Tín ngưỡng của cư dân phường thọ quang, quận sơn trà, thành phố đà nẵng.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

*****

Đề tài:

TÍN NGƯỠNG CỦA CƯ DÂN PHƯỜNG THỌ QUANG,

QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

SVTH: Phạm Thị Lấm

Lớp 10CVNH, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng

GVHD: ThS. Lê Thị Thu Hiền

Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng

- Đà Nẵng, 5/2014 -

Trước tiên, em xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo khoa

Lịch sử đã trang bị cho em những kiến thức bổ ích trong suốt

khoá học.

Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô Lê Thị Thu

Hiền - người đã trực tiếp hướng dẫn tận tình, chỉ bảo cho em

trong suốt quá trình nghiên cứu hoàn thành khóa luận .

Em xin gửi lời cảm ơn đến cán bộ, nhân viên Thư viện

Trường Đại học sư phạm, Đại học Đà nẵng; Phòng học liệu -

khoa Lịch sử đã chỉ dẫn và cung cấp cho em nhiều tài liệu quan

trọng

Sau cùng, em xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình, người

thân, bạn bè đã luôn tâm, giúp đỡ, chia sẻ trong suốt quá trình

thực hiện khóa luận.

Do thời gian và năng lực còn hạn chế nên khoá luận chắc

chắn còn nhiều thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến

đóng góp của các thầy cô và toàn thể bạn đọc để khoá luận được

hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2014

Sinh viên thực hiện

Phạm Thị Lấm

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2

4. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................4

5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ............................................................4

6. Đóng góp của đề tài.................................................................................................5

7. Cấu trúc của đề tài...................................................................................................5

Chương 1. KHÁI QUÁT PHƯỜNG THỌ QUANG, QUẬN SƠN TRÀ,

THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG.........................................................................................6

1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................................6

1.2. Lịch sử hình thành và phát triển...........................................................................8

1.3. Điều kiện kinh tế, xã hội ....................................................................................10

1.4. Đặc điểm văn hóa, dân cư..................................................................................15

1.5. Vai trò của phường Thọ Quang đối với sự phát triển của thành phố Đà Nẵng .17

Chương 2. TÍN NGƯỠNG TRUYỀN THỐNG CỦA CƯ DÂN PHƯỜNG THỌ

QUANG, QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG .....................................21

2.1. Khái quát về làng Mân Quang ...........................................................................21

2.2. Khái niệm tín ngưỡng ........................................................................................23

2.3. Hệ thống tín ngưỡng của cư dân Mân Quang ....................................................25

2.3.1. Tín ngưỡng cộng đồng ....................................................................................25

2.3.1.1. Tín ngưỡng thờ Tiền hiền, Hậu hiền............................................................25

2.3.1.2. Tín ngưỡng thờ Cá Ông ...............................................................................29

2.3.1.3. Tín ngưỡng thờ Nữ thần Thiên Y Ana.........................................................33

2.3.1.4. Tín ngưỡng thờ Thành hoàng.......................................................................35

2.2.1.5. Tín ngưỡng thờ Âm linh ..............................................................................36

2.3.1.6. Các tín ngưỡng khác ....................................................................................39

2.3.2. Tín ngưỡng trong gia đình ..............................................................................42

2.3.2.1. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.........................................................................43

2.3.2.2. Tín ngưỡng thờ Táo Quân............................................................................46

2.3.2.3. Tín ngưỡng thờ Thần Tài, Thổ Địa..............................................................48

2.4. Giá trị, ý nghĩa của các tín ngưỡng với đời sống của cư dân Mân Quang.........49

2.4.1. Giá trị tâm linh ................................................................................................49

2.4.2. Giá trị văn hóa nghệ thuật ...............................................................................50

2.4.3. Giá trị lịch sử...................................................................................................51

2.4.4. Giá trị xã hội....................................................................................................52

Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP BẢO TỒN, PHÁT HUY GIÁ TRỊ

CÁC TÍN NGƯỠNG CƯ DÂN PHƯỜNG THỌ QUANG, QUẬN SƠN TRÀ,

THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG.......................................................................................54

3.1. Tác động của quá trình đô thị hóa ở Đà Nẵng đối với phường Thọ Quang ......54

3.2. Tín ngưỡng cư dân Thọ Quang qua quá trình đô thị hóa ở Đà Nẵng ................56

3.2.1. Thực trạng tín ngưỡng cư dân Thọ Quang hiện nay.......................................56

3.2.2. Biến đổi trong tín ngưỡng truyền thống của cư dân Mân Quang qua quá trình

đô thị hóa ở Đà Nẵng ................................................................................................61

3.2.2.1. Biến đổi trong tín ngưỡng cộng đồng ..........................................................61

3.2.2.2. Biến đổi trong tín ngưỡng gia đình ..............................................................68

3.3. Giải pháp giữ gìn, phát huy các tín ngưỡng truyền thống của cư dân Thọ

Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng ...............................................................71

3.3.1. Tăng cường vai trò của chính quyền địa phương, các cấp quản lý.................71

3.3.2. Giáo dục, nhắc nhở con cháu về ý thức, trách nhiệm duy trì, giữ gìn các tín

ngưỡng.......................................................................................................................73

3.3.3. Chỉnh trang, tôn tạo các cơ sở thờ tự ..............................................................74

3.3.4. Gắn các hoạt động tín ngưỡng với lễ hội và phát triển du lịch.......................76

KẾT LUẬN..............................................................................................................78

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................80

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1. Số lượng người theo tín ngưỡng cộng đồng ở Mân Quang.........................56

Bảng 2. Ý nghĩa của lễ hội đình làng Mân Quang....................................................58

Bảng 3. Những dịp thường đến thăm viếng và lễ vật dâng cúng của cư dân tại các

cơ sở thờ tự..................................................................................................58

Bảng 4. Hệ thống tín ngưỡng trong gia đình của cư dân Mân Quang.....................59

Bảng 5. Đối tượng thực hiện nghi lễ cúng kính trong gia đình cư dân Mân Quang.......60

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Văn hóa Việt Nam là nền văn hóa đa sắc màu, phong phú với nhiều tầng

bậc, thứ lớp, là sự tích hợp của quá trình ảnh hưởng, tiếp biến văn hóa Đông Tây và

chính sức mạnh nội tại dân tộc. Trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh dựng nước và

giữ nước, nền văn hóa Việt Nam đã trỗi dậy mạnh mẽ, phát huy cao độ giá trị tinh

thần và sức sống bất diệt. Trong đó, tín ngưỡng, phong tục, lễ hội trở thành mạch

nguồn không thể thiếu trong tổng thể nền văn hóa chung. Nó được kết tinh, tồn tại

qua hàng nghìn năm lịch sử, là bộ phận cấu thành của văn hóa dân tộc, gắn bó sâu

sắc với mọi tầng lớp người dân, làm động lực cho sự phát triển xã hội, đồng thời là

sợi dây liên kết giữa con người với con người, tạo nên sức mạnh đoàn kết dân tộc

vô cùng to lớn. Do đó, nghiên cứu về tín ngưỡng là một vấn đề có ý nghĩa quan

trọng trong nghiên cứu văn hóa nói riêng, lịch sử dân tộc nói chung.

Trong quá trình sinh sống, định cư lâu dài, nhiều phong tục, tín ngưỡng

cũng được hình thành góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của cư dân.

Mỗi làng có những tín ngưỡng, lễ hội riêng, hay cách thức, thời gian tổ chức khác

nhau tùy thuộc vào điều kiện, vị trí, quan niệm,… của từng vùng nhưng tựu chung

lại, đó là niềm mong ước về một cuộc sống ấm no, yên vui, hạnh phúc, mưa thuận

gió hòa, mùa màng bội thu,... Hơn thế nữa, tín ngưỡng còn thể hiện lòng thành kính,

biết ơn sâu sắc của cư dân đối với các vị thần, bậc thánh đã có công che chở, bảo vệ

cho dân làng.

Đà Nẵng - một thành phố trẻ, năng động, đáng sống, đang vươn mình mạnh

mẽ, không chỉ là niềm tự hào của người dân nơi đây mà nó còn để lại ấn tượng tốt

đẹp, sâu đậm trong lòng du khách thập phương bởi sự hiện đại, phát triển và sự thân

thiện, mến khách. Nhắc đến Đà Nẵng, ngoài những cây cầu bắc qua sông Hàn, lễ

hội pháo hoa quốc tế, thành phố sạch đẹp,… người ta còn nghĩ đến “thành phố

biển”. Với đường bờ biển dài 92km, cát trắng mịn, nước trong xanh, biển Đà Nẵng

đã được tạp chí Forbes của Mỹ xếp vào danh sách 1 trong 6 bãi biển quyến rũ nhất

hành tinh. Vì vậy, loại hình du lịch biển trở thành điểm hấp dẫn, thu hút du khách

đến với thành phố Đà Nẵng. Cho nên, việc khai thác các giá trị văn hóa truyền

2

thống như tín ngưỡng, lễ hội, sinh hoạt cộng đồng của cư dân làng biển trở thành

một yếu tố góp phần to lớn vào việc phát triển hơn nữa du lịch biển nơi đây.

Phường Thọ Quang là một trong số hệ thống làng biển được hình thành từ rất

sớm. Cùng với quá trình làm chủ vùng đất phía Nam của Lê Thánh Tông, phường

Thọ Quang ra đời. Sự xuất hiện sớm về lịch sử cùng với phát triển nghề biển đã tạo

điều kiện để cư dân Thọ Quang cố kết với nhau từ trong sinh hoạt đến lao động và

sáng tạo nên nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc. Theo đó, hệ thống các tín

ngưỡng mang nhiều giá trị đặc trưng của một làng chài ven biển. Kể từ khi ra đời

cho đến nay, với truyền thống lâu đời, cư dân Thọ Quang đã bảo lưu, phát triển, làm

phong phú thêm các giá trị văn hóa đó. Vì thế, việc nghiên cứu các giá trị văn hóa

trong đời sống tín ngưỡng của cư dân phường Thọ Quang để từ đó có định hướng

bảo tồn, khai thác các giá trị văn hóa truyền thống có ý nghĩa quan trọng.

Mặc dù có ý nghĩa quan trọng trong đời sống của cư dân xứ Quảng thế

nhưng trên thực tế chưa có đề tài, công trình nghiên cứu nào đề cập một cách toàn

hiện, có hệ thống về vấn đề này. Do đó, đòi hỏi phải có một công trình phản ánh

đầy đủ những giá trị tín ngưỡng của cư dân phường Mân Quang.

Xuất phát từ thực tế trên, tôi chọn vấn đề: Tín ngưỡng của cư dân phường

Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Tín ngưỡng, phong tục, lễ hội là đề tài đã được nhiều nhà nghiên cứu quan

tâm, tìm hiểu. Trước hết là Trần Ngọc Thêm với công trình: Cơ sở văn hóa Việt

Nam (1999), NXB Giáo dục và Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam (2001), NXB

thành phố Hồ Chí Minh. Đây là hai trong số những công trình khoa học có giá trị

lớn, chứa đựng tâm huyết của tác giả về cội nguồn văn hóa của dân tộc, trong đó có

đề cập đến tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam nói hay Ngô Đức Thịnh với công trình:

Tín ngưỡng, văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam (2001), NXB Khoa học xã hội. Công

trình này đã nghiên cứu sâu về văn hóa tín ngưỡng và các hình thức tín ngưỡng

chung ở nước ta. Bên cạnh đó, Ngọc Hà trong tác phẩm: Tín ngưỡng, phong tục và

những kiêng kỵ trong dân gian (2011) cũng có giới thiệu một số tín ngưỡng như:

Tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Thờ cúng tổ tiên, Thờ cá

Ông,…

3

Liên quan trực tiếp đến đề tài, có các công trình: Văn hóa dân gian làng

ven biển của Ngô Đức Thịnh (Chủ biên), NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội (2000);

Tìm hiểu về các làng chài đánh cá ven biển Đà Nẵng từ khi thành lập đến nữa đầu

thế kỉ XIX của Lương Thị Thùy (2008), khóa luận tốt nghiệp đại học, khoa Lịch Sử,

trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng và đặc biệt trong công trình Tín ngưỡng của ngư

dân ven biển Quảng Nam – Đà Nẵng, NXB của tác giả Nguyễn Xuân Hương đã đề

cập đến các tín ngưỡng, lễ hội của cư dân ven biển Quảng Nam - Đà Nẵng như: Tục

thờ cúng Cá Ông, lễ hội Cầu Ngư, hát chèo đưa linh, tục thờ Mẫu, tín ngưỡng thờ

cô hồn, cô bác, tín ngưỡng thờ tổ tiên, thờ Nữ thần.

Ngoài ra cũng đã có những nghiên cứu về làng Mân Quang: Làng Mân

Quang, phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng từ khi thành lập đến

cách mạng tháng 8 năm 1945 (2009) của sinh viên Lê Thị Lan, khóa luận tốt nghiệp

đại học, khoa Lịch Sử, trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng. Các bài báo Thử đề xuất

một giả thuyết về danh xưng Mân Quang của Nguyễn Hoàng Thân đăng trên tạp chí

phát triển kinh tế - xã hội Đà Nẵng, Về địa danh Mân Quang và Túy Loan của Đinh

Thị Loan trên báo Đà Nẵng cuối tuần hay bài viết Địa danh Mân Quang, Cổ Mân

của Châu Yến Loan, Nguyễn Thiếu Dũng (2012), báo Đà Nẵng cuối tuần, số ra

ngày 25/03/2012.

Nhìn chung, các công trình đã đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến đề tài

nghiên cứu, tuy nhiên, đó mới chỉ là cái nhìn khái quát, chung chung hay chỉ là một

khía cạnh nào đó của đề tài. Tuy vậy, những tài liệu trên đây chính là cơ sở, là nền

tảng để tôi học tập, tham khảo nhằm hoàn thành tốt công trình nghiên cứu của mình.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu về tín ngưỡng của cư dân phường Thọ Quang, quận Sơn Trà,

thành phố Đà Nẵng, trong đó tập trung vào các tín ngưỡng đóng vai trò quan trọng,

có tầm ảnh hưởng lớn đối với cư dân nơi đây. Ngoài ra, đề tài còn nghiên cứu về

lịch sử hình thành và phát triển của phường Thọ Quang để từ đó thấy được nguồn

gốc biến đổi các loại hình tín ngưỡng gắn liền với quá trình phát triển của phường.

4

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phường Thọ Quang được thành lập vào năm 1997 trên cơ sở sát nhập hai

làng Mân Quang và Thọ Quang. Trên cơ sở điều tra khảo sát tín ngưỡng của cư dân

làng Mân Quang nên đề tài có:

- Thời gian nghiên cứu: Từ khi làng Mân Quang thành lập cho đến nay.

- Không gian nghiên cứu: Làng Mân Quang, phường Thọ Quang, quận Sơn

Trà, thành phố Đà Nẵng.

- Nội dung nghiên cứu: Tín ngưỡng của cư dân Mân Quang (về đối tượng thờ

cúng, nơi thờ tự, nghi lễ thờ cúng, ý nghĩa, giá trị); đánh giá tác động của quá trình

đô thị hóa đối với phường và các tín ngưỡng của phường hiện nay. Đồng thời, đề

xuất một số giải pháp nhằm giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa này.

4. Mục đích nghiên cứu

- Tìm hiểu một cách cụ thể, hệ thống về các tín ngưỡng của cư dân phường

Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

- Đề xuất giải pháp góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị tinh

thần quý báu của cư dân nơi đây.

- Nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của các tín ngưỡng đối

với đời sống cư dân của phường.

5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu

5.1. Nguồn tài liệu

Để thực hiện đề tài này, tôi sử dụng nguồn tài liệu sau:

- Tài liệu thành văn: Các công trình nghiên cứu, khóa luận tốt nghiệp, bài

viết, sách báo, tạp chí,…

- Tài liệu điền dã thu thập được thông qua việc đi thực tế, phỏng vấn. Đây là

nguồn tài liệu quan trọng góp phần không nhỏ vào sự thành công của đề tài.

5.2. Phương pháp nghiên cứu

Khi thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu

khác nhau, đó là:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng nhằm

phân tích, tổng hợp các tư liệu, thông tin liên quan đến đề tài giúp chủ thể khái quát

hóa, mô hình hóa các vấn đề nghiên cứu đạt được mục tiêu đề ra.

5

- Phương pháp thống kê: Các số liệu, tư liệu được sưu tầm ở nhiều nguồn

khác nhau và thời gian dài ngắn cũng không giống nhau vì thế các tài liệu đó cần

được thống kê lại và xử lý có hệ thống, phục vụ cho quá trình nghiên cứu đạt hiệu

quả cao.

- Phương pháp khảo sát thực địa: Sử dụng phương pháp này để lấy được các

số liệu, thông tin phục vụ cho việc trình bày luận cứ, đồng thời kiểm nghiệm độ

chính xác để kết quả nghiên cứu có tính thuyết phục. Phương pháp này đóng vai trò

quan trọng, ảnh hưởng đến độ chính xác của đề tài.

- Phương pháp phỏng vấn: Đưa ra những câu hỏi đối thoại liên quan đến các

tín ngưỡng của làng đối với người dân địa phương, chính quyền địa phương, sở văn

hóa,… để thu thập thêm thông tin.

- Phương pháp so sánh, đối chiếu: Để làm nổi bật vấn đề nghiên cứu, chúng

tôi sử dụng phương pháp này để so sánh, đối chiếu giữa cách thức tổ chức, thờ

cũng, số lượng các tín ngưỡng thời gian trước với hiện nay.

6. Đóng góp của đề tài

- Về mặt khoa học: Giúp người dân hiểu rõ hơn về giá trị, ý nghĩa của các tín

ngưỡng, lễ hội đối với đời sống cư dân nơi đây để từ đó có cái nhìn và hành động

đúng đối với các giá trị văn hóa này.

- Về mặt thực tiễn:

+ Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy các tín ngưỡng trong

thời đại ngày nay của cư dân nơi đây.

+ Đề tài góp thêm tư liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến vấn đề

này.

7. Cấu trúc của đề tài

Ngoài phần mở bài, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, cấu trúc đề tài

gồm 3 chương:

- Chương 1: Khái quát phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà

Nẵng.

- Chương 2: Tín ngưỡng truyền thống của cư dân phường Thọ Quang,

quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

- Chương 3: Thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị các tín

ngưỡng của cư dân phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng .