Tổ chức hoạt động ngoại khóa về các kiến thức

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

…………..o0o…………..

NGUYỄN TIẾN VINH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA

VỀ CÁC KIẾN THỨC “ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG” - VẬT LÝ 11

THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

…………..o0o…………..

NGUYỄN TIẾN VINH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA

VỀ CÁC KIẾN THỨC “ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƯỜNG” - VẬT LÝ 11

THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí

Mã số: 60.14.0111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS: PHẠM XUÂN QUẾ

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,

các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn này là trung thực

và chưa từng công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Tiến Vinh

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin chân thành cảm ơn

Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Ban chủ nhiệm, quý thầy, cô giáo khoa

Vật lí trƣờng Đại học Sƣ Phạm Thái Nguyên và quý thầy, cô giáo trực tiếp

giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.

Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng các thầy, cô giáo

Bộ môn Vật lí Trƣờng THPT Tân Yên 1 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong

suốt thời gian tác giả thực hiện thực nghiệm sƣ phạm tại trƣờng.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy hƣớng dẫn:

PGS. TS Phạm Xuân Quế đã hƣớng dẫn, giúp đỡ tận tình trong suốt thời gian

nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tác giả cảm ơn tập thể lớp Cao học Vật lý khóa 19 đã giúp đỡ, đóng

góp nhiều ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn.

Cuối cùng xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, ngƣời thân, bạn bè,

đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2013

Tác giả

Nguyễn Tiến Vinh

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

THPT Trung học phổ thông

TN Thí nghiệm

GV Giáo viên

HS Học sinh

DCTNĐG Dụng cụ thí nghiệm đơn giản

TNVL Thí nghiệm Vật lý

PPDH Phƣơng pháp dạy học

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

iv

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.............................................................................................................i

1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .....................................................................3

3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề mà đề tài quan tâm..............................................3

4. Giả thuyết khoa học của đề tài .......................................................................5

5. Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài ....................................................................5

6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.....................................................................5

8. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài......................................................................7

9. Đóng góp của luận văn...................................................................................8

10. Nội dung luận văn:.......................................................................................8

NỘI DUNG ......................................................................................................10

CHƢƠNG 1: ....................................................................................................10

CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ VẬT LÍ .....................10

Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG.............................................................................10

1.1. Vị trí, tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong dạy học ở trƣờng phổ

thông.................................................................................................................10

1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức

dạy học ở trƣờng phổ thông .............................................................................10

1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí .............................................11

1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa...................................................12

1.3. Nội dung, các hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học ngoại khóa về

vật lí..................................................................................................................13

1.3.1. Nội dung ngoại khóa về vật lí ................................................................13

1.3.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí .......................................14

1.3.3. Phƣơng pháp dạy học hoạt động ngoại khóa vật lí................................21

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

v

1.4. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí.....................................24

1.5 Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ TN đơn giản (DCTNĐG) trong

dạy học vật lí ở trƣờng phổ thông ....................................................................26

1.5.1. DCTNĐG tự làm trong dạy học vật lí ở trƣờng phổ thông. ..................26

1.5.2. Một số yêu cầu đối với dụng cụ TN đơn giản tự làm. ...........................27

1.5.3. Các khả năng sử dụng các DCTNĐG tự làm trong dạy học vật lí ở

trƣờng phổ thông..............................................................................................27

1.5.4. TN vật lí (TNVL) ở nhà với tƣ cách là một loại bài làm mà GV giao

cho từng HS hoặc nhóm HS thực hiện ở nhà...................................................28

1.6. Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong

dạy học ngoại khóa vật lí .................................................................................29

1.6.1. Tính tích cực của học sinh trong hoạt động học tập ..............................29

1.6.2. Năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động học tập.......................32

1.6.3. Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong

dạy học ngoại khóa vật lý.................................................................................35

CHƢƠNG 2......................................................................................................38

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ VẬT LÍ VỀ CÁC KIẾN THỨC

“ĐIỆN TÍCH - ĐIỆN TRƢỜNG” CHO HỌC SINH LỚP 11 THPT .............38

2.1. Mục tiêu dạy học mà học sinh cần đạt đƣợc khi học về “Điện tích - Điện

trƣờng” ở lớp 11 THPT ...................................................................................38

2.1.1. Mục tiêu về kiến thức.............................................................................38

2.1.2. Mục tiêu về kĩ năng................................................................................39

2.1.3. Mục tiêu phát triển tƣ duy......................................................................40

2.2. Các thí nghiệm cần tiến hành trong quá trình dạy học về “Điện tích - Điện

trƣờng” ............................................................................................................40

2.3. Tìm hiểu tình hình dạy và học về “Điện tích - Điện trƣờng” ở lớp 11

THPT................................................................................................................41

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

vi

2.3.1. Mục đích điều tra ...................................................................................41

2.3.2. Phƣơng pháp điều tra .............................................................................41

2.3.3. Đối tƣợng điều tra ..................................................................................41

2.3.4. Kết quả điều tra ......................................................................................42

2.3.5. Nguyên nhân của những sai lầm của học sinh và một số giải pháp khắc

phục ..................................................................................................................47

2.4. Xây dựng quy trình hoạt động ngoại khoá về “Điện tích - Điện trƣờng” ở

lớp 11 THPT.....................................................................................................49

2.4.1. Ý định sƣ phạm chung khi xây dựng quy trình tổ chức hoạt động ngoại

khóa ..................................................................................................................49

2.4.2. Nội dung của hoạt động ngoại khóa về ứng dụng kĩ thuật của kiến thức

“Điện tích-Điện trƣờng”...................................................................................52

2.4.3. Các thí nghiệm mà giáo viên đã nghiên cứu, chế tạo và dự kiến giao

cho học sinh trong nội dung của hội vui vật lí về “Điện tích-Điện trƣờng” ...53

2.4.4. Hình thức và phƣơng pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa ....................70

2.4.4.1. Hình thức tổ chức................................................................................70

2.4.4.2. Phƣơng pháp dạy học..........................................................................72

2.4.5. Dự kiến những khó khăn mà học sinh gặp phải trong khi thực hiện

nhiệm vụ và phƣơng pháp hƣớng dẫn học sinh ...............................................78

CHƢƠNG 3......................................................................................................84

THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM...........................................................................84

3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm .........................................................84

3.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm ..........................................84

3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm..........................................................84

3.4. Phân tích diễn biến và đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm................85

3.4.1. Phân tích diễn biến của các hoạt động ngoại khóa trong quá trình thực

nghiệm sƣ phạm ...............................................................................................85

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

vii

3.4.2. Sơ bộ đánh giá tính khả thi của quy trình đã lập..................................101

3.4.3. Sơ bộ đánh giá hiệu quả của hoạt động ngoại khóa.............................103

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3...............................................................................105

KẾT LUẬN CHUNG CỦA LUẬN VĂN .....................................................106

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nhân loại đã bƣớc sang thế kỉ 21- thế kỉ của khoa học và công nghệ

phát triển. Những thành tựu to lớn của khoa học và công nghệ đóng vai trò

ngày càng đáng kể trong đời sống xã hội. Để bắt kịp nhịp sống của thế giới và

tránh không bị tụt hậu quá xa đòi hỏi các quốc gia phải nỗ lực không ngừng.

Cùng với nhịp phát triển chung của thế giới và để đạt mục tiêu xây dựng

thành công chủ nghĩa xã hội, nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì tiến hành CNH -

HĐH đất nƣớc. Điều đó đòi hỏi nƣớc ta phải có nguồn nhân lực có trình độ

cao và có khả năng thích ứng tốt. Chính vì vậy mà Đảng ta đã đƣa ra chiến

lƣợc “giáo dục là quốc sách hàng đầu” (Cƣơng lĩnh 1991) và yêu cầu phải đổi

mới trong giáo dục một cách toàn diện cả về phƣơng pháp và nội dung. Do

vậy, việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông hiện nay là mục

tiêu hàng đầu để đáp ứng yêu cầu của xã hội.

Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nƣớc ta đã có những biện

pháp tích cực và hữu hiệu nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học. Nghị quyết

Trung ƣơng II khóa IX đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp giáo dục

và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy

sáng tạo của ngƣời học, từng bƣớc áp dụng các phƣơng pháp tiên tiến và

phƣơng tiện hiện đại và quá trình dạy và học, đảm bảo điều kiện và thời gian

tự học, tự nghiên cứu cho học sinh nhất là sinh viên…”

Vật lí học là một môn học bắt buộc trong hệ thống các môn học của nhà

trƣờng phổ thông ở nƣớc ta hiện nay. Yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy và học

trong nhà trƣờng phổ thông trong đó yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy và học

đối với môn vật lí là điều tất yếu. Do đặc thù của vật lí học là môn khoa học

thực nghiệm nên một trong những khâu quan trọng của quá trình đổi mới

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

2

phƣơng pháp dạy học vật lý là tăng cƣờng các hoạt động thực nghiệm của học

sinh trong quá trình học tập. Vì vậy, việc đƣa thí nghiệm vào dạy học đã làm

cho học sinh tiếp cận với con đƣờng nghiên cứu khoa học của các nhà khoa học

và tiếp thu các kiến thức một cách nhanh chóng, dễ dàng hơn. Thông qua thí

nghiệm vật lý, học sinh sẽ đƣợc rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, giáo dục tổng hợp,

hình thành tƣ duy sáng tạo và tinh thần làm việc tập thể. Thông qua việc tiến

hành thí nghiệm, học sinh đƣợc làm quen với phƣơng pháp nghiên cứu khoa

học, có một số kĩ năng sử dụng các máy móc thiết bị cơ bản làm cơ sở cho việc

sử dụng những công cụ trong công việc cũng nhƣ trong cuộc sống.

Qua điều tra thực tế, chúng tôi thấy: Việc dạy và học theo chƣơng trình

mới đã có nhiều ƣu điểm. Tuy nhiên, dạy học nội khoá vẫn còn rất nặng nề,

chƣa kích thích đƣợc sự hứng thú học tập và chƣa phát triển đƣợc năng lực

sáng tạo của học sinh. Do vậy, để đạt đƣợc mục tiêu đã đề ra của nền giáo

dục, cần phải đa dạng hoá các hình thức tổ chức hoạt động học tập của học

sinh, và cần phải khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động ngoài giờ lên

lớp (hay hoạt động ngoại khoá). Đây là một hình thức dạy học mang lại hiệu

quả cao nhƣng hiện nay chƣa đƣợc chú trọng ở các trƣờng phổ thông nƣớc ta.

Nó không những giúp học sinh củng cố các kiến thức đã học ở nội khoá mà

còn giúp đào sâu, mở rộng kiến thức, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học

sinh. Đây là những điều mà nội khoá làm chƣa tốt do điều kiện thời gian,

phƣơng tiện dạy học hay do sức ép thi cử.

Qua quá trình nghiên cứu sách giáo khoa vật lí 11, chúng tôi nhận thấy

kiến thức về Điện tích - điện trƣờng có nhiều ứng dụng trong đời sống và kĩ

thuật. Đặc biệt, ứng dụng lý thuyết về tĩnh điện học có thể giải thích rất nhiều

hiện tƣợng hay gặp trong cuộc sống hàng ngày, dễ quan sát và đƣợc áp dụng

nhiều trong khoa học kĩ thuật, trong đời sống nhƣ: tĩnh điện và những tác hại

trong sản xuất-cách khắc phục, công nghệ sơn tĩnh điện, công nghệ máy in,

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://lrc.tnu.edu.vn/

3

thiết bị lọc bụi tĩnh điện, ứng dụng của tụ điện… Trong dạy học nội khóa đã

đƣợc trang bị một số thiết bị thí nghiệm tối thiểu về tĩnh điện học, nhƣng qua

điều tra chúng tôi nhận thấy với nhiều lí do khác nhau, các giáo viên chƣa

khai thác, tận dụng đƣợc hết khả năng của các thiết bị thí nghiệm này trong

dạy học. Có giáo viên sử dụng các thiết bị này trong dạy học nhƣng chƣa

nghiên cứu để đƣa thí nghiệm vào giảng dạy theo hƣớng tổ chức hoạt động

nhận thức cho học sinh. Việc tổ chức dạy học nhằm giúp học sinh có thể vận

dụng kiến thức đã đƣợc học về Điện tích-Điện trƣờng vào thực tế còn nhiều

hạn chế. Do vậy, trong học nội khóa, học sinh không có cơ hội đƣợc rèn

luyện các kĩ năng, các thao tác làm thí nghiệm, cũng nhƣ việc hình thành kiến

thức một cách máy móc, không có sự liên hệ, dễ dẫn đến sai lầm, hay không

có sự hứng thú, tích cực trong học tập và không đƣợc rèn luyện tƣ duy sáng

tạo. Chính vì những lí do đó mà chúng tôi đã chọn đề tài: “Tổ chức hoạt

động ngoại khóa về các kiến thức “Điện tích-Điện trường” - Vật lí 11 theo

hướng phát huy tính tích cực, năng lực sáng tạo của học sinh”, với mong

muốn góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học vật lí ở trƣờng THPT.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Nghiên cứu nội dung và quy trình tổ chức hoạt động ngoại khoá về ứng

dụng kỹ thuật của các kiến thức về “Điện tích - Điện trƣờng” cho học sinh

lớp 11 nhằm phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học

sinh, đồng thời góp phần củng cố, đào sâu, mở rộng các kiến thức đã học

trong nội khoá.

3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề mà đề tài quan tâm

Hoạt động ngoại khoá là một hình thức dạy học có thể giúp học sinh có

kết quả cao hơn trong học tập và góp phần hoàn thiện nhân cách cho các em.

Chính vì vậy mà hoạt động ngoại khoá đã đƣợc chú trọng nghiên cứu và thực