảo luận nhóm…

Cùng với đó, tác giả Thái Duy Tuyên đi sâu nghiên c ứu vấn đề về phương pháp

dạy học, trong cuốn sách “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới”. Trên cơ sở

khái quát về bản chất, đặc điểm, ý nghĩa của dạy học nhóm, ông đã đề xuất qui trình tổ

chức dạy học theo hình thức tổ chức hoạt động nhóm .

Ngoài ra, còn có luận văn “Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học phần lịch sử

thế giới cận đại lớp 10 trường THPT ( Chương trình chuẩn”), Luận văn Thạc sĩ Giáo dục

học, Đại học Sư phạm Huế cũng đã tìm hiểu về hình thức dạy học theo nhóm trong dạy

học lịch sử thế giới thời cận đại sao cho có hiệu quả, những kiến thức cơ bản có thể áp

dụng hình thức nhóm để giảng dạy ra sao và cách thực hiện như thế nào. Hay các bài viết

“Dạy học theo nhóm- phương pháp dạy học tích cực” của tác giả Nguyễn Trọng Sửu,

đăng trên tạp chí Giáo dục , số 173 (2007), tr 21-23. Bài viết “Hoạt động nhóm trong giờ

lên lớp môn lịch sử ở trường THPT: thực trạng và hướng giải quyết” của tác giả Trần

Quốc Tuấn, số 225 (2009), tr 32-34…

Như vậy, đã có một số công trình nghiên cứu về việc vận dụng dạy học theo nhóm

trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông ở nhiều mức độ khác nhau. Song chưa có công

trình nào giải quyết một cách cụ thể, đầy đủ về phương pháp dạy học theo nhóm trong

dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp 10 ( Chương trình

chuẩn) ở trường THPT. Đề tài mà chúng tôi nghiên cứu sẽ cố gắng làm rõ nhiệm vụ mà

các công trình trên chưa giải quyết.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học

lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp 10 (Chương trình Chuẩn) ở

trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng.

3.2 Phạm vi nghiên cứu

Tổ chức việc dạy học theo nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến

giữa thế kỷ XIX, lớp 10 (Chương trình Chuẩn) ở trường THPT trên địa bàn TP. Đà Nẵng.

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu cách tổ chức hoạt động theo nhóm trong dạy học ở trường THPT nói

chung và việc áp dụng hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến

giữa thế kỷ XIX nói riêng, góp phần tạo hứng thú, say mê học tập cho học sinh, nhằm

nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ của đề tài là:

- Tìm hiểu về cơ sở lý luận hoạt động nhóm

- Xác định nội dung chính của phần lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ

XIX.

- Tiến hành điều tra cơ bản về việc tổ chức dạy học theo nhóm trong dạy học lịch

sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp 10 (Chương trình Chuẩn) ở trường

THPT trên địa bàn TP. Đà Nẵng

- Đưa ra các hình thức và biện pháp để tổ chức dạy học theo nhóm trong dạy học

lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX.

- Tiến hành thực nghiệm giáo dục để kiểm tra, đánh giá tính khả thi của đề tài.

5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu

5.1. Nguồn tư liệu nghiên cứu

Để tài được hình thành trên cơ sở nhiều nguồn tư liệu khác nhau. Tuy nhiên tư liệu

thành văn đóng một vai trò quan trọng. Đó là các tác phẩm nghiên cứu về lịch sử, phương

pháp dạy học lịch sử, các văn kiện Đảng, sách báo tạp chí, tài liệu mạng…

5.2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận: để đảm bảo về mặt tư tưởng, trong quá trình nghiên cứu vấn đề

này chúng tôi trên lập trường sử học Macxit, nghiên cứu theo quan điểm duy vật lịch sử

và duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mac – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Dựa trên cơ

sở nghiên cứu lý luận tâm lý giáo dục, phương pháp dạy học lịch sử

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: kết hợp phương pháp lịch sử và phương pháp

logic; sưu tầm, lựa chọn, sắp xếp tài liệu tham khảo cần thiết cho đề tài; so sánh, đối

chiếu và chọn lọc những tài liệu có nội dung chính xác, khách quan, phù hợp với chương

trình và đối tượng nhân thức của học sinh THPT để đưa vào đề tài.

- Phương pháp điều tra cơ bản: Tiến hành điều tra tình hình tổ chức hoạt động nhóm

trong dạy học lịch sử của giáo viên ở các trường phổ thông và điều tra nhận thức của học

sinh THPT qua hệ thống câu hỏi trắc nghiệm.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm:

+ Tiến hành giảng dạy thực nghiệm toàn phần và đối chứng ở các lớp 10, THPT.

+ Trên cơ sở các tiết giảng thực nghiệm giáo dục, kiểm tra kết quả bằng trắc nghiệm

giáo dục và rút ra kết luận.

6. Đóng góp của đề tài

- Nghiên cứu cơ sở lý luận tổ chức hoạt động nhóm là nguồn tư liệu cho học sinh,

sinh viên tham khảo.

- Xác định kiến thức cơ bản để thiết kế các hình thức tổ chức nhóm trong dạy học

lịch sử Việt nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX ở trường THPT (Chương trình

chuẩn).

- Xây dựng các biện pháp, mô hình nhóm trong dạy học lịch sử có hiệu quả, có thể

làm tư liệu tham khảo cho giáo viên THPT.

7. Bố cục của khóa luận

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của khóa

luận gồm có 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch

sử ở trường THPT.

Chương 2: Các hình thức tổ chức hoạt động nhóm thường được vận dụng trong dạy hoc

khóa trình lịch sử Việt Nam (từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX), lớp 10 (Chương trình

chuẩn), ở trường THPT.

Chương 3: Một số hình thức và biện pháp để tiến hành giảng dạy bằng hoạt động nhóm

trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX, lớp 10( Chương trình

chuẩn) ở trường THPT.