Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí 10 ở trường trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA ĐỊA LÍ

PHAN THỊ THANH THƠ

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA

TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở 0TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ

KHÓA 14 (2014-2018)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ĐÀ NẴNG, NĂM 2018

`ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA ĐỊA LÍ

PHAN THỊ THANH THƠ

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA

TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ

KHÓA 14 (2014-2018)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: PGS.TS ĐẬU THỊ HÒA

ĐÀ NẴNG, NĂM 2018

LỜI CẢM ƠN

Khóa luận này được hoàn thành tại Bộ môn phương pháp dạy học môn

Địa lí, Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến cô giáo: PGS.TS Đậu

Thị Hòa, người đã tận tình hướng dẫn,giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên

cứu, thực hiện khóa luận.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô trong tổ phương pháp

giảng dạy Khoa Địa lí đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn

thành khóa luận .

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, quý Thầy (Cô) và các em học

sinh trường THPT Thái Phiên, tỉnh Quảng Nam đã tạo điều kiện cho tôi tiến

hành điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm và tạo mọi điều kiện thuận lợi

cho tôi hoàn thành khóa luận.

Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn các thành viên trong gia đình, bạn bè,

đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.

Đà Nẵng, ngày 23 tháng 04 năm 2018

Tác giả khóa luận

Phan Thị Thanh Thơ

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................2

4. Lịch sử nghiên cứu ....................................................................................................2

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .................................................................3

6. Cấu trúc đề tài............................................................................................................6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT

ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .................................7

1.1. Định hướng cơ bản về đổi mới dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông

.........................................................................................................................................7

1.2. Hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ở trường phổ thông theo định

hướng phát triển năng lực ............................................................................................9

1.2.1. Khái niệm về hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí...............................9

1.2.1.1. Hoạt động ngoại khóa .................................................................................9

1.2.1.2. Hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí trong trường phổ thông .......10

1.2.2. Mục tiêu, nội dung và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong

dạy học Địa lí ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực....11

1.2.2.1. Mục tiêu của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí ở trường

THPT theo hướng phát triển năng lực....................................................................11

1.2.2.2. Nội dung và các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí

Trung học phổ thông nói chung và lớp 10 nói riêng ..............................................12

1.2.2.3. Các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí THPT.................13

1.2.2.4. Đặc trưng của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí Trung

học phổ thông..........................................................................................................14

1.3. Khái niệm năng lực và vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành năng lực

cho học sinh ..................................................................................................................15

1.3.1. Khái niệm về năng lực ....................................................................................15

1.3.2. Vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành các năng lực cho học sinh .......16

1.4. Chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 10 Trung học phổ thông ................18

1.5. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 10 THPT ...............................................21

1.5.1. Đặc điểm về sự phát triển thể chất .................................................................21

1.5.2. Đặc điểm về hoạt động học tập.......................................................................21

1.5.3. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ ..................................................................21

1.5.4. Sự phát triển của tự ý thức .............................................................................22

1.6. Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ở trường

Trung học phổ thông ...................................................................................................23

1.6.1. Khảo sát điều tra về mục đích tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học

Địa lý 10 Trung học phổ thông.................................................................................23

1.6.1.1. Mục đích khảo sát......................................................................................23

1.6.1.2. Đối tượng khảo sát ....................................................................................23

1.6.1.3. Thời gian khảo sát .....................................................................................23

1.6.1.4. Phương pháp khảo sát ...............................................................................23

1.6.2. Kết quả khảo sát về nhận thức của giáo viên và học sinh về vấn đề tổ chức

hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông....................23

1.6.2.1. Nhận thức của giáo viên về vấn đề tổ chức hoạt động ngoại khóa trong

dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông .................................................................23

1.6.2.2. Nhận thức của học sinh về hoạt động ngoại khóa Địa lý 10.....................25

1.6.3. Kết quả khảo sát về tình hình tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy

học Địa lí 10 các trường Trung học phổ thông .......................................................26

1.6.4. Các điều kiện thuận lợi và khó khăn trong tổ chức hoạt động ngoại khóa

Địa lí lớp 10 ở các trường Trung học phổ thông.....................................................28

1.6.4.1. Thuận lợi....................................................................................................28

1.6.4.2. Khó khăn....................................................................................................29

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1..............................................................................................30

CHƯƠNG 2: CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG

DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC.........31

2.1. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định

hướng phát triển năng lực ..........................................................................................31

2.1.1. Mục tiêu tổng quát ..........................................................................................31

2.1.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................................33

2.1.2.1. Mục tiêu về kiến thức .................................................................................33

2.1.2.2. Mục tiêu về kĩ năng....................................................................................33

2.1.2.3. Mục tiêu về thái độ ....................................................................................35

2.2. Các nguyên tắc tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo

định hướng phát triển năng lực..................................................................................35

2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tăng cường các hoạt động học tập và hoạt động trải

nghiệm sáng tạo nhằm phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh.................35

2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp trong mục tiêu, nội dung các hoạt động

ngoại khóa Địa lí 10..................................................................................................35

2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo thầy là người thiết kế trò là người thi công ................36

2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính cân đối của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa

trong chương trình môn Địa lí 10 ............................................................................36

2.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định

hướng phát triển năng lực ..........................................................................................36

2.3.1. Giai đoạn 1: Chuẩn bị .................................................................................38

2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động ngoại khóa

trong dạy học Địa lí 10 ..........................................................................................39

2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả hoạt động của học sinh tham gia hoạt

động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10..............................................................39

2.3.4. Thiết kế mẫu kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí

10 theo định hướng phát triển năng lực...............................................................41

2.4. Thiết kế một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định

hướng phát triển năng lực ..........................................................................................44

2.4.1. Tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề .......................................44

2.4.1.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................44

2.4.1.2. Các điều kiện để tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề.........44

2.4.1.3. Quy trình tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề ....................45

2.4.1.4. Ví dụ minh họa về tổ chức hoạt động khảo sát điều tra địa phương theo

chủ đề......................................................................................................................50

2.4.2. Tổ chức hoạt động tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát

triển năng lực ............................................................................................................54

2.4.2.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................54

2.4.2.2. Các điều kiện trong tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định

hướng phát triển năng lực ......................................................................................54

2.4.2.3. Quy trình tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng

phát triển năng lực..................................................................................................55

2.4.2.4. Ví dụ minh họa về tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định

hướng phát triển năng lực ......................................................................................60

2.4.3. Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với sự hỗ trợ của

Website .......................................................................................................................64

2.4.3.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................64

2.4.3.2. Các điều kiện trong tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp Địa lí 10 với sự

hỗ trợ của Website ..................................................................................................65

2.4.3.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp môn Địa lí lớp 10 với sự hỗ

trợ của Website .......................................................................................................66

2.4.3.4. Ví dụ minh họa tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với

sự hỗ trợ website.....................................................................................................71

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2..............................................................................................75

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..............................................................77

3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm....................................................77

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.....................................................................77

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ....................................................................77

3.2. Nội dung thực nghiệm..........................................................................................77

3.3. Tổ chức thực nghiệm............................................................................................77

3.3.1. Đối tượng tham gia và địa bàn thực nghiệm.................................................77

3.3.2. Phương pháp đánh giá thực nghiệm ............................................................78

3.3.2.1. Cách thức đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................................78

3.4.2.2. Kết quả định tính ......................................................................................79

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3..............................................................................................88

KẾT LUẬN ..................................................................................................................89

1. Kết luận ....................................................................................................................89

2. Một số đề xuất khuyến nghị....................................................................................90

2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo ........................................................................90

2.2. Đối với khoa Địa lí ở các trường Đại học sư phạm..........................................90

2.3. Đối với các Sở Giáo dục và đào tạo...................................................................90

2.4. Đối với các trường THPT ..................................................................................90

2.5. Đối với giáo viên môn Địa lí ở các trường Trung học phổ thông....................91

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................92

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

BĐKH

CNTT

ĐC

ĐLĐP

GV

KN

KSĐT

HS

HĐNK

NK

NNK

NL

TN

THPT

Tp

Biến đổi khí hậu

Công nghệ thông tin

Đối chứng

Địa lí địa phương

Giáo viên

Kỹ năng

Khảo sát điều tra

Học sinh

Hoạt động ngoại khóa

Ngoại khóa

Những người khác

Năng lực

Thực nghiệm

Trung học phổ thông

Thành phố

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Kết quả khảo sát về nhận thức của GV về sự cần thiết của việc tổ chức

các HĐNK trong dạy học môn Địa lý lớp 10 ............................................24

Bảng 1.2. Kết quả khảo sát về sở thích của HS khi tham thực hiện các HĐNK Địa

lí 10 ...............................................................................................................25

Bảng 1.3. Kết quả khảo sát tình hình tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10

THPT của GV..............................................................................................26

Bảng 2.1. Một số NL chung cần hình thành và phát triển cho HS trong tổ chức

HĐNK Địa lí lớp 10 THPT.........................................................................31

Bảng 2.2. Một số năng lực chuyên biệt cần hình thành và phát triển cho HS trong

tổ chức HĐNK Địa lí lớp 10 THPT ...........................................................32

Bảng 2.3. Mức độ cần đạt về các KN học tập của HS trong tổ chức HĐNK môn

Địa lí lớp 10..................................................................................................34

Bảng 2.4. Nội dung và công cụ đánh giá kết quả thực hiện HĐNK Địa lí 10 THPT

của HS ..........................................................................................................40

Bảng 2.5. Cách cho điểm và xếp loại đánh giá theo các mức độ của các tiêu chí HS

đạt được trong Rubric ................................................................................41

Bảng 2.6. Rubric đánh giá quá trình hoạt động KSĐT ĐLĐP theo chủ đề...........47

Bảng 2.7. Rubric đánh giá sản phẩm hoạt động KSĐT của HS .............................48

Bảng 2.8. Rubric đánh giá NL giải quyết vấn đề của HS trong hoạt động KSĐT

địa phương theo chủ đề. .............................................................................49

Bảng 2.9. Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS khi thực hiện KSĐT

địa phương theo chủ đề ..............................................................................49

Bảng 2.10. Rubric đánh giá quá trình hoạt động tham quan..................................57

Bảng 2.11. Rubric đánh giá phẩm hoạt động tham quan của HS...........................58

Bảng 2.12. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện hoạt

động tham quan ..........................................................................................58

Bảng 2.13. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS trong hoạt động

tham quan....................................................................................................59

Bảng 2.14: Rubric đánh giá quá trình HĐNK Địa lí 10 của HS học tập với sự hỗ

trợ củaWebsite ............................................................................................69

Bảng 2.15. Rubric đánh giá sản phẩm HĐNK Địa lí 10 của HS với sự hỗ trợ của

Website.........................................................................................................69

Bảng 2.16. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện HĐNK

với sự hỗ trợ củaWebsite............................................................................70

Bảng 2.17. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ

thống ứng dụng CNTT và truyền thông của HS......................................71

Bảng 3.1. Bảng tiêu chí Cohen để đánh giá mức độ ảnh hưởng (ES) của hoạt

động TN........................................................................................................79

Bảng 3.2. Kết quả đánh giá NL tự học của HS lớp TN 10/1....................................79

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4

trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..........80

Bảng 3.4. Kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1....................81

Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1 và

lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng

Nam ..............................................................................................................82

Bảng 3.6. Tầng số điểm của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường Thái Phiên,

huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam........................................................82

Bảng 3.7. So sánh điểm trung bình và các thông số thống kê của lớp TN 10/1 và

lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng

Nam. .............................................................................................................83

Bảng 3.8. Kết quả đánh giá NL tự học của học sinh lớp TN 10/8 của Trường

THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. ......................84

Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học trong quá trình thực hiện tổ chức

HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 với sự hỗ trợ của Website của 2 lớp

TN 10/8 và ĐC 10/7.....................................................................................85

Bảng 3.10. Kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ website của lớp TN

10/8 ...............................................................................................................85

Bảng 3.11. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ

thống ứng dụng CNTT của 2 lớp TN và ĐC ............................................86

Bảng 3.12. Tầng số điểm của lớp TN 10/8 và lớp ĐC 10/7 THPT Thái Phiên,

huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam........................................................87