Tính công bằng, hiệu quả trong pháp luật thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam

lêi nãi ®Çu

Mét trong nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ sù ph©n ho¸ giµu

nghÌo s©u s¾c t¹o ra hai cùc ®èi lËp rÊt cao trong x· héi, mét bé phËn ngêi giµu

lªn nhanh chãng, cßn ®a sè cuéc sèng vÉn kh«ng ®¹t ®îc møc tiÕn bé ®¸ng kÓ.

T×nh h×nh trªn kh«ng nh÷ng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®¹o ®øc, c«ng b»ng x· héi mµ

cßn t¹o nªn sù ®èi lËp vÒ quyÒn lîi vµ cña c¶i cña c¸c tÇng líp d©n c, lµm mÊt ®i

ý nghÜa cao ®Ñp cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.V× nh÷ng lý do trªn, bÊt kú quèc

gia nµo còng ph¶i can thiÖp vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi thu nhËp cña c¸c tÇng líp

d©n c th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt thuÕ nh»m ®iÒu tiÕt bít thu nhËp cña c¸c chñ

thÓ nµy vµo tay nhµ níc ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi vµ thuÕ thu nhËp c¸

nh©n ®îc coi lµ thø thuÕ c«ng b»ng nhÊt trong ph©n phèi thu nhËp.

Nh×n nhËn vai trß cña ph¸p luËt thuÕ thu nhËp trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¸p

luËt thuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao trong thêi gian qua, chóng ta

kh«ng thÓ phñ nhËn sù ®ãng gãp tÝch cùc cña c«ng cô tµi chÝnh nµy trong viÖc

t¹o lËp nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ níc, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vµ ®iÒu tiÕt

cã hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ, ®a kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®óng môc tiªu, ®óng ®Þnh h￾íng. C¸c ®ît söa ®æi, bæ sung Ph¸p lÖnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp

cao ®· ®¸p øng mét phÇn yªu cÇu tríc m¾t vÒ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trªn

thùc tÕ nh cÊu tróc bËc thuÕ, thuÕ suÊt, ph©n lo¹i thu nhËp thêng xuyªn vµ kh«ng

thêng xuyªn. Tuy nhiªn vÊn ®Ò ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, hiÖu qu¶ mÆc dï ®· ®îc

quan t©m nhng vÉn cha gi¶i quyÕt mét c¸ch c¨n b¶n vµ thÝch ®¸ng ®Æt ra nh mét

yªu cÇu c¬ b¶n, mang tÝnh dµi h¹n xuyªn suèt; ®Æc biÖt khi LuËt thuÕ thu nhËp c¸

nh©n sÏ ®îc ban hµnh trong n¨m 2007 theo ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ

®Õn n¨m 2010 ®· ®îc phª duyÖt.

Víi t c¸ch lµ mét sinh viªn chuÈn bÞ tèt nghiÖp, em chän ®Ò tµi “TÝnh c«ng

b»ng, hiÖu qu¶ trong ph¸p luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë ViÖt Nam” víi mong

muèn gãp mét c¸i nh×n toµn diÖn vÒ hÖ thèng ph¸p luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n

trong viÖc ®¶m b¶o yªu cÇu ®ã, qua ®ã ®a ra mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh kh¶ thi

®Ó hoµn thiÖn ph¸p luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë níc ta trong t¬ng lai. B¶n kho¸

1

1

luËn còng kh«ng nh»m môc ®Ých nghiªn cøu, ph©n tÝch toµn bé c¸c quy ®Þnh cña

ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ thuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao mµ chØ trªn c¬

së lý luËn vµ thùc tiÔn, ®¸nh gi¸ mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña mét sè quy ®Þnh ph¸p

luËt thuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao nh»m ph¸t huy tèi ®a vai trß tÝch

cùc cña ph¸p luËt thuÕ nµy trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, héi nhËp quèc tÕ

vµ c¶i c¸ch thuÕ ë níc ta hiÖn nay.

Tríc nhiÖm vô ®Æt ra cña ®Ò tµi, kho¸ luËn kÕt cÊu nh sau: ngoµi phÇn më

®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, kho¸ luËn cã ba ch¬ng chÝnh:

Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n

vµ tÝnh c«ng b»ng, hiÖu qu¶

Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸p luËt vµ thùc tiÔn thi hµnh Ph¸p lÖnh thuÕ thu

nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao ë ViÖt Nam víi môc tiªu ®¶m b¶o c«ng b»ng,

hiÖu qu¶

Ch¬ng 3: Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt thuÕ thu nhËp ®èi

víi ngêi cã thu nhËp cao ë ViÖt Nam nh»m môc tiªu ®¶m b¶o c«ng b»ng, hiÖu

qu¶

§Ó hoµn thiÖn ®îc b¶n kho¸ luËn nµy, em ®· nhËn ®îc sù híng dÉn, chØ b¶o tËn

t×nh cña c« gi¸o - TS. Ph¹m ThÞ Giang Thu. Em xin ®îc bµy tá lêi c¶m ¬n ch©n

thµnh ®Õn c« gi¸o híng dÉn cïng c¸c thÇy, c« gi¸o trong khoa Ph¸p luËt Kinh tÕ,

mµ nhÊt lµ trong tæ bé m«n LuËt ng©n hµng.

2

2

Ch¬ng 1

Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt thuÕ thu

nhËp c¸ nh©n vµ tÝnh c«ng b»ng, hiÖu qu¶

1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n

1.1.1 C¬ së ra ®êi cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n

ThuÕ thu nhËp lµ lo¹i thuÕ ®¸nh trùc tiÕp vµo thu nhËp nhËn ®îc cña c¸c

thÓ nh©n, ph¸p nh©n trong x· héi. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ tªn gäi ®Ó chØ luËt

thuÕ lÊy thu nhËp cña thÓ nh©n (hay c¸ nh©n) lµm ®èi tîng tÝnh thuÕ, nãi c¸ch

kh¸c khi c¸ nh©n nhËn ®îc thu nhËp ph¶i trÝch mét phÇn thu nhËp ®ã ®ãng gãp

cho nhµ níc díi d¹ng thuÕ thu nhËp. Trong hÖ thèng thuÕ c¸c níc, thuÕ thu nhËp

c¸ nh©n lµ lo¹i thuÕ quan träng ®îc ¸p dông phæ biÕn, ®Æc biÖt ë nh÷ng níc cã

nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.

Sù ra ®êi cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n b¾t nguån tõ c¸c lý do chÝnh sau:

Thø nhÊt, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc hiÖn chøc n¨ng t¸i ph©n phèi thu nhËp

®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, viÖc ph©n phèi thu nhËp

chñ yÕu th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng, ®ã lµ kh¶ n¨ng lao ®éng, chÊt lîng lao ®éng,

søc m¹nh vÒ t liÖu s¶n xuÊt, tµi s¶n, tiÒn vèn vµ mét sè yÕu tè kh¸c. Ai cã ®îc

nhiÒu nh÷ng yÕu tè trªn sÏ cã u thÕ chiÕm ®o¹t phÇn thu nhËp nhiÒu h¬n. Sù

ph©n phèi mang tÝnh kinh tÕ nµy tÊt yÕu dÉn ®Õn ph©n cùc giµu nghÌo, thu nhËp

cña c¸c c¸ nh©n lµ kh«ng ®ång ®Òu trong khi nhu cÇu sèng tèi thiÓu l¹i nh nhau.

ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n chÝnh lµ c«ng cô ®Ó nhµ níc thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu

nhËp, lÊy mét phÇn tµi s¶n cña c¸ nh©n cã thu nhËp cao “chia” cho nh÷ng ngêi

bÊt h¹nh cÇn cã mét lîng thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó mu sinh.

MÆt kh¸c, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong viÖc

®iÒu tiÕt thu nhËp, h¹n chÕ sù tÝch luü cña ngêi giµu, h¹n chÕ sù ph©n ho¸ giµu

nghÌo trong x· héi. §Ó ®iÒu chØnh møc t¨ng trëng kh¸ nhanh cña tÇng líp giµu

cã, chÝnh phñ c¸c níc t¨ng tû lÖ thuÕ ngêi giµu vµ gi¶m thuÕ thu nhËp ngêi

nghÌo.

Thø hai, sù ra ®êi cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cßn b¾t nguån tõ nhu cÇu tµi

chÝnh cña nhµ níc. Nhµ níc nµo còng cÇn cã nguån tµi chÝnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu

chi tiªu, cïng víi xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, kh¶ n¨ng mang l¹i thu nhËp

cho mçi ngêi ngµy cµng cao, nhµ níc t×m thÊy kh¶ n¨ng huy ®éng nguån tµi

chÝnh to lín cho m×nh th«ng qua thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Nh×n chung, thuÕ thu

nhËp c¸ nh©n ë c¸c níc ph¸t triÓn thêng cã tû träng lín vµ lµ nguån thu ®¸ng kÓ

cho ng©n s¸ch nhµ níc. Theo quy luËt chung, tr×nh ®é kinh tÕ cµng ph¸t triÓn

thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng trong tæng sè thu vÒ thuÕ.

Thø ba, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ c«ng cô ®Ó nhµ níc qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt

c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi. ë c¸c quèc gia, nhµ níc ngµy cµng ®ãng vai trß

quan träng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cña céng ®ång,

thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ c«ng cô gãp phÇn thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã. Thu nhËp

cña mçi c¸ nh©n, tæ chøc hay mét quèc gia lµ chØ tiªu quan träng quyÕt ®Þnh vÊn

®Ò tÝch luü, ®Çu t, tiÕt kiÖm, tiªu dïng vµ vÊn ®Ò ph©n bæ nguån lùc trong x· héi.

Th«ng qua viÖc ®¸nh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n víi nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau vµ

chÝnh s¸ch miÔn gi¶m, u ®·i kh¸c nhau, nhµ níc cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn

®Þnh híng tiªu dïng, ®Çu t theo híng cã lîi, thùc hiÖn môc tiªu ®iÒu chØnh kinh

tÕ cña m×nh.

1.1.2 B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n

C¨n cø vµo ®èi tîng nép thuÕ cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ lo¹i thuÕ ®¸nh

trùc tiÕp vµo thu nhËp nhËn ®îc cña c¸ nh©n hay ph¸p nh©n, ngêi ta ph©n chia

thuÕ thu nhËp thµnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. ThuÕ

thu nhËp c¸ nh©n lµ mét lo¹i thuÕ thu nhËp, mang b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm chung

cña thuÕ thu nhËp, nã ®îc ph©n biÖt víi c¸c lo¹i thuÕ kh¸c ë mét sè ®Æc ®iÓm

sau:

Thø nhÊt, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cã ®èi tîng ®¸nh thuÕ lµ thu nhËp.

Trong hÖ thèng thuÕ c¸c níc, bÊt kú lo¹i thuÕ nµo suy ®Õn cïng còng ®Òu

lÊy thu nhËp cña d©n c trong x· héi ®Ó tËp trung vµo quü ng©n s¸ch nhµ níc. Tuy

nhiªn, thuÕ thu nhËp nãi chung, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n nãi riªng kh¸c víi thuÕ

tiªu dïng, thuÕ tµi s¶n ë chç: ®©y lµ lo¹i thuÕ trùc thu ®¸nh trùc tiÕp vµo thu nhËp

cña tæ chøc, c¸ nh©n khi cã thu nhËp chÞu thuÕ ph¸t sinh, ngêi cã nghÜa vô nép

thuÕ lµ ngêi g¸nh chÞu thuÕ hay ngêi nép thuÕ kh«ng thÓ chuyÓn nghÜa vô thuÕ

cho ®èi tîng kh¸c. §iÒu nµy ®¶m b¶o c«ng b»ng trong ®iÒu tiÕt thu nhËp thÆng

d cña ngêi nép thuÕ nhng thêng g©y ra ph¶n øng vÒ thuÕ cña ngêi nép thuÕ do

kh«ng cã sù chuyÓn dÞch thuÕ.

Do thuÕ thu nhËp cã ®èi tîng ®¸nh thuÕ lµ thu nhËp ph¸t sinh, v× thÕ mét

néi dung quan träng lµ x¸c ®Þnh “thu nhËp chÞu thuÕ”.

Kh¸i niÖm “thu nhËp” trong “thu nhËp chÞu thuÕ” hiÖn nay cha ®îc ®Þnh

nghÜa mét c¸ch chÝnh thøc vµ cßn cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Cã thÓ hiÓu

“thu nhËp lµ tæng gi¸ trÞ tµi s¶n vµ cña c¶i ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ mµ

mét chñ thÓ nµo ®ã trong nÒn kinh tÕ x· héi t¹o ra vµ nhËn ®îc tõ c¸c nguån lao

®éng, tµi s¶n hoÆc ®Çu t th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi vµ

thu nhËp quèc d©n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, thêng lµ mét n¨m”[6].

Th«ng thêng c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ, ph¸p lý kh«ng ®a ra ®Þnh nghÜa

tæng qu¸t, hä chØ liÖt kª c¸c kho¶n ®îc gäi lµ thu nhËp cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n.

- C¨n cø vµo ho¹t ®éng hay giao dÞch lµm ph¸t sinh thu nhËp, thu nhËp sÏ

gåm: thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô; thu nhËp tõ lao ®éng;

thu nhËp tõ tµi s¶n, tiÒn vèn; thu nhËp tõ thõa kÕ, biÕu tÆng, cho; thu nhËp tõ b¶n

quyÒn, nhuËn bót; thu nhËp tõ chuyÓn giao c«ng nghÖ, s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü

thuËt; thu nhËp do ®îc båi thêng; thu nhËp do tróng thëng, khuyÕn m¹i; thu nhËp

do x· héi dµnh cho vµ c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c.

- C¨n cø vµo tiªu chÝ kh¸c nhau cña thu nhËp, thu nhËp ®îc ph©n chia

thµnh thu nhËp thêng xuyªn vµ thu nhËp kh«ng thêng xuyªn, thu nhËp hîp ph¸p

vµ thu nhËp bÊt hîp ph¸p, thu nhËp thùc tÕ ®· ph¸t sinh vµ thu nhËp tiÒm n¨ng,

thu nhËp cã tÝnh phæ biÕn vµ thu nhËp kh«ng cã tÝnh phæ biÕn, thu nhËp nhµ níc

cã thÓ kiÓm so¸t ®îc vµ thu nhËp nhµ níc cha thÓ kiÓm so¸t ®îc, thu nhËp cña tæ

chøc vµ thu nhËp cña c¸ nh©n, thu nhËp trong níc vµ thu nhËp ë níc ngoµi. ë

ViÖt Nam, c¨n cø vµo nguån gèc thu nhËp, thu nhËp bao gåm thu nhËp thêng

xuyªn vµ thu nhËp kh«ng thêng xuyªn.

Thu nhËp chÞu thuÕ lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh thuÕ thu nhËp thêng ph¶i lµ

kho¶n thu nhËp hîp ph¸p, ®· thùc tÕ ph¸t sinh, cã tÝnh phæ biÕn vµ nhµ níc cã

thÓ kiÓm so¸t ®îc, cã nh vËy ph¸p luËt thuÕ thu nhËp míi ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi,

c«ng b»ng cho ®èi tîng nép thuÕ, ®¶m b¶o nguån thu æn ®Þnh cho ng©n s¸ch nhµ

níc. Nh vËy chØ cã kho¶n thu nhËp ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh míi lµ thu

nhËp chÞu thuÕ, tuy nhiªn c¸c kho¶n thu nhËp chÞu thuÕ ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh

kh«ng hoµn toµn gièng nhau ë c¸c níc.

Thø hai, ngoµi môc tiªu t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ níc, thuÕ thu

nhËp c¸ nh©n cßn cã môc tiªu ®iÒu tiÕt kinh tÕ, ®iÒu hoµ thu nhËp x· héi nªn th￾êng g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Ph¸p luËt thuÕ thu nhËp

nãi chung, ph¸p luËt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ë c¸c níc nãi riªng thêng cã quy

®Þnh vÒ chÕ ®é u ®·i miÔn gi¶m thuÕ ®Ó ®¶m b¶o chøc n¨ng khuyÕn khÝch hoÆc

thùc hiÖn ¸p dông ®¸nh thuÕ theo biÓu thuÕ luü tiÕn tõng phÇn ®èi víi mét sè

kho¶n thu nhËp chÞu thuÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®iÒu tiÕt. ViÖc quy ®Þnh thÕ

nµo phô thuéc vµo quan ®iÓm cña mçi quèc gia trong mçi thêi kú vµ c¸c môc

tiªu chÝnh trÞ x· héi chÝnh phñ híng tíi.

Thø ba, ®©y lµ lo¹i thuÕ phøc t¹p cã tÝnh æn ®Þnh kh«ng cao, viÖc qu¶n lý

thuÕ, thu thuÕ t¬ng ®èi khã kh¨n, chi phÝ qu¶n lý thuÕ thêng lín h¬n so víi c¸c

lo¹i thuÕ kh¸c. §èi víi thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ngoµi viÖc x¸c ®Þnh c¸c kho¶n thu

nhËp chÞu thuÕ, ph¶i x¸c ®Þnh nguån gèc thu nhËp, ®Þa ®iÓm ph¸t sinh thu nhËp,

thêi h¹n c tró cña chñ së h÷u thu nhËp, tÝnh æn ®Þnh cña thu nhËp Trong x¸c …

®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ, ph¶i x¸c ®Þnh c¸c kho¶n khÊu trõ hîp lý ®Ó tiÕn hµnh

khÊu trõ khi tÝnh thuÕ, nh»m ®¶m b¶o môc tiªu c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝch

®èi tîng nép thuÕ.

Thø t, nguån luËt ®iÒu chØnh quan hÖ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n bao gåm c¸c

v¨n b¶n ph¸p luËt quèc gia vµ ph¸p luËt quèc tÕ, ®ã lµ c¸c HiÖp ®Þnh tr¸nh ®¸nh

thuÕ hai lÇn. Trong trêng hîp quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cã sù

kh¸c nhau gi÷a v¨n b¶n ph¸p luËt quèc gia vµ ®iÒu íc quèc tÕ ®· tham gia ký kÕt,

quy ph¹m ph¸p luËt trong ®iÒu íc quèc tÕ sÏ ®îc u tiªn ¸p dông. Tuy vËy, ®iÒu íc

quèc tÕ vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n mµ cô thÓ lµ HiÖp ®Þnh tr¸nh ®¸nh thuÕ hai lÇn