Tiểu thuyết hồ anh thái từ góc nhìn kí hiệu học văn học (qua tranh van gogh mua để đốt)

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

--------------------------------------

LÊ THỊ THANH THỦY

TIỂU THUYẾT HỒ ANH THÁI TỪ GÓC NHÌN

KÍ HIỆU HỌC VĂN HỌC

(QUA TRANH VAN GOGH MUA ĐỂ ĐỐT)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

VĂN HỌC VIỆT NAM

Đà Nẵng - Năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

--------------------------------------

LÊ THỊ THANH THỦY

TIỂU THUYẾT HỒ ANH THÁI TỪ GÓC NHÌN

KÍ HIỆU HỌC VĂN HỌC

(QUA TRANH VAN GOGH MUA ĐỂ ĐỐT)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 82.20.121

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. LÊ THỊ HƢỜNG

Đà Nẵng - Năm 2020

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài......................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề .........................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................7

4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................8

5. Đóng góp của luận văn............................................................................................8

6. Bố cục của luận văn ................................................................................................8

NỘI DUNG.....................................................................................................................9

Chƣơng 1: ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT HỒ ANH THÁI TỪ GÓC NHÌN

KÍ HIỆU HỌC VĂN HỌC .......................................................................9

1.1. Giới thuyết một số thuật ngữ liên quan ...........................................................9

1.1.1. Kí hiệu học và kí hiệu học văn học ................................................................9

1.1.2. Kí hiệu và mã văn học..................................................................................12

1.1.3. Kí hiệu và biểu tượng...................................................................................14

1.2. Khái lƣợc tiểu thuyết Hồ Anh Thái từ góc nhìn kí hiệu học văn học..........17

1.2.1. Mã nhan đề...................................................................................................17

1.2.2. Tính chất liên kí hiệu ...................................................................................21

Tiểu kết.........................................................................................................................24

Chƣơng 2: MÃ NHÂN VẬT VÀ HỆ CHỦ ĐỀ TRONG TIỂU THUYẾT

TRANH VAN GOGH MUA ĐỂ ĐỐT TỪ GÓC NHÌN KÍ HIỆU HỌC VĂN HỌC .....25

2.1. Mã nhân vật......................................................................................................25

2.1.1. Tên nhân vật được kí hiệu hoá .....................................................................25

2.1.2. Kiểu nhân vật được mã hóa..........................................................................28

2.2. Hệ chủ đề...........................................................................................................34

2.2.1. Chủ đề tôn giáo tín ngưỡng..........................................................................34

2.2.2. Chủ đề văn hóa nghệ thuật...........................................................................36

Tiểu kết.........................................................................................................................41

Chƣơng 3: NGHỆ THUẬT KỂ CHUYỆN TRONG TIỂU THUYẾTTRANH VAN GOGH

MUA ĐỂ ĐỐT TỪ GÓC NHÌN KÍ HIỆU HỌC VĂN HỌC.........................................................42

3.1. Mặt nạ tác giả - một chiến lƣợc trần thuật....................................................42

3.1.1. Hình tượng tác giả trong văn bản truyện .....................................................42

3.1.2. Hình tượng người đọc trong văn bản truyện................................................44

3.2. Tạo mã không – thời gian nghệ thuật ............................................................46

3.2.1. Không - thời gian dịch chuyển.....................................................................47

3.2.2. Không - thời gian mê cung, rỗng .................................................................48

3.3. Tổ chức kết cấu tác phẩm................................................................................50

3.3.1. Kết cấu xâu chuỗi - lắp ghép........................................................................50

3.3.2. Kết cấu liên văn bản.....................................................................................53

3.4. Kí hiệu ngôn từ.................................................................................................58

3.4.1. Ngôn từ giễu nhại.........................................................................................58

3.4.2. Biểu tượng - kí hiệu ngôn từ đặc thù ...........................................................63

Tiểu kết.........................................................................................................................74

KẾT LUẬN ..................................................................................................................75

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................77

Phụ lục ..........................................................................................................................81

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Lý thuyết về kí hiệu học khởi đầu từ giữa thế kỷ XIX và bắt đầu nhận được

sự quan tâm từ những năm 80 của thế kỉ XX. Hiện nay, lý thuyết về kí hiệu học không

còn xa lạ với thế giới, nhưng ở nước ta, việc nghiên cứu vận dụng lý thuyết kí hiệu học

vào khám phá tác phẩm văn học mới chỉ bắt đầu. Có thể thấy, bên cạnh các hướng phê

bình đã và đang tồn tại như phê bình phản ánh luận, phê bình thi pháp học, phong cách

học, phân tâm học, phê bình sinh thái, phê bình nữ quyền …thì phê bình kí hiệu học là

một trong những hướng nghiên cứu văn học giàu tiềm năng, đáng được quan tâm.

Việc vận dụng kí hiệu học để phân tích, giải mã tác phẩm văn học là rất cần thiết,

đặc biệt trong sự đổi mới dạy học các tác phẩm văn học hiện đại. Trần Đình Sử cho

rằng: “Nền tảng lý thuyết để dạy học đọc hiểu trong nhà trường hiện nay là lí thuyết

hình tượng nghệ thuật bắt nguồn từ lí luận văn học Xô Viết. Ngày nay chúng ta đã

thấy lí thuyết ấy có hạn chế và ngoài việc khẳng định văn học bắt nguồn từ đời sống xã

hội ra, lí thuyết ấy ít có khả năng lí giải các vấn đề cốt tử của văn học và nghệ thuật

(…) Nhiệm vụ bây giờ là muốn đổi mới phương pháp dạy học văn, chúng ta cần đưa

kí hiệu học vào môn đọc văn ở nhà trường” [51]. Theo ông, học tiếng Việt, học ngữ

học, học văn học thực chất là học sử dụng kí hiệu, giải mã kí hiệu, biết qua kí hiệu mà

nắm bắt thông tin, sáng tạo nghĩa, chiếm lĩnh văn hóa.

Nhiều nhà nghiên cứu cũng khẳng định kí hiệu học là “công cụ hữu hiệu để giải

quyết những vấn đề nảy sinh trong việc dạy học tích hợp ngữ - văn - văn hóa trong nhà

trường theo định hướng phát triển năng lực giao tiếp, năng lực tiếp nhận và tạo lập văn

bản, năng lực thẩm thấu – chuyển hóa những giá trị thẩm mĩ thành giá trị sống cho

người học”.

1.2. Hồ Anh Thái là một cái tên không còn xa lạ với bạn đọc và giới nghiên cứu.

Ông thành công ở khá nhiều thể loại trong đó phải kể đến tiểu thuyết. Với bề dày hơn

10 tiểu thuyết, có thể xem Hồ Anh Thái là “một tiểu thuyết gia lực lưỡng”, một “nhà

văn đang viết”. Mỗi tiểu thuyết của Hồ Anh Thái là một sự làm mới, làm lạ và khác.

Để làm được điều này Hồ Anh Thái đã không ngừng sáng tạo đồng thời luôn có thái

độ nghiêm túc và nỗ lực hết mình khi cầm bút. Vì thế các sáng tác của ông không lặp

lại, cũng không theo một khuôn mẫu nào. Tác phẩm của Hồ Anh Thái luôn có sự va

đập, tương hổ giữa các kí hiệu thẩm mĩ. Nói cách khác, tiểu thuyết Hồ Anh Thái luôn

có một kí hiệu quyển (Lotman)- “Ký hiệu phải được hình thành trong một ký hiệu

quyển. Trong bầu khí quyển đó, ký hiệu mới có nghĩa và có thể được tiếp nhận, có thể

làm phương tiện giao tiếp”. Chính vì vậy, vận dụng kí hiệu học văn học để thông diễn

tiểu thuyết Hồ Anh Thái sẽ đạt hiệu quả cao, góp phần giải mã những khoảng trống

nghệ thuật trong văn bản.