Tín ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------

TÔ THỊ HIÊN

TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN TRONG TRUYỀN KỲ TÂN PHẢ CỦA

ĐOÀN THỊ ĐIỂM

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã ngành: 8.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Thanh

Thái Nguyên - 2020

i

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo

trong khoa Văn học Trường Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên và các cán bộ,

giảng viên đã trực tiếp giảng dạy, tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

học tập và nghiên cứu những năm vừa qua.

Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn

PGS.TS Vũ Thanh đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, đóng góp những ý kiến quý

báu trong suốt thời gian tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã giúp đỡ,

động viên, khuyến khích, là điểm tựa vững chắc cho tôi trong suốt thời gian thực hiện

luận văn.

Thái Nguyên, ngày… tháng …..năm 2020

Tác giả luận văn

Tô Thị Hiên

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận văn Tín ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị

Điểm, xin cam kết đây là luận văn nghiên cứu của riêng mình. Những kết quả, số liệu

trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào

khác. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về công trình nghiên cứu của mình.

Thái Nguyên, ngày… tháng …..năm 2020

Tác giả luận văn

Tô Thị Hiên

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề..............................................................................................................2

3. Đối tượng và mục đích nghiên cứu .............................................................................7

4. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................................8

5. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu .......................................................................8

6. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................................9

7. Đóng góp của luận văn ................................................................................................9

NỘI DUNG....................................................................................................................11

CHƯƠNG 1 KHÁI LƯỢC VỀ TRUYỆN TRUYỀN KỲ VÀ TÍN NGƯỠNG...........11

DÂN GIAN VIỆT NAM...............................................................................................11

1.1. Khái lược về thể loại truyện truyền kỳ và Truyền kỳ tân phả ................................11

1.1.1. Thể loại truyện truyền kỳ ....................................................................................11

1.1.2. Đoàn Thị Điểm và Truyền kỳ tân phả .................................................................16

1.2. Tín ngưỡng và tín ngưỡng dân gian .......................................................................19

1.2.1. Khái niệm tín ngưỡng..........................................................................................19

1.2.2. Tín ngưỡng dân gian Việt Nam...........................................................................21

1.2.3. Sự phản ánh tín ngưỡng dân gian trong tác phẩm văn học .................................27

CHƯƠNG 2 BIỂU HIỆN CỦA TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN TRONG TRUYỀN KỲ

TÂN PHẢ .......................................................................................................................32

2.1. Những hiện tượng mang tính tín ngưỡng trong Truyền kỳ tân phả........................32

2.1.1. Hiện tượng chiêm mộng và được dự báo trước (giấc mộng, giấc mơ, chiêm bao,

báo mộng, điềm, triệu…)...............................................................................................32

2.1.2. Hiện tượng thác hóa (đầu thai xuống trần, đày ải xuống trần, giáng trần, kiếp

trước, hóa thân…)..........................................................................................................43

2.2. Biểu hiện cụ thể của một số tín ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ tân phả...........50

2.2.1. Tín ngưỡng thờ Mẫu............................................................................................50

2.2.3. Tín ngưỡng thờ thần linh - thờ cúng người chết thiêng, người có công với nước,

liệt nữ.............................................................................................................................60

2.3. Một số hình thái sinh hoạt dân gian tín ngưỡng.....................................................64

iv

CHƯƠNG 3 Ý NGHĨA CỦA TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN VÀ NGHỆ THUẬT THỂ

HIỆN TRONG TRUYỀN KỲ TÂN PHẢ.......................................................................72

3.1. Vai trò, ý nghĩa của tín ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị

Điểm ..............................................................................................................................72

3.1.1. Phục hưng, đề cao tinh thần và truyền thống văn hóa bản địa dân tộc ...............72

3.1.2. Quan niệm nhân văn về con người nữ quyền, con người đạo đức từ góc nhìn tín

ngưỡng dân gian ............................................................................................................81

3.2. Một số phương diện nghệ thuật phản ánh tín ngưỡng dân gian trong tác phẩm...........87

3.2.1. Xây dựng nhân vật tín ngưỡng điển hình bằng bút pháp kỳ ảo ..........................87

3.2.2. Không gian, thời gian nghệ thuật mang màu sắc tín ngưỡng..............................89

KẾT LUẬN ...................................................................................................................99

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................102

PHỤ LỤC ....................................................................................................................109

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Từ xa xưa, tín ngưỡng dân gian đã thổi hồn vào đời sống tâm linh con người

Việt Nam, phản ánh sự ngưỡng mộ, niềm tin bất diệt của con người vào sức mạnh của

các lực lượng siêu nhiên, hư ảo có tính chất thiêng liêng huyền bí. Tín ngưỡng dân

gian Việt Nam có nhiều loại hình khác nhau như: thờ thần, thờ thánh, thờ Mẫu… gắn

bó thiết thực với đời sống tinh thần của người dân. Tất cả được thể hiện rõ trong sinh

hoạt cộng đồng và có vai trò quan trọng đối với đời sống tâm linh của người Việt.

Văn học Việt Nam có lịch sử phát triển lâu dài, luôn có sức sống mạnh mẽ, bền

bỉ. Một nền văn học có sắc màu phong phú, phản ánh hiện thực chân thật tâm hồn, đời

sống dân tộc qua mỗi thời kì, mỗi giai đoạn lịch sử dân tộc. Trong dòng chảy văn học

trung đại suốt thế kỉ XIV - đến đầu thế kỉ XV, chúng ta lần lượt chứng kiến nhiều tác

phẩm có giá trị, là sự kết tinh và có phần khẳng định đóng góp to lớn cho sự phát triển

nền văn học truyền kỳ trung đại. Giá trị của tác phẩm văn học không chỉ thể hiện quan

niệm độc đáo, nghệ thuật tài hoa, uyên bác của tác giả, mà còn mang đến cho văn học

một hồn cốt mới mang tính lịch sử, mang đậm dấu ấn tín ngưỡng văn hóa được khắc

họa rất phong phú, qua đó phần nào hiểu được niềm tin thiêng liêng, tín ngưỡng truyền

thống, phong tục tập quán, thói quen sinh hoạt của cộng đồng dân tộc.

Truyền kỳ tân phả (còn có tên là “Tục truyền kỳ”) của Đoàn Thị Điểm gồm 6

truyện, đươc ̣viết bằng chữ Hán. Tác phẩm bắt nguồn từ những yếu tố hoang đường,

kỳ ảo lưu truyền trong dân gian, tác giả đã sáng tạo nên một tác phẩm mang đầy tính

bác học và nghệ thuật. Nếu nghiên cứu tác phẩm Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị

Điểm theo hướng liên ngành, đặc biệt là góc độ tương tác giữa văn học trung đại và

văn hóa dân gian, thì có thể tìm ra những phát hiện mới mẻ mà ở đó ẩn chứa những tín

ngưỡng dân gian có giá trị lịch sử, nhân văn.

Từ thực tiễn nghiên cứu, nhận thức được vai trò quan trọng của tín ngưỡng dân

gian Việt Nam chính là một phần tạo lên nét đẹp văn hóa trong đời sống tâm hồn cộng

đồng con người Việt Nam, trên cơ sở khai thác đối tượng nghiên cứu từ góc nhìn văn

hóa. Chúng tôi lựa chọn đề tài: “Tín ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ tân phả của

Đoàn Thị Điểm” để nghiên cứu, với mong muốn sẽ đóng góp chút công sức vào việc

tìm hiểu thêm giá trị của tác phẩm nổi tiếng này. Đồng thời khơi gợi sự hứng thú của

2

mọi người trong việc tìm hiểu về văn hóa, từ đó sẽ có thêm những công trình nghiên

cứu khoa học có giá trị với nhiều góc độ liên quan đến dấu ấn tín ngưỡng dân gian.

2. Lịch sử vấn đề

Tín ngưỡng dân gian luôn gắn liền với những vẻ đẹp truyền thống mang đậm

bản sắc văn hóa vùng miền của dân tộc. Tìm hiểu đề tài: “Tín ngưỡng dân gian trong

Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm” là một lối đi tìm cái riêng, khá thú vị trong

dòng mạch chung của sự tiếp nối truyền thống - hiện đại và là những nét độc đáo khác

lạ có phần sáng tạo của Đoàn Thị Điểm trong việc gìn giữ những dấu ấn tín ngưỡng

của văn hóa Việt Nam.

2.1. Lịch sử nghiên cứu tín ngưỡng dân gian trong văn học Việt Nam

Đối với mỗi quốc gia, dân tộc, cái quan trong nhất, cao quý nhất là giá trị văn

hóa, trong đó có tín ngưỡng. Đó là nhu cầu tinh thần thiết thực nhất của cộng đồng

người Việt Nam. Cho đến ngày nay tín ngưỡng dân gian vẫn được bảo tồn, có vai trò

quan trọng đối với đời sống tinh thần của người dân, trong việc giáo dục đạo đức và

gìn giữ bản sắc văn hoá của cộng đồng Việt Nam. Có thể nói, trải qua những thăng

trầm của lịch sử, sự giao lưu văn hóa và kinh tế, các sự kiện diễn ra trong đời sống,

những trầm tích tín ngưỡng của người Việt Nam cũng không ngừng vận động, bám sát

hiện thực cuộc sống. Khi tìm hiểu tín ngưỡng dân gian trong văn học Việt Nam, đã có

rất nhiều công trình nghiên cứu tiêu biểu có tính hệ thống, khái quát về tín ngưỡng

điển hình Việt Nam như:

Tiếp cận tín ngưỡng dân dã Việt Nam từ góc nhìn khoa học (1998) của Nguyễn

Minh San. Nhà nghiên cứu đã có cái nhìn khá phong phú về một trong ba loại hình tín

ngưỡng điển hình của Việt Nam: Tín ngưỡng phồn thực, tín ngưỡng sùng bái tự nhiên,

tín ngưỡng sùng bái con người. Điều đặc biệt, ông nhấn mạnh tín ngưỡng dân gian, sự

ra đời do chính hoạt động sáng tạo trong lao động sản xuất của người nông dân và

phản ánh ước mơ, khát vọng, niềm tin tuyệt đối vào các lực lượng siêu nhiên, sự linh

thiêng của các đấng thần linh. Chính vì vậy, tín ngưỡng dân dã Việt Nam được coi là

một sản phẩm văn hóa của người Việt Nam [53].

Trong cuốn Các hình thái tín ngưỡng tôn giáo ở Việt Nam (2001), khi bàn về

khái niệm tín ngưỡng dân gian Nguyễn Đăng Duy cho rằng: “… ở Việt Nam từ xa xưa

3

cho tới nay không hề có cái gọi là tôn giáo mà chỉ có các hình thái tín ngưỡng: tín

ngưỡng thờ cúng Tổ tiên, tín ngưỡng thờ Thần và tín ngưỡng thờ Mẫu” [14, tr.24] và

không thể gọi các loại hình tín ngưỡng này là “tín ngưỡng dân gian” được, bởi “…vì

không hề có cái gọi là tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng bác học, tín ngưỡng quý tộc

mà chỉ có tín ngưỡng nói chung của cộng đồng người” [14, tr.25].

Trong cuốn Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam (2001) do GS. TS. Ngô

Đức Thịnh chủ biên, các tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu tất cả sáu loại hình tín ngưỡng

dân gian tiêu biểu ở Việt Nam, cụ thể là: thờ cúng tổ tiên, thờ Thành Hoàng làng, thờ Chử

Đồng Tử, thờ Đức Thánh Trần, tín ngưỡng nghề nghiệp và tín ngưỡng thờ Mẫu (tác giả

gọi là Đạo Mẫu). Đồng thời, tác giả Ngô Đức Thịnh còn cho thấy mối quan hệ giữa tín

ngưỡng dân gian và văn hóa dân gian; phân biệt các mặt giá trị và phản giá trị của tôn giáo

tín ngưỡng, giúp cho việc nhận thức và chế định các chính sách đối với tôn giáo tín

ngưỡng cũng như sự nghiệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc hiện nay. Dưới góc nhìn

văn hóa dân gian: điện thờ, lễ hội, nghi lễ dân gian. Tín ngưỡng thờ Mẫu hiện lên một

cách khá đặc biệt trong đời sống cộng đồng người Việt Nam [72, tr.16 - 17].

Nhà nghiên cứu Toan Ánh trong cuốn Phong tục thờ cúng trong gia đình Việt

Nam (2001), đã cung cấp khá chi tiết những phong tục thờ cúng trong gia đình Việt

Nam, với những loại hình tiêu biểu tín ngưỡng dân gian tồn tại trong đời sống tâm linh

Việt Nam: tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ cúng các vị thần thờ tại gia và

tín ngưỡng thờ phụng trong ngày Tết [6].

Tín ngưỡng dân gian Việt Nam (2001) của Vũ Ngọc Khánh có viết về các tín

ngưỡng dân gian Việt Nam hiện nay. Đặc biệt, tác giả có nhắc đến cả tín ngưỡng thờ

Mẫu, tín ngưỡng Tam phủ - Tứ phủ, nhưng không nghiên cứu sâu từng loại hình tín

ngưỡng mà chỉ nêu khái quát từng loại hình tín ngưỡng dân gian [29].

Trong Một số phong tục nghi lễ dân gian truyền thống Việt Nam (2004) của

Quảng Tuệ, đã đề cập ít nhiều đến phong tục tín ngưỡng dân gian Việt Nam như: việc

thờ Thành Hoàng, thờ chư vị, thờ Thánh hiền, thờ tổ [78].

Công trình Văn hoá tâm linh (2005) của tác giả Nguyễn Đăng Duy, đã có đề

cập đến những vấn đề về văn hóa tâm linh người Việt ở miền Bắc trong các lĩnh vực:

4

tín ngưỡng thờ thần thánh, trời đất, thờ mẫu, tang ma, thờ cúng tổ tiên, các tôn giáo

Phật, Đạo, Thiên chúa giáo. Tác giả đã có cái nhìn điểm qua tâm linh trong mọi mặt

đời sống: cá nhân, gia đình, tín ngưỡng tôn giáo, mê tín dị đoan... Vấn đề tâm linh

trong văn học nghệ thuật có được nhắc đến với nét nghĩa là chiều sâu tâm hồn nhưng

chỉ với cái nhìn sơ giản chung cho mọi loại hình nghệ thuật: “Tâm linh trong sáng tác

văn học nghệ thuật là những hình ảnh, biểu tượng thiêng liêng nào đó mà tác giả thể

hiện được ra trong tác phẩm, làm rung động những trái tim, ngấn lệ những tâm hồn”

[15, tr.38].

Công trình Góp phần tìm hiểu tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam (2005) do

Nguyễn Đức Lữ chủ biên cũng viết về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam, nhưng chỉ đề

cập đến khái niệm thờ Mẫu, khái lược về điện thờ và nghi lễ Hầu đồng trong tín

ngưỡng thờ Mẫu, chưa đi sâu vào nguồn gốc, vai trò của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt

Nam [42].

Tác giả Trần Ngọc Thêm trong cuốn Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam (2006),

đã đưa ra một khái quát khá gắn gọn và chi tiết về các loại hình tín ngưỡng dân gian

Việt Nam: tín ngưỡng phồn thực (thờ sinh thực khí và thờ hành vi giao phối), tín

ngưỡng sùng bái các hiện tượng tự nhiên (Trời - Đất - Nước - Động vật và thực vật),

tín ngưỡng sùng bái con người (thờ Thành Hoàng, Thổ Công…) [67].

Tục thờ Đức Mẫu Liễu Hạnh, Đức Thánh Trần (2009) của Vũ Ngọc Khánh,

cuốn sách tập trung vào việc phân tích và chỉ ra vị trí, vai trò của Đức Mẫu Liễu Hạnh

trong đời sống tín ngưỡng Việt Nam nói chung, tín ngưỡng Tam phủ, Tứ phủ nói riêng

thông qua các nguồn thư tịch cổ viết về bà trong dân gian [30].

Về báo và tạp chí có thể kể đến các bài viết đến từ một số tác giả: Đạo Mẫu ở

nước ta - nhìn từ hệ thống đền miếu và thần tích của Nguyễn Minh San, Tạp chí Dân

tộc học số 1, [tr. 42 - 47], 1992; Tục thờ Mẫu và những truyền thống văn hóa dân gian

ở Việt Nam của Đinh Gia Khánh, Tạp chí văn hóa số 5, [tr.7 - 13],1992; Mẫu Thoải -

Nữ thần nước tiêu biểu từ khởi thủy Hùng Vương của Trương Sỹ Hùng, Tạp chí văn

hóa dân gian số 2, [tr. 62 - 65]; Từ Phật Mẫu Man Nương đến Thánh Mẫu Liễu Hạnh

của Nguyễn Thị Huế, Tạp chí Văn học số 5, [tr. 50 - 53], 1992; Bước đầu tìm hiểu đặc

trưng của điện thờ Mẫu của Nguyễn Minh San, Tạp chí Nghiên cứu văn hóa nghệ

thuật số 3, [tr. 80 - 82], 1993; Góp bàn về tín ngưỡng dân gian và mê tín dị đoan của

5

Nguyễn Quốc Phẩm, Tạp chí văn hóa nông thôn, số 1, [tr.11 - 13], 1998; Bản chất và

đặc trưng của tín ngưỡng dân gian của Nguyễn Tri Nguyên, Tạp chí di sản và văn

hóa, số 7, 2003; Tín ngưỡng dân gian - một lĩnh vực trong đời sống tâm linh của Hồ

Bá Thâm, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo số 4, 2005; Đời sổng của nhân vật truyền kỳ

ngoài tác phẩm và trong lòng tín ngưỡng dân gian Việt Nam của Nguyễn Ngọc Hiệp,

Tạp chí văn hóa dân gian, số 5, [tr.24 - 39], 2007; Đôi điều về sự tiếp xúc giữa Phật

giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu qua truyền thuyết Phật Mẫu Man Nương và Thánh Mẫu

Liễu Hạnh, Nguyễn Hữu Thụ, Tạp chí Nghiên Cứu tôn giáo số 4, [tr.27 - 30], 2009…

Ngoài ra còn một số nghiên cứu khác theo quan điểm đến từ nhiều nhà nghiên

cứu khác như: Nguyễn Đăng Duy, Hồng Nhuệ, Trần Quốc Vượng, Nguyễn Đức Lữ…

Trên cơ sở đó, một số luận văn bước đầu áp dụng tìm hiểu tín ngưỡng dân gian trong

các tác phẩm văn học trung đại: Hoàng Thị Minh Phương (2007), Văn hóa tâm linh

trong văn xuôi trung đại Việt Nam, Trường ĐHSP. TP Hồ Chí Minh; Nguyễn Thị Gái

(2010), Thế giới tâm linh trong truyện thơ Nôm, Trường ĐHSP. TP Hồ Chí Minh;

Hoàng Thị Thanh Xuân (2010), Văn hóa tâm linh trong Truyện Kiều và Văn Chiêu

Hồn của Nguyễn Du, Trường ĐHSP. TP Hồ Chí Minh; Quách Thị Diệu (2017), Tín

ngưỡng dân gian trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, Trường ĐH Khoa học

Thái Nguyên…

2.2. Lịch sử nghiên cứu Truyền kỳ tân phả và tín ngưỡng dân gian trong Truyền

kỳ tân phả

Các sáng tác truyền kỳ nói riêng, thể loại truyền kỳ nói chung nhận được nhiều

sự quan tâm của các nhà nghiên cứu phê bình văn học. Thực tế, tuy ra đời sau tập

Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, nhưng Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm

được chú ý từ khá sớm, với một số công trình tiêu biểu đề cập tới đóng góp của nữ sĩ

về nội dung, nghệ thuật, thi pháp của tập truyện để lấy đó làm cơ sở cho quá trình tìm

hiểu giá trị tác phẩm như:

Trên phương diện cách tân về sự lựa chọn đề tài, nhóm nghiên cứu Lê Trí Viễn,

Phan Côn, Đặng Thanh Lê, Phạm Luận, Lê Hoài Nam trong cuốn Lịch sử văn học Việt

Nam, tập 3 (1962) đã nhận xét về tác giả Đoàn Thị Điểm với những đóng góp về cách

thức thể hiện đề tài: “Đoàn Thị Điểm một phụ nữ dòng dõi nho gia, cũng để nhân vật

6

mình bào chữa thái độ bất chấp lễ giáo bằng cách trách người đàn ông, người trượng

phu không cần câu chấp lễ nghi lặt vặt” [85, tr.33 - 34].

Trong cuốn Văn học Việt Nam nửa cuối thể kỷ XVIII - hết thể kỷ XIX (1997) của

Nguyễn Lộc, ngoài việc nhận xét thể loại của Truyền kỳ tân phả, tác giả còn trích dẫn

lời khen của Phan Huy Chú về Truyền kỳ tân phả, trong sự đối sánh với Truyền kỳ

mạn lục của Nguyễn Dữ: “Loại truyện Truyền kỳ sang giai đoạn nửa cuối thế kỷ XVIII

- nửa đầu thế kỷ XIX, còn tiếp tục với Truyền kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm. Đoàn

Thị Điểm có ý thức kế thừa truyền thống Nguyễn Dữ, biểu hiện ngay trong cách đặt

tên tác phẩm của bà. Truyền kỳ tân phả còn có tên là tục Truyền kỳ. Về phương diện

nghệ thuật, Truyền kỳ tân phả không đuổi kịp Truyền kỳ mạn lục, nhưng về phương

diện nội dung thì Truyền kỳ tân phả là có phần gần với cuộc sống, với con người” [36,

tr.25].

Trong Tác gia văn học, Thăng Long - Hà Nội, từ thế kỷ XI đến giữa thế kỷ XX

(1998) của Tô Hoài, Nguyễn Vinh Phúc, Hoàng Ngọc Hà, Ngô Văn Phú, Phan Thị

Thanh Nhàn, các tác giả đã giới thiệu đầy đủ về tác giả Đoàn Thị Điểm, ngoài ra còn

nhắc đến tác phẩm Truyền kỳ tân phả. Bà hiệu là Hồng Hà nữ sĩ, là con của Đoàn Doãn

Nghi. Về sáng tác, ngoài bản dịch Chinh phụ ngâm, Đoàn Thị Điểm còn là tác giả tập

truyện chữ Hán Truyền kỳ tân phả, chép những chuyện Truyền kỳ ở nước ta, (tiếp tục

công việc của Nguyễn Dữ trong Truyền kỳ mạn lục) và một ít thơ văn chữ Hán, chữ

Nôm chép trong “Hồng Hà phu nhân di văn” mới được phát hiện gần đây [22, tr.9 -

92].

Trên phương diện đổi mới thi pháp và nghệ thuật, để ghi lại sự đóng góp của

Đoàn Thị Điểm, trong cuốn Việt Nam thi văn giảng luận (2000) của Hà Như Chi đã đề

cập đến Truyền kỳ tân phả với cái tên mới Tục truyền kỳ. Tác giả liệt kê nhan đề các

truyện cụ thể: “Bà Điểm có lẽ đã trước tác nhiều, nhưng phần lớn bằng Hán văn. Bà

có soạn sách Tục truyền kỳ, kể những chuyện lạ nước ta như chuyện “Hải khẩu linh

từ” (Bà thần Chế Thắng), “Vân Cát thần nữ” (Bà chúa Liễu Hạnh), “An Ấp liệt nữ”

(Vợ bé Đinh Nho Hoàn), “Yến anh đối thoại” (Yến anh nói chuyện), “Mai Huyền -

Hoành sơn tiên cực” (Cờ tiên ở núi Hoành Sơn), “Nghĩa khuyển thập miêu” (Chó

nuôi mèo)” [12, tr.151].

7

Đến với cuốn sách Văn xuôi tự sự Việt Nam trung đại, tập 1 (2001) của Nguyễn

Đăng Na, ông có giải thích nhan đề tác phẩm Truyền kỳ tân phả. Nguyễn Đăng Na

bằng cách so sánh một số truyện như Đền thiêng cửa bể với bộ sử Đại Việt sử kí toàn

thư, để thấy cốt lõi lịch sử của câu chuyện và những cách tân của Đoàn Thị Điểm [46,

tr.32]. Cũng theo đó, Nguyễn Đăng Na trong công trình nghiên cứu tiếp theo với cuốn

Con đường giải mã văn học trung đại Việt Nam lại chú ý tới cốt truyện Truyền kỳ tân

phả với những mối tình say đắm và đau khổ của người phụ nữ [47].

Sách Văn học trung đại Việt Nam, dưới góc nhìn văn hóa (2008) của tác giả

Trần Nho Thìn soi chiếu “văn học trung đại dưới góc nhìn văn hoá”, nhà nghiên cứu

Trần Nho Thìn đề cập đến không gian, thời gian trong truyện truyền kỳ nói chung và

trong Truyền kỳ tân phả nói riêng. Ông viết: “Không gian, thời gian của loại truyện

truyền kỳ có yếu tố kỳ ảo. Truyện Vân Cát thần nữ (Truyền kỳ tân phả) là một dẫn

chứng. Vợ ông Lê Thái Công, có mang quá kỳ sinh nở mắc bệnh nặng. Một người đạo

sĩ nói có thể giúp cho sinh nở nhanh. Lê Thái Công cho mời vào, đạo sĩ xõa tóc bước

lên đàn. Thái Công ngã ra bất tỉnh, được lực sĩ dẫn đi lên thiên đình. Khi ông hồi tỉnh

thì vợ sinh con gái” [69, tr.183].

Ngoài ra có rất nhiều bài viết, nghiên cứu đến từ các nhà nghiên cứu nổi tiếng

khác: Mối liên hệ giữa Truyền kỳ tân phả và lễ hội văn hóa dân gian, Trần Thị Băng

Thanh và Bùi Thị Thiên Thai (2011), Trang điện tử của Viện Văn học; Liễu Hạnh trong

“Vân cát nữ thần” và Liễu Hạnh trong tâm thức dân gian, Tạp chí văn học, số 5, [tr.40 -

43]…

Có thể nói, từ những công trình nghiên cứu trên, mỗi một công trình đều ít

nhiều nói đến nội dung, nghệ thuật, thi pháp cũng như giá trị văn hóa tín ngưỡng mà

tác phẩm để lại. Trên tinh thần kế thừa và tiếp thu những công trình nghiên cứu có giá

trị nêu trên, luận văn đi sâu vào nghiên cứu đề tài: Tín ngưỡng dân gian trong Truyền

kỳ tân phả của Đoàn Thị Điểm với mong muốn khảo sát, chỉ ra các biểu hiện rõ nét

của tín ngưỡng dân gian được thể hiện trong tác phẩm này.

3. Đối tượng và mục đích nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu