Tình hình sâu hại rau, một số đặc điểm sinh học, sinh thái loài sâu đục quả maruca testulalis

1. Më §ÇU

1.1. §ÆT VÊN §£

C©y ®Ëu cove Phaseolus vulgaris L. vµ c©y ®Ëu ®òa Vigna unguiculatµ

L.spp Cylindrica L. Verde thuéc hä ®Ëu - Fabaceae lµ nh÷ng c©y rau chiÕm vÞ

trÝ kh¸ quan träng trong ®êi sèng cña con ng−êi. Qu¶ ®Ëu cove ®−îc sö dông

lµm rau xanh giµu dinh d−ìng cho con ng−êi trong b÷a ¨n hµng ngµy. H¹t ®Ëu

cã hµm l−îng pr«tein vµ tinh bét cao, dïng lµm thøc ¨n tÕt cho ng−êi vµ gia

sóc Thµnh phÇn h¹t chøa: n−íc 13%; tro 3.5%; cellulose 2.8%; lipit l.52%;

dÉn xuÊt kh«ng pr«tein 59.15% vµ pr«tein 19.98%. §Æc biÖt mÇm h¹t ®Ëu

cove rÊt giµu pr«tein, hµm l−îng cña nã cã thÓ lªn tíi 44.50% (§−êng Hång

DËt, 2002) [5].

§Ëu ®òa lµ mét trong 10 lo¹i rau quan träng nhÊt ê vïng §«ng Nam ¸,

§µi Loan, miÒn nam Trung Quèc vµ B¨ngladesh (TrÇn Kh¾c Thi, TrÇn Ngäc

Hïng, 2002) ~20]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy long ®Ëu ®òa cung cÊp

cho c¬ thÓ 329 cao. Trong thµnh phÇn ho¸ häc cña ®Ëu ®òa n−íc chiÕm 14%;

pr«tein 23.7%; lipit 2.O%; glucid 51.9%; cellulose 4.3%; tro 4.1%. Qu¶ non

®Ëu ®òa: chÊt th« pr«tein 6.O%; lipit l.4%; glucid 37.5%; cellulose 36.0%...

(§−êng Hång DËt, 2002) [51. Ngoµi ra qu¶ ®Ëu ®òa cßn cã chøa c¸c axit min

quan träng nh−: cystine, lysine, methionine vµ nh÷ng Vitamin cÇn thiÕt cho c¬

thÓ con ng−êi nh−: A, Bl' C, . . . (Mai ThÞ Ph−¬ng Anh vµ ctv, 1996) [l].

Ngoµi viÖc h¹t vµ qu¶ ®Ëu ®ç ®−îc sö dông lµm thùc phÈm ra, c¸c bé

phËn nµy cßn ®−îc sö dông trong lÜnh vùc y häc, qu¶ vµ h¹t cã t¸c dông chèng

tÝch mì ë gan nªn sö dông tèt ®èi víi ng−êi bÞ bÖnh viªm gan m·n tÝnh, sö

dông ®èi víi mét sè bÖnh cã liªn quan ®Õn viÖc thiÕu Vitamin Bl ' ' ' dïng cho

ng−êi cao tuæi cã t¸c dông ®iÒu hoµ huyÕt ¸p.

Bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp vÒ m¸t dinh d−ìng vµ y häc, c©y hä ®Ëu cßn cã

nh÷ng ®ãng gãp quan träng vÒ mÆt trång trät trong c¬ cÊu gièng c©y trång.

§©y lµ nh÷ng c©y trång ng¾n ngµy, thÝch hîp víi viÖc trång xen, trång gèi,

yªu cÇu th©m canh kh«ng cao, cã t¸c dông c¶i t¹o vµ n©ng cao ®é ph× cho ®Êt

do bé phËn rÔ cña chóng cã kh¶ n¨ng céng sinh víi vi khuÈn nÕt sÇn ®Ó ®ång

ho¸ ni t¬ tù do trong kh«ng khÝ thµnh ®¹m h÷u c¬ mµ c©y cã thÓ sö dông

®−îc. Hµng n¨m, c©y hä ®Ëu ®Ó l¹i cho ®Êt tõ 200 - 300 kg N/ ha... lµ c©y

trång tr−íc rÊt tÕt cho c©y trång sau ( Lª V¨n CÈn, 1976) [3].

Song lÞch sö trång rau nãi chung ®· cho thÊy r»ng, nghÒ trång rau kh«ng

thÓ nµo tr¸nh khái sù ph¸ h¹i cña s©u h¹i "rau nµo, s©u Êy". Trªn mçi loµi c©y

trång hay mçi hä c©y trång th−êng cã mét tËp ®oµn s©u h¹i nhÊt ®Þnh, ®Æc

tr−ng cho loµi c©y ®ã. Sù ph¸ h¹i nghiªm träng nhÊt vµ cã ¶nh hëng s©u s¾c

nhÊt ®Õn môc ®Ých trång trät cña con ng−êi lµ sù tÊn c«ng trùc tiÕp vµo s¶n

phÈm thu ho¹ch. Theo kÕt qu¶ thèng kª ë nhiÒu n−íc trång ®Ëu ®ç, thiÖt h¹i

do s©u bÖnh g©y ra cã thÓ tõ 53% ®Õn 98% nÕu kh«ng tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p

phßng trõ.

§èi víi c©y ®Ëu rau th× ®èi t−îng g©y h¹i nghiªm träng nhÊt, ®−îc c¸c

nhµ khoa häc còng nh c¸c nhµ s¶n xuÊt quan t©m ®Õn nhiÒu lµ loµi s©u ®ôc

qu¶ ®Ëu ®ç (Maruca testulalis Geyer). Ngoµi ra cßn cã mét sè loµi s©u h¹i

quan träng kh¸c nh: s©u cuèn xÕp l¸, dßi ®ôc th©n, dßi ®ôc l¸, bä trÜ, nhÖn ®á,

bä xÝt xanh, . . . kÕt hîp cïng ph¸ h¹i trªn ruéng trång ®Ëu ®ç.

S©u ®ôc qu¶ ®Ëu ®ç (Maruca testulalis Geyer) cã thÓ g©y h¹i trªn hÇu hÕt

c¸c bé phËn cßn non cña c©y, ®Æc biÖt g©y h¹i nghiªm träng ®èi víi hoa vµ

qu¶ non. ViÖc phßng trõ chóng sÏ thùc sù khã kh¨n khi chóng ®· ®ôc s©u vµo

qu¶ hoa vµ Èn nÊp ë ®ã. Do vËy, ®Ó gãp phÇn lµm râ c¸c ®Æc tÝnh cña loµi s©u

®ôc qu¶ ®Ëu ®ç lµm c¬ së cho c«ng t¸c dù tÝnh dù b¸o vµ phßng trõ s©u h¹i

®−îc tÕt h¬n, n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, gãp phÇn b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ

thùc hiÖn ch¬ng tr×nh an toµn m«i tr−êng. §îc sù ph©n c«ng cña khoa N«ng

Häc, ngµnh B¶o VÖ Thùc VËt - Tr−êng §¹i Häc N«ng NghiÖp I Hµ Néi, d−íi

sù h−íng dÉn cña TS. §Æng ThÞ Dung - c¸n bé gi¶ng d¹y bé m«n C«n trïng,

chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: " T×nh h×nh s©u h¹i ®Ëu rau, mét sè ®Æc ®iÓm

sinh häc, sinh th¸i loµi s©u ®ôc qu¶ Maruca testulalis Geyer. (Pyralidae:

Lepidoptera) vô xu©n vµ xu©n hÌ 2004 t¹i Yªn Phong - B¾c Ninh ".

1.2. MôC §ÝCH CñA §Ò TµI

Nh÷ng sè liÖu nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh g©y h¹i vµ ®Æc tÝnh sinh häc, sinh

th¸i cña loµi Maruca testulahs Geyer trªn c©y ®Ëu rau vô xu©n vµ xu©n hÌ

2004 sÏ lµm c¬ së cho viÖc lùa chän biÖn ph¸p phßng trõ thÝch hîp, ®ång thêi

cung cÊp sè liÖu cho th«ng tin khoa häc.

1 3. Y£U CÇU CñA §Ò TµI

+ §iÒu tra thµnh phÇn s©u h¹i trªn c©y ®Ëu rau vô xu©n vµ xu©n hÌ 2004

t¹i Yªn Phong - B¾c Ninh.

+ Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc - sinh th¸i cña loµi s©u ®ôc qu¶

®Ëu rau M. testulahs: tËp tÝnh g©y h¹i, vÞ trÝ g©y h¹i, vßng ®êi, kÝch thíc c¸c

pha ph¸t dôc.

+ §iÒu tra diÔn biÕn mËt ®é cña loµi s©u ®ôc qu¶ M. testulahs trªn c©y

®Ëu rau.

+ X¸c ®Þnh sù ¶nh hëng cña thuèc ho¸ häc ®Õn mËt ®é s©u ®ôc qu¶ vµ s¬

bé h¹ch to¸n kinh tÕ cña tõng biÖn ph¸p

2. TæNG QUAN TµI LIÖU NGHI£N CøU

2.1. NH÷NG NGHI£N Có U NGOµI N−íc.

Nhãm ®Ëu rau lµ nh÷ng c©y trång quan träng ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi,

cã t¸c dông cung cÊp mét l−îng thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cho con

ng−êi, ®−îc coi lµ nguån cung cÊp pr«tein cho c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn

(Gethi vµ Khaemba, 1985; Alghali, 1991) [75] [77] vµ cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt

rÊt tèt cho c©y trång sau nh− lóa, ng«, . . . . Tuy nhiªn viÖc trång c©y ®Ëu rau

còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn sù cã mÆt vµ g©y h¹i cña

nhiÒu loµi dÞch h¹i (chñ yÕu lµ c«n trïng g©y h¹i).

Theo Bohec J. Le. (1982) [30], ë Ph¸p ®· ph¸t hiÖn ®−îc 20 loµi s©u h¹i

®Ëu cove. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¸c nhµ khoa häc ë vïng §«ng Nam ¸ vµ

Nam ¸ cho thÊy trªn ®Ëu ®òa cã 10 loµi s©u h¹i chÝnh [31]. Theo Waterhouse

(1998) [74] , trªn ®Ëu cove trång ë vïng §«ng Nam ¸ ®· ph¸t hiÖn ®−îc 13

loµi s©u h¹i thuéc 3 bé c«n trïng. Còng theo «ng ê tµi liÖu nµy, ë vïng §«ng

Nam ¸ ®· ghi nhËn cã 30 loµi s©u h¹i trªn ®Ëu ®òa thuéc 6 bé c«n trïng vµ sè

l−îng nµy ë tõng n−íc nh− sau: Campuchia vµ Myanma mçi n−íc cã 1 1 loµi,

Indonexia 15 loµi, Brunei 5 loµi (Ýt nhÊt), Malaysia 26 loµi, Lµo 10 loµi,

Singapore 17 loµi vµ Th¸i Lan 20 loµi. ë Ghana ®· x¸c ®Þnh ®−îc 7 loµi s©u

h¹i chÝnh trªn ®Ëu ®òa trong tæng sè h¬n 150 loµi c«n trïng g©y h¹i [51]. Theo

Campeli vµ W. Reed ( 1 986) [3 1 ] , ë Ên §é cã trªn 200 loµi s©u h¹i ®Ëu ®ç,

ë giai ®o¹n c©y con chóng c¾n chÕt c©y, lµm khuyÕt vµ gi¶m mËt ®é c©y. RÊt

nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy sù cã mÆt cña c¸c loµi s©u ®ôc qu¶ trªn c©y

®Ëu ®ç nh−: s©u ®ôc qu¶ Legumimvora glycinivorella vµ Etiella zinckenella lµ

2 trong sè 7 loµi s©u h¹i nghiªm träng trªn ®Ëu t−¬ng ë NhËt (Takashi

Kobayashi,1978) [68].

Trªn c©y ®Ëu ®ç ë mçi n−íc cã mét sè loµi s©u h¹i chÝnh kh¸c nhau..

Theo Hohmann vµ ctv (1982) [41], ë Braxin s©u h¹i chÝnh quan träng trªn ®Ëu

cove lµ rÇy xanh Empoasca kraemen. Theo Bohec (1982) [30], ë Ph¸p s©u h¹i

quan träng trªn ®Ëu cove lµ loµi rÖp muéi Acyrthosiphon pi sum (Hanis) vµ

ruåi De ha platura ( Mg.). Theo Waterhouse(1974), ë Myanmar vµ Th¸i Lan

t−¬ng øng cã 4 vµ 9 loµi s©u h¹i chÝnh nh−ng chØ cã loµi Helicoverpa

armigera (Hubn) lµ s©u h¹i quan träng. Bªn c¹nh ®ã Pom pam Suddhiyam vµ

Somjai Kowsurat [83] còng ®· chØ ra r»ng trªn c©y ®Ëu ®ç ë Th¸i Lan cã 4

loµi s©u h¹i chÝnh lµ: bä phÊn, rÖp ®Ëu, s©u ®ôc qu¶ ®Ëu vµ s©u x¸m. Theo

Wanchai Thanomsub vµ Anat Watanasit [85] cã 3 loµi s©u h¹i chÝnh trªn c©y

®Ëu ®ç: Heliothis armigera, Etiella zinckenella vµ Maruca testulahs. ë

Campuchia vµ Brunei ®Òu cã loµi Helicoverpa armigera (Hubn) vµ Maruca

testulalis(Geyer) lµ s©u h¹i quan träng, ë Lµo trong sè 4 loµi s©u h¹i chÝnh ®·

ph¸t hiÖn ®−îc th× loµi Hehcoverpa armigera vµ Ophiomyia phaseoh (Tron) lµ

2 loµi quan träng. T¹i Malaysia ®· x¸c ®Þnh ®−îc cã 1 1 loµi s©u h¹i chÝnh ,

trong ®ã cã 6 loµi quan träng lµ: Heliothis armigera, Maruca testulahs,

Ophiomyiaphaseoh, Chromatomyia horticola (Gour), Anomis flava (Fabr) vµ

Callosubruchus chinensis (L.); trªn ®Ëu cove ë Philippin cã 5 loµi s©u h¹i

quan träng ~waterhouse, 1998)[74]. GÇn ®©y c¸c loµi bä trÜ ®· trë thµnh ®èi

t−îng g©y h¹i phæ biÕn vµ quan träng trªn nhiÒu lo¹i rau, trong ®ã cã nhãm

c©y ®Ëu ¨n qu¶. Theo Niann (1991) [47], ë §µi Loan cã loµi bä trÜ

Meglurothrips usitatus (Bagnall) lµ ®èi t−îng g©y h¹i quan träng trªn c¸c c©y

®Ëu Vigra sesquipedatis, V. sinensis, Phaseolus vulgaris vµ

Phaseohlslimeasis. Theo Spencer (1973) [66], hiÖn nay cã nhiÒu c©y thùc

phÈm (kÓ c¶®Ëu ®òa, ®Ëu tr¹ch, ®Ëu cove) bÞ ruåi ®ôc l¸ h¹i rÊt nÆng, phÇn lín

c¸c loµi ruåi ®ôc l¸ thuéc gièng Liriomyza, Phytomyza, Chroniatomyia

(Diptera: Agromyzidae).

C¸c loµi s©u h¹i ®Ëu ®ç ®· g©y ra nh÷ng tæn thÊt ®¸ng kÓ c¶ vÒ mÆt n¨ng

suÊt vµ chÊt l−îng qu¶. Theo íc tÝnh cña Saxena vµ céng sù (1978) [59], con

sè nµy giao ®éng trong ph¹m vi tõ 53 - 98% nÕu kh«ng tiÕn hµnh c¸c biÖn

ph¸p phßng trõ . Theo Rejesus (1978) [58], thiÖt h¹i n¨ng suÊt trªn c©y ®Ëu

xanh lµ 32 - 74%, ®Ëu t−¬ng lµ 22 - 48%, ®Ëu ®òa lµ 66 - 100%. Theo Giao C

Ü.j- vµ Lin C.S. (2000) [80], thiÖt h¹i n¨ng suÊt do Maruca testulalis g©y ratrªn

®Ëu ®ç lµ 17 - 53%. Theo Sèng vµ Allen (1980) [63], s©u ®ôc qu¶ Maruca

testulalis cã thÓ lµm gi¶m n¨ng suÊt h¹t cña c¸c loµi ®Ëu tõ 20 - 60% nÕu

kh«ng phßng trõ. ë B¨ngladesh, Ohno vµ Lam (1989) [49] cho biÕt, s©u ®ôc

qu¶ ®Ëu cã thÓ g©y h¹i tíi 54.4% qu¶ ®Ëu ®òa khi thu ho¹ch vµ lµm gi¶m n¨ng

suÊt kho¶ng 20%. Theo Ogunwolu (1990) [48], ë Nigeria n¨ng suÊt ®Ëu ®òa

bÞ gi¶m tõ 48 - 72% do s©u h¹i, cßn theo Bai ( 1 99 1 ) [29] , cho r»ng nÕu

kh«ng phßng trõ bä trÜ th× n¨ng suÊt ®Ëu ®òa gi¶m ®i tõ 30 - 90%. Theo Singh

vµ Van Em den (1979); Taylor (1964) (dÉn theo NguyÔn Quý D−¬ng, 1997)

n¨ng suÊt c©y ®Ëu ®ç bÞ gi¶m tíi 60% do sù g©y h¹i cña loµi M. testulahs vµ

nã cßn kÕt hîp víi loµi bä trÜ Megalurothrip sjástedti lµm mÊt kh¶ n¨ng sinh

s¶n cña hoa. Cã mét sè l−îng lín c¸c loµi s©u h¹i g©y ra c¸c t¸c h¹i kh¸c nhau

cho c©y ®Ëu ®ç Trong sè 85 loµi tÊn c«ng trªn ®Ëu ®ç, loµi M. testltlalis ®−îc

coi lµ loµi s©u h¹i chÝnh (Atachi vµ Ahohoendo,1989; Singh, 1980)[28][64].

Theo Reed vµ Lateef (1990) loµi M. testulahs lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra

viÖc gi¶m n¨ng suÊt c©y ®Ëu ®ç ê khu vùc nhiÖt ®íi Èm. Trong khi ®ã ë vïng

cËn nhiÖt ®íi th× 2 loµi H. armigera (Hubner) vµ M. obtusa lµ 2 loµi cã sù g©y

h¹i quan träng nhÊt.

Trong sè c¸c loµi s©u h¹i trªn ®Ëu ®ç th× s©u ®ôc qu¶ M. testulalis ®−îc

ghi nhËn lµ mét trong nh÷ng loµi s©u quan träng nhÊt. Theo Singh (1978) [62]

vµ Taylor (1974) [69] tõ nh÷ng nghiªn cøu thùc ®Þa cho thÊy s©u ®ôc qu¶ cã

thÓ xuÊt hiÖn vµ g©y h¹i sím tõ tr−íc khi c©y ®Ëu ®òa ra hoa vµ sèng trªn bóp,